Του Δημήτρη Κωνσταντάρα-Σταθαρά
Η Τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής του ’22, που συντάραξε όλη την Ελλάδα δεν μπορούσε να αφήσει έξω από τις εξελίξεις την αναπτυσσόμενη πόλη του Βόλου. Ήδη από το 1921 είχαν καταφύγει στον Βόλο, οι «εκ Νικομηδείας», λεγόμενοι πρόσφυγες, που «προσωρινά» θα έλθουν στην Ελλάδα και μετά θα επιστρέψουν στην πατρίδα τους.
Με την έλευση του «μεγάλου μαύρου κύματος συμφοράς», τη Δευτέρα 19 Σεπτεμβρίου 1922, που αποβιβάζονται στο λιμάνι περίπου 10.000 πρόσφυγες δημιουργείται στην πόλη το αδιαχώρητο. Γεμίζουν οι καπναποθήκες, επιτάσσονται τα 3 σχολεία του Βόλου (από τα 6), επιτάσσονται σπίτια ιδιωτών και συλλόγων. Τα προβλήματα είναι πολύ μεγάλα. Πού θα στεγαστούν αυτοί οι άνθρωποι;
Η Πολιτεία (κεντρική κυβέρνηση με επικεφαλής τον στρατηγό Νικόλαο Πλαστήρα) εγκύπτει με όλες της τις δυνάμεις για να βρει λύσεις, κυρίως στο στεγαστικό. Έτσι δημιουργείται το «Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων». Αρχίζει κατασκευή ξύλινων κατοικιών στις προσφυγικές συνοικίες της Αθήνας την άνοιξη και το καλοκαίρι του 1923. Έτσι η θεμελίωση του προσφυγικού συνοικισμού της Νέας Ιωνίας Αττικής έγινε από τον ίδιο τον Πλαστήρα την Κυριακή 27 Ιουνίου 1923. Επακολούθησαν και άλλοι προσφυγικοί συνοικισμοί στην Αθήνα και τον Πειραιά. Εδώ στον Βόλο τι γίνεται;
Η κυβέρνηση όρισε πρόεδρο του Ταμείου Περιθάλψεως Προσφύγων τον Χρήστο Λούλη, που ήταν, τότε, πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου του Βόλου. Συνέρχεται το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Παγασών (Βόλου) με παρόντα τον Χρήστο Λούλη (διάβαζε: Συνεδρία ΝΗ (58η /18 Ιουνίου 1923) και εκεί «ο κ. Λούλης γνωρίζει εις το δημοτικόν συμβούλιον, ότι από το Κεντρικό Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων είναι διατεθειμένον να καταβάλη ένα εκατομμύριο (1.000.000) δρχ. διά την ανέγερσιν προσφυγικού συνοικισμού, εκ παραλλήλου όμως να ενισχυθή υπό του Δήμου ή της Λιμενικής Επιτροπής». Έτσι ανοίγει ο δρόμος για την ανέγερση προσφυγικού συνοικισμού και στον Βόλο, που έχει κατακλυσθεί από πρόσφυγες.
Στο μεταξύ γίνεται λόγος για το πού θα κτισθεί ο προσφυγικός συνοικισμός. Έχουν προταθεί τρεις τοποθεσίες. Η πρώτη ήταν στα κτήματα του στρατηγού Τσιμπούκη. Αυτή δεν μπορούσε να υλοποιηθεί γιατί ο Τσιμπούκης άφησε με διαθήκη του τα κτήματα αυτά με την υποχρέωση ν’ ανεγερθούν σχολεία (και πράγματι εκεί έχουν ανεγερθεί σχολεία: 1ο Λύκειο, και 10ο και 12ο Δημοτικά Σχολεία). Η δεύτερη θέση ήταν στα ανατολικά του Αρχαιολογικού Μουσείου στον Άναυρο, που ο χώρος, κρίθηκε ανεπαρκής. Ως τρίτη θέση προτάθηκε η τοποθεσία «Ξηρόκαμπος» στα δυτικά του Βόλου, έξω από τα όρια της πόλης, πέρα από τον χείμαρρο Κραυσίδωνα. Παρά τις αντιρρήσεις, που διατυπώθηκαν από τον ιατρικό σύλλογο, τελικά επελέγη να κτισθεί αυτή τη θέση, μια έκταση γυμνή με λίγα αγριόδεντρα, με έδαφος χαλικώδες και κοτρώνια και αγκαθωτούς θάμνους, πραγματικός «ξηρό-καμπος».
Επίσης, υπάρχει προβληματισμός για τα υλικά που θα κτισθούν τα σπίτια. Η πρώτη σκέψη της Πολιτείας είναι να «επισπευθή έναρξις κατασκευής των προσφυγικών παραπηγμάτων» («1.000 εν όλω παραπήγματα πλάτους 4 μέτρων και μήκους 20 μέτρων και ύψους 3.20 μέτρων»), λύση την οποία οι πρόσφυγες μόνο που την ακούν, την απορρίπτους. Ωστόσο, μετά από λίγες μέρες, «απεφασίσθη να γίνουν τα προσφυγικά σπίτια διά λίθων», λύση που ανακούφισε τους ταλαιπωρημένους πρόσφυγες.
Και το ευχάριστο νέο ήλθε για να αμβλύνει τις ανησυχίες των προσφύγων. Στις 15 Αυγούστου 1923, μεγάλη γιορτή της Παναγίας, και ώρα 6 μ. μ. θα γίνει η τελετή θεμελίωσης του προσφυγικού συνοικισμού στον «Ξηρόκαμπο» του Βόλου, πέρα από τον χείμαρρο Κραυσίδωνα.
Το ευχάριστο νέο μεταδόθηκε αστραπιαία από στόμα σε στόμα στους καταυλισμούς των προσφύγων. Οι «εκ Νικομηδείας» πρόσφυγες, που ζούσαν σε σκηνές γύρω στο Γυμναστήριο, αναγάλλιασαν. Αυτοί που ήταν «σταυλισμένοι» στην παλιά τούρκικη στρατώνα στην πλατεία Ρήγα Φεραίου, διαισθάνθηκαν ότι κάτι καλό θα γίνει γι’ αυτούς. Οι «καταληψίες» των κεντρικών σχολείων του Βόλου αναθάρρησαν, γιατί κάποιες πληροφορίες έλεγαν ότι αυτοί θα βολευτούν πρώτοι για να δοθούν οι αίθουσες στους μαθητές. Οι στοιβαγμένοι στις καπναποθήκες, που ζούσαν σε «πολυτελή διαμερίσματα», χωρισμένα με κουρελούδες και λινάτσες, έβγαλαν αναστεναγμό ανακούφισης, γιατί οπωσδήποτε και αυτοί θα έπιαναν σπίτι στον συνοικισμό, προκειμένου ν΄ ανοίξουν οι αποθήκες για δουλειά. Και οι άλλοι, που ήταν «βολεμένοι» σε επίτακτα σπίτια ή μοναχοί τους κατάφεραν να βρουν μια τρύπα για να βάλουν την οικογένειά τους, χάρηκαν, γιατί κάτι θα έμενε και γι’ αυτούς.
Απόγευμα, λοιπόν, του Δεκαπενταύγουστου του 1923, ώρα 6 και μισή. Άρχισε ο Αγιασμός. «Σώσον Κύριε τον λαόν σου…». Οι πρόσφυγες βιώνουν την ιερότητα της στιγμής. Αυτοί έφεραν από τις αλησμόνητες πατρίδες τους τα θρησκευτικά τους βιώματα και τις χριστιανικές τους παραδόσεις.
Μετά τον αγιασμό ο Νομάρχης Τσιτσίλιας έχτισε την πρώτη πέτρα και έδωσε το όνομα του συνοικισμού. «Ο αναγειρόμενος συνοικισμός», είπεν, «ονομάζεται «Νέα Ιωνία».
Το όνομα φέρνει δάκρυα χαράς και συγκίνησης στους Μικρασιάτες. Φουσκώνουν τα στήθη τους από εθνική περηφάνια, γιατί μπορεί να έφυγαν από την ιωνική γη γυμνοί και πεινασμένοι, χάνοντας απ’ τα μάτια τους την πανάρχαια ελληνική τους πατρίδα, τώρα όμως την κουβαλούν μέσα στις καρδιές τους, στις ψυχές τους και θ’ ακούν το όνομά της κάθε μέρα: «Νέα Ιωνία», «Νέα Ιωνία»! Η «Νέα» τους «Ιωνία» θα γίνει η κιβωτός του μικρασιάτικου Ελληνισμού, μια νέα πόλη με ανθρώπους τίμιους, εργατικούς, δημιουργικούς, που αγαπούν τον Θεό, τη Ζωή και τον Άνθρωπο.
Ακολούθησαν οι λόγοι των επισήμων και η τελετή έκλεισε με ευχές και πανηγυρισμούς. Ήταν Τετάρτη 15 Αυγούστου 1923. Τότε και θεμελιώθηκε και τότε πήρε το όνομα «Νέα Ιωνία» ως προσφυγικός συνοικισμός του Βόλου. Με αυτό το όνομα καταχωρήθηκε στα Μητρώα των προσφυγικών συνοικισμών της Ελλάδας, που ανήγειρε η Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων. Και ιδού η απόδειξη. Τις 26 Νοεμβρίου 1924, που είχαν ανεγερθεί 776 μονοκάμαρες κατοικίες σε 10 Τετράγωνα) στον προσφυγικό συνοικισμό, το Δημοτικό Συμβούλιου Βόλου σπεύδει να επιδώσει ψήφισμα με «βαθείαν ευγνωμοσύνην της πόλεως… διά την στέγην των ατυχών συμπολιτών αδελφών μας προσφύγων» στον πρόεδρο της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων στην Αθήνα κ. Αλφρέντ Μπονζόν, χωρίς καν ν’ αναφέρει το όνομα του συνοικισμού (διάβαζε Πρακτικά Δ.Σ. Παγασών: Ψήφισμα 727, Συνεδρία ΡΖ/26-11-1924). Εκείνος απαντά: «Σπεύδω να εκφράσω τας θερμάς μου ευχαριστίας, επί τη ευκαιρία της εγκαταστάσεως των προσφύγων Βόλου εις τον Συνοικισμόν Νέας Ιωνίας» (διάβαζε επιστολή του καταχωρημένη στα Πρακτικά Δ.Σ. Παγασών: Συνεδρία ΣΑ’, Θέμα 13ον/17-12-1924).
Την επόμενη ημέρα, Πέμπτη 16 Αυγούστου 1923, «Η Θεσσαλία» σε τετράστηλη ειδησεογραφία στην πρώτη σελίδα στο άνω μέρος αριστερά, με ένα θερμό και εμπνευσμένο εισαγωγικό ενυπόγραφο σημείωμα με τονισμένα γράμματα του διευθυντή της Τάκη Οικονομάκη, περιγράφει την τελετή εγκαινίων:
Η «ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ» ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΥ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΥ
Η ΧΘΕΣΙΝΗ ΤΕΛΕΤΗ
Η χθεσινή τελετή της καταθέσεως του θεμελίου λίθου του προσφυγικού συνοικισμού υπήρξε μία από τα ας λευκάς και ωραίας νίκας μας εναντίον του εχθρού μας. Εις τον τελευταίον του λόγον, το κύκνειόν άσμα, ο αείμνηστος Νικ. Γεωργιάδης, τον οποίον εξεφώνησεν εις τα εγκαίνια της Νέας Αγχιάλου εις μία υψιπετή αποστροφήν είχε δώση μίαν μεγαλοπρεπεστάτην εικόνα των τοιούτων θριάμβων. «Εκεί καταστρέφονται πόλεις, εδώ ανεγείρονται πόλεις», εβροντοφώναξεν. «Εκεί ερημώνονται χώροι, εδώ ανθούν και ευημερούν. Εκεί καταστροφή, εδώ αναδημιουργία. Εκεί ερήμωσις, εδώ ζωή. Εκεί οπισθοδρόμησις, εδώ πολιτισμός». Εις τα λόγια αυτά του αείμνηστου αναμορφωτού της πόλης μας περιέχεται όλη η σημασία της χθεσινής τελετής. Εις την μικρασιατικήν καταστροφήν και ερήμωσιν, την οποίαν ενήργησεν ο εχθρός, απαντώμεν ημείς διά αναδημιουργίας και αναζωογονήσεως. Ποίον εκ των δύο αυτών έργων είνε το λαμπρότερον, το μαρτυρεί η λογική. Ποίον το αποτελεσματικώτερον ; Πολύ ταχέως θα το αποδείξη το σύντομον μέλλον.
ΟΙΚ.-
Σεμνή και επιβάλλουσα εγένετο η χθεσινή τελετή της καταθέσεως το θεμελίου λίθου του προσφυγικού συνοικισμού της πόλεώς μας. Εις τον τόπον όπου μετ’ ολίγους μήνας θα αναπηδήση η ζωή μιας νέας πόλεως συνήλθον χθες αι αρχαί, διάφοροι επίλεκτοι πολίται της πόλεως, πλήθος κόσμου και πρόσφυγες των οποίων η συγκίνησις ήτο καταφανής. Τα μέλη της Επιτροπής του Ταμείου Περιθάλψεως με τον πρόεδρον κ. Λούλην επί κεφαλής υποδέχοντο τους προσερχομένους και ωδήγουν αυτούς εις το μέρος της τελετής. Εκ των πρώτων κατέφθασαν ο Νομάρχης κ. Τσιτσίλιας μετά του διευθυντού της Νομαρχίας κ. Μαργέλλου, αι αστυνομικαί, λιμενικαί κ.λπ. αρχαί της πόλεώς μας, ο Δημαρχών κ. Κουκιάδης μετά της δημαρχικής επιτροπής, τα προεδρεία των προσφυγικών συλλόγων κ.λπ. Η αργοπορία του ιερέως καθυστέρησεν την τελετήν ήτις ήρχισε την 6 ½ μ.μ. εν μέσω ζωηροτάτης συγκινήσεως των παρευρισκομένων προσφύγων. Εψάλη ο αγιασμός και μετ’ αυτόν ετέθη ο θεμέλιος λίθος, ενώ ο Νομάρχης κ. Τσιτσίλιας έδιδε το όνομα του συνοικισμού. «Ο αναγειρόμενος συνοικισμός» είπεν «ονομάζεται «Νέα Ιωνία». Χειροκροτήματα ζωηρότατα έστεψαν το άκουσμα του ονόματος του συνοικισμού, όπερ εκρίθη λίαν επιτυχές. Μετά το πέρας της τελετής ο νομάρχης κ. Τσιτσίλιας εξεφώνησε τον ακόλουθον λόγον… (και στη συνέχεια μίλησαν ο Δημαρχών κ. Κουκιάδης και εκ μέρους των προσφύγων ο κ. Δημ. Βαρδας)».
Ο Νομάρχης Π. Τσιτσίλιας τους θύμισε: «Η Ιωνική Ελλάς δεν απέθανε».
Και βέβαια δεν πέθανε, σκέπτονται, αφού όλοι αυτοί είναι εδώ με την εθνική τους συνείδηση, την ελληνική τους παιδεία, την ορθόδοξη πίστη τους. Τα έχουν όλα μέσα τους και θα τ’ αναστήσουν στη Νέα Ιωνία τους.
Ακούνε τον Κουκιάδη, Δημαρχούντα, να τους ενθαρρύνει, λέγοντας:
«Η πόλις του Βόλου σας θεωρεί αγαπητούς αδελφούς, εκλεκτούς πολίτας, ευγενείς μάρτυρας και θύματα της Ελευθερίας» και συγκινούνται. Και μαζί του ζητωκραυγάζουν:
«Ζήτω το Ελληνικόν Eθνος!». «Ζήτω η Ελληνική Φυλή»!
Ακούν, τέλος, τον εκπρόσωπό τους, αντιπρόεδρο του Μικρασιατικού Συνδέσμου Βάρδα, να λέει: «Η πόλις του Βόλου θα είναι ιδιαιτέρα πατρίς μας» και συμφωνούν.
Αυτά έγιναν πριν 100 χρόνια στον Ξηρόκαμπο του Βόλου, όπου θεμελιώθηκε και έλαβε το όνομα «Νέα Ιωνία» ο προσφυγικός συνοικισμός του Βόλου. Ας το θυμόμαστε το γεγονός και ας αναστοχαστούμε πώς ξεκίνησε η ζωή των πατέρων μας Μικρασιατών, πώς έζησαν σ’ αυτά τα προσφυγικά σπίτια και πώς, σε λίγα χρόνια, ανέκαμψαν, προόδευσαν, δημιούργησαν μια νέα ζωή. Ας τους θυμόμαστε και ας τους τιμάμε.