Του Γ. Καπουρνιώτη
Το ουσιαστικό «σύντροφος» το είχαμε συνηθίσει να το ακούμε σε προσφωνήσεις φίλων, συνεταίρων και κυρίως μεταξύ των μελών αριστερών οργανώσεων. Και, από παλιά, δεν τη χρησιμοποιούσαν μόνο οι κομμουνιστές, οι τροτσκιστές, οι αριστεροί αλλά και οι σοσιαλδημοκράτες, οι φασίστες και οι ναζιστές. Ακατανόητο γιατί ήταν πάντα τόσο viral αυτή η λέξη! Πιο περίεργη είναι η θηλυκή της εκδοχή! Η λέξη «συντρόφισσα», όταν εκφωνείται από αρσενικούς. Σε αυτή την περίπτωση ακούγεται κάπως αντι-ερωτική, εφόσον υποτίθεται πως ο «σύντροφος» έχει καθήκον να μην μπορεί να δει ερωτικά, δηλαδή ως θηλυκό, τη συναγωνίστρια, κάτι που είναι παντελώς υποκριτικό, διότι ο έρωτας πάντα υπερέχει κι άμα ξεσπάσει ξεπερνάει ιδεολογίες, συντροφιλίκια και δεν υπολογίζει κανένα Καρλ Χάινριχ Μαρξ και Τζων Μέυναρντ Κέυνς.
Η λέξη «συντρόφισσα» ακούγεται σαν να μειώνει κάπως τη σωματική-σεξουαλική διάσταση της γυναίκας και, ενίοτε, όταν κάποιοι την ακούν, ίσως φαντάζονται μιαν αντάρτισσα με φυσεκλίκια κι αρβύλες. Αυτή βέβαια είναι μια κακόβουλη και ανέραστη εικόνα.
Το πράγμα γίνεται πιο νόστιμο, όταν προσφωνείται ως «σύντροφος» και σύντροφος με άλλη έννοια εδώ, ο κ. Τάιλερ Μάκμπεθ, ο οποίος εγκατέλειψε την άλλη πλευρά του Ατλαντικού για να ακολουθήσει τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος δεν μαγειρεύει πολλά πράγματα, ωστόσο μαγειρεύει πολύ καλά παϊδάκια!
Φαίνεται πως σιγά σιγά όλοι γινόμαστε με κάποια έννοια σύντροφοι. Προχθές ένας γνωστός που έχει ψησταριά – ταβέρνα, με χαιρέτησε ως «σύντροφε»! Του απάντησα πως δεν είμαι κάτι τέτοιο, διότι, καταρχήν, αν έρθω να φάω στην ταβέρνα σου θα πληρώσω, έτσι δεν είναι; «Ναι», μου λέει. Επομένως, του απαντώ, πώς είμαστε σύντροφοι; Και άραγε, το «Μαζί τα φάγαμε» (μια φράση που θα μνημονεύεται για χρόνια ασφαλώς) δηλώνει συντροφιλίκι; (Συν-τρώγω;). Ενδεχομένως! Πάντως πρέπει να είναι κανείς επιφυλακτικός και είναι γνωστή η ιστορία δύο Πολωνών συντρόφων που επί κομμουνισμού περπατούσαν σε έναν κεντρικό δρόμο της Βαρσοβίας και βρήκαν στο πεζοδρόμιο ένα χαρτονόμισμα οπότε λέει ο ένας «σύντροφε, να το μοιράσουμε συντροφικά». Και απαντάει ο άλλος: «Άσε, ρε σύντροφε, καλύτερα να το μοιράσουμε μισά-μισά».
Θα πεις τόσους συντρόφους εκτέλεσε συντροφικά ο σύντροφος Ιωσήφ Βησσαριόνοβιτς Στάλιν (Σοβιετικός ηγέτης) και μερικά εκατομμύρια συντρόφων ο γλυκύτατος Μάο Τσετούνγκ (Κινέζος κομμουνιστής, επαναστάτης και ιδρυτής της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας), οπότε η λέξη κρύβει κάποια άλλη διάσταση και κατά συνέπεια οφείλουμε, όταν την προφέρουμε ή την ακούμε, να νιώθουμε και τις πιο βαθιές, ιστορικές αποχρώσεις της. Άσε που και ο Μπενίτο Μουσολίνι (πολιτικός, ιδρυτής και ηγέτης φασιστικού κόμματος) εκτέλεσε ουκ ολίγους συντρόφους φασίστες, ακόμα και τον γαμπρό του Γκαλεάνο Τσιάνο (υπουργό Εξωτερικών), για να εκτελεστεί μετά από συντρόφους αριστερούς. Όπως και ο Αδόλφος Χίτλερ, αποκαλούμενος με την προσωνυμία «Φύρερ», έφαγε συντροφικό κόσμο στη Νύχτα των Μεγάλων Μαχαιριών (το τριήμερο μαζικών δολοφονιών από τις 30 Ιουνίου έως τις 2 Ιουλίου 1934 στη Γερμανία), και μετά την τελευταία απόπειρα εναντίον του (20 Ιουλ. ’44) από τον κόμη Κλάους Φον Στάουφενμπεργκ, οπότε απαγχόνισε κάποιες χιλιάδες συντρόφους του, τους δε επικεφαλής της συνωμοσίας τους κρέμασε με χορδή πιάνου. Δηλαδή, αυτή η μελό λέξη «σύντροφε», τελικώς δεν προστάτευσε κανέναν. Ίσα – ίσα, τους «πακετάρισε» γρηγορότερα!
Τελευταίως, δε, η λέξη «σύντροφος», εκτός από την υποτιθέμενη πολιτική, απέκτησε και άλλη νοηματική διάσταση. Τώρα δεν λέμε ο ερωμένος, ο αγαπητικός, ο αρραβωνιάρης, ο εκλεκτός της καρδιάς, ο σύζυγος, αλλά ο/η «σύντροφος». Σπανίως, εξ όσων θυμάμαι, η λέξη αυτή χρησιμοποιείτο στον χαρακτηρισμό του ανδρογύνου. Δυστυχώς, το ουσιαστικό ο/η «σύζυγος» έχει εξαφανισθεί από την καθημερινή μας χρήση. Από την προσφώνηση των μελών του αντρογύνου. Χάθηκε και μάλιστα πολύ γρήγορα. Σαν αστραπή. Χωρίς να το καταλάβουμε…
Μια λέξη, πλέον, καθωσπρέπει, που αποερωτικοποιεί το κυρίως περιεχόμενό της, τη βασική της ιδιότητα, και ακούγεται ουδέτερη, μικροαστική και ηθικίστικη. Απαλείφει την περιπαθή διάσταση, θαρρείς και δεν υπάρχει έρωτας στη σχέση, απλώς οι δύο είναι «σύντροφοι», δηλαδή συντρώγουν μαζί στον καναπέ βλέποντας, ενδεχομένως, τη «Γη της Ελιάς» ή τον «Σασμό» χωρίς να αγγίζονται καν! Είναι σύντροφοι μέσα στην κακιά την κοινωνία και αντιμετωπίζουμε τις φουρτούνες της ζωής και ηρωικά, όπως ο Βασιλάκης Καΐλας (Έλληνας ηθοποιός). Ο έρωτας αποσιωπάται στη λέξη, η επιθυμία, το σεξ (ο βασικός προσδιορισμός στη θεωρία του Freud), το πάθος, η απόγνωση, η λατρεία κι όλα γίνονται συντροφικά μέσα σε έναν ανούσιο ευφημισμό. Και ενώ υποτίθεται ότι είμαστε ανοιχτοί και large στην ερωτική παρέκκλιση, η λέξη «σύντροφος» τι κάνει; Πασχίζει να αποκρύψει την ερωτική ουσία της σχέσης που θέλει να περιγράψει, αφαιρώντας από αυτήν το πιο ουσιώδες, σε μια αποκορύφωση πουριτανικής υποκρισίας που θέλει να εμφανίζεται ως ελευθέρια.
Κι έτσι γινόμαστε όλοι σύντροφοι και Queer – ένας ακαδημαϊκός όρος που είναι συμπεριληπτικός στα άτομα που δεν είναι ετεροφυλόφιλα. Ο έρωτας δεν είναι ανίκατος μάχαν (στ. 781-805 της Αντιγόνης του Σοφοκλή), έχει χάσει το παιχνίδι. Το πιο σημαντικό είναι πλέον ότι τρώμε μαζί (σύν-τροφοι) ή τα τρώμε μαζί. Η λέξη έρωτας, ως βασικό συνθετικό (εραστής, ερωμένος) εξαφανίζεται ως μη καθώς πρέπει. Βάζεις τον όρο «σύντροφος» που είναι σκέτη βιτρίνα, και όλοι οι ωραίοι μερακλήδες γίνονται μικροαστικά αξιοπρεπείς.
Σ’ αυτή τη νεοεισαχθείσα καινοτομία έχουν συμβάλει τα μέγιστα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Και είναι τόσο μεγάλη η απήχηση και η επιρροή αυτών, που ακόμα και η συντηρητική λεγόμενη κοινωνία να χρησιμοποιεί στις διαπροσωπικές τις σχέσεις τον «νεωτεριστικό» χαρακτηρισμό σύντροφος, φοβούμενη μη θεωρηθεί αναχρονιστική ή και να χλευασθεί ακόμα… Οπότε πορευόμαστε όλοι με αυτή τη λογική – και μην ξαναπείτε τη λέξη «εραστής», γιατί θα μας κόψουν τη γλώσσα.