Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Α’ Μέρος
«Πώς προσπερνάς τις στιγμές όταν στάζουν αίμα;»
Δημήτριος Καφετζής
Ιστορικό και οδοιπορικό
σχόλιο πάνω στην άγνωστη
κι αδικημένη ράχη του Σμόλικα-
Από μια διάσχιση
της πιο εφιαλτικής
κορυφής του Εμφυλίου
Υπάρχουν βουνά και βουνά στην Ελλάδα. Βουνά δασωμένα, βουνά γυμνά, βουνά θρυλικά, εφιαλτικά και πετρωμένα από τους μύθους. Βουνά που ύμνησαν οι ποιητές, βουνά φορτωμένα σπάνιους ή καταλυτικούς μύθους, βουνά με εκπληκτική σύνθεση δέντρων, λουλουδιών και θάμνων, βουνά εξαιρετικής χλωριδικής ποικιλίας, βουνά καταξιωμένα στη συνείδηση των πεζοπόρων και βουνά αδιάφορα, αφιλόξενα κι απογοητευτικά.
Αλλά βουνά ματωμένα δεν είναι εύκολο να συναντήσει κανένας πολίτης στην οικουμένη. Βουνά με εφιαλτικούς θρύλους, βουνά με μοναδικό γνώρισμα τη γέννηση και τη διασπορά της εφιαλτικής μνήμης, δεν θα συναντήσει όχι μόνο στην Ελλάδα μα ούτε στον κόσμο ολάκερο κανένας.
Είναι γεγονός ότι περπατήσαμε σε όλες σχεδόν τις ματωμένες κορυφές των βουνών της Ελλάδας που σχετίστηκαν με τις εφιαλτικές εχθροπραξίες των δυο παρατάξεων της εμφυλιακής διαμάχης.
Σε καμία από αυτές (Κάμενικ, Αρένες, Μουργκάνα, Μάλι Μάδι, Βίτσι, Γύφτισσα, Στράτσιανη, Κλέφτης) δε χύθηκε τόσο αίμα, δεν σκάφτηκε τόσο χώμα, δεν ταμπουρώθηκαν τόσα παλικάρια από τη μια μεριά και δεν χάθηκαν τόσοι λεβέντες, από την άλλη, άπραγοι, άσχετοι και άψητοι για τέτοιες μάχες, στρατιώτες του τακτικού στρατού, στην πιο αλλοπρόσαλλη κι επιεικώς ανόητη επιχείρηση κατάληψης ενός άσχετου υψώματος και δεν κάηκαν τέλος τόσα εκτάρια γης από τις βόμβες ναπάλμ που ρίχτηκαν εδώ πάνω.
Πού εδώ πάνω; Μα εδώ που στεκόμαστε τώρα, τρεις φίλοι καλοταϊσμένοι και χορτάτοι, αλλά και διψασμένοι για άλλου είδους περιπέτειες. Είμαστε – και θα πω πώς φτάσαμε – στην κορυφή της περιπέτειας, από την περιφέρεια του απογυμνωμένου ορεινού μορφώματος που λέγεται Ταμπούρι, κι έχει ύψος 1.878 μέτρα…
Το Ταμπούρι σέρνει τον χορό της πιο άσκαφτης ιστορικής μνήμης, καθώς έχει ολικά ανασκαφεί από τις βόμβες, μόνο που πολύ λίγα στοιχεία έχουν διασωθεί, πιστοποιηθεί και επαληθευτεί από μαρτυρίες, που ελέγχθηκαν ως αξιόπιστες και αποκαλυπτικές για την ιστορία που το συνοδεύει.
Ούτε τα αρχεία του τμήματος Ιστορίας του υπουργείου Εθνικής Άμυνας μπόρεσαν να εξασφαλίσουν τις εν δυνάμει αποκαλύψεις με τις αδιαμφισβήτητες ιστορικές πληροφορίες (καθώς μάλιστα οι ιστορικοί του αρμόδιου τμήματος μπερδεύουν σε πολλές περιπτώσεις το Ταμπούρι της Πίνδου (Σμόλικα) με το Ταμπούρι του Γράμμου και λαθεύουν γεωγραφικά τους δυο τόπους και βουνά, αλλά ούτε και ο «Ριζοσπάστης» που ασχολήθηκε επισταμένα με το θέμα είναι αξιόπιστος, αφού ανατρέπεται η τάξη των ιστορικών πραγμάτων, λόγω της ιδεολογικής ερμηνείας της ιστορίας και διασαλεύεται ακόμη – ακόμη και ο πραγματικός ρόλος του αντάρτικου σ’ εκείνη την έντονη διαμάχη των αντίθετων παρατάξεων.
*
Το Ταμπούρι, ως βουνό – για όσους δεν γνωρίζουν – βρίσκεται στο κέντρο του νοητού τριγώνου των ηπειρώτικων χωριών της Φούρκας, της Δροσοπηγής (Κάντσικο) και του Κεράσοβου (Αγία Παρασκευή). Πιο κοντά του είναι η Φούρκα, αλλά ανήκει στην περιφέρεια του Κεράσοβου. Το τέμνει από δυο μεριές ο Βουρκοπόταμος και ο Σαραντάπορος και τοποθετείται ανάμεσα στον Σμόλικα, γεωφυσική προέκταση του οποίου θεωρείται και στον Γράμμο που ξεδιπλώνεται εντυπωσιακά στα βόρειά του.
*
Όταν αποφασίσαμε να ανιχνεύσουμε τις γεωφυσικές λεπτομέρειες του βουνού, διαπιστώσαμε ότι το Ταμπούρι διασπάται σε δυο διαδοχικές κορυφώσεις, τη μια δίπλα από την άλλη, αλλά αισθητά χωριστές και ανεξάρτητες.
Τις δυο κορυφές του ίδιου βουνού τις ξεχωρίζει ο αυχένας του Προφήτη Ηλία, από τον οποίο ανηφορίζουν διαφορετικοί δρόμοι και μονοπάτια σε αυτές.
Έτσι περπατώντας από τη Φούρκα προς τον αυχένα προβληματιστήκαμε ποια κορυφή από τις δυο να προτιμήσουμε με συνέπεια να εγκαταλείψουμε την άλλη γι’ αργότερα.
*
Καλοκαίρι του ’19. Είμαστε πάνω από τη Φούρκα. Στα 1.450 μέτρα υψόμετρο. Ευθεία μπροστά μας βλέπουμε το ύψωμα του Προφήτη Ηλία, μια γλυκιά κορυφή που έχει ύψος 1.715 μέτρα και αριστερά μας, κρυμμένο πίσω από τις οξιές, το ψηλότερο Ταμπούρι, να αγγίζει τα 1.878 μέτρα…
Ο Προφήτης Ηλίας της Φούρκας (υπάρχουν εκατοντάδες υψώματα με το όνομα του Προφήτη Ηλία στην Ελλάδα) έγινε γνωστός από τις μάχες που συνάφθηκαν γύρω από την κορυφή του, στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, με ήρωα τον Δαβάκη που αντιμετώπισε μ’ επιτυχία την ιταλική μεραρχία αλπινιστών της Τζούλιας και τους απέκλεισε από το να συνεχίσουν την προέλασή τους στη Θεσσαλία.
*
Φθινόπωρο του είκοσι. Νάμαστε πάλι στα πρόθυρα της Φούρκας. Αυτή τη φορά σταθμεύουμε ψηλά στον αυχένα της. Παρατηρούμε αριστερά μας ένα μονοπάτι που μπαίνει στο δάσος της οξιάς και τραβάει στη νοητή ευθεία της κορυφής του Ταμπουριού. Προβληματιζόμαστε αν θα πάρουμε αυτή την ιδεατή κατεύθυνση, μέχρι που σταματάει μπροστά μας ένα τζιπ της Πολιτικής Προστασίας, με τον εγχώριο αρμόδιο υπάλληλο να μας ενημερώνει για τις ιδιοτροπίες του βουνού και να μας αποτρέπει από του να εισδύσουμε στο δάσος γιατί ενεδρεύουν άγρια γουρούνια που είναι επικίνδυνα. Να, προχτές, μας λέει, δυο κυνηγοί τα βρήκαν σκούρα μες στο δάσος από τα γουρούνια που είναι αναρίθμητα και συγκροτούνται σε αγέλες.
«Να πάτε από τη στάνη του Τυρναβίτη, που έφυγε χτες κι άδειασε τη γωνιά»…
Πειθόμαστε στα λόγια του και κατηφορίζουμε για λίγο μέχρι να βρούμε την παράκαμψη για τον Προφήτη Ηλία, αριστερά μας, σε τέσσερα χιλιόμετρα, όπως γράφει και η επίσημη πινακίδα.
Στα δυο χιλιόμετρα συναντάμε πατέρα και γιο, άλλους Τυρναβίτες τσοπάνηδες που κι αυτοί ετοιμάζονται να αποχωρήσουν από τα ψηλώματα της Πίνδου για ξεχείμασμα στον κάμπο.
Ο πατέρας, που είναι ψημένος με το βουνό, μας κοιτάει λοξά, αλλά γελαστά και λίγο πονηρεμένα:
Τι γυρεύετε ωρέ ζουλάπια στο Ταμπούρι; Λίρες ψάχνετε κι εσείς;
Προϊδεασμένος ο Μάνθος του πετάει την κάλπικη πρόταση «μισά – μισά, ό,τι βρούμε»…
Τον σαρκάζουμε. Το καταλαβαίνει όμως αυτός και σοβαρεύεται για να μας πει «τραβάτε ωρέ ίσια πάνω στην κορυφογραμμή. Θα φτάσετε σε μια ποτίστρα για τα γελάδια κι από κει θα στρίψετε δεξιά για κάμποσο, λίγο μέσα στο δάσος μα πιο πολύ πάνω στο μαλακό χορτάρι και θα ανεβείτε γρήγορα στην όμορφη εκείνη γωνιά του πλανήτη που είναι γεμάτη ταμπούρια και γούρνες από τις μπόμπες. Δίπλα – δίπλα η ζωή με τον θάνατο….
Έτσι ξαμοληθήκαμε στα γυμνόστηθα μπαλκόνια της Πίνδου, μια δρασκελιά από τον ακαταμάχητο Γέρο των 2.637 μέτρων.
Η πορεία μας – πορεία για αρχάριους και μικρά παιδιά που πρέπει να ανεβούνε έστω και μια φορά στη ζωή τους, για να απολαύσουν τη μορφολογία της ελληνικής φύτρας κι από την καλή κι από την ανάποδη…
Ποια είναι η ανάποδη; Μα αυτή που θα διαβούμε τώρα δα με την ευχή να μη μένει ανεξιχνίαστη καμιά κηλίδα του Εμφυλίου που να μην έχει καθαρίσει από το μίασμα της ντροπής των Ελλήνων.
Ανηφορίζουμε πάνω στην ολόδροση χλόη των γυμνών πρανών της ελληνικής χλωρίδας. Καβατζάρουμε ώμους και γηλοφάκια με διάσπαρτα τα ίχνη των γελαδιών και των αιγοπροβάτων που έχουν σφαγμένη τη μαλακιά παρειά του βουνού. Τρανεύουμε έως την ποτίστρα που μας είχε επισημάνει ο αρχιτσοπάνης των βουνών και λοξεύουμε δεξιά στην πρώτη ράχη που θα υψωθεί ίσαμε μιαν ολοστρόγγυλη και χαριτωμένη εδαφική στάμπα που ξεχωρίζει από την έντονη απόχρωση του χρυσού της κύκλου.
Θα μπούμε στο πανέμορφο δάσος της οξιάς, θα διασχίσουμε το εμφανές της μονοπάτι, με τις γειωμένες κλαδόριζες και τα μανιτάρια που είναι σφηνωμένα στους βαθουλωτούς θύλακες των τεράστιων κορμών τους.
Θα βγούμε από το πυκνό δάσος σε λιγότερο από είκοσι λεπτά και θα πάρουμε την ανηφόρα ξανά στο γυμνό μέτωπο της τελευταίας πλαγιάς. Μπροστά μας ξεδιπλώνεται μικρός αυχενίσκος που τέμνει το Ταμπούρι σε δυο κορμούς. Θα πάρουμε τον αριστερό οδηγό, με κατεύθυνση νότια και μέτωπο τις δυο κορυφές του Σμόλικα.
Δεν θα χρειαστούμε πάνω από ένα τέταρτο της ώρας για να προσεγγίσουμε τα δυο χαρακτηριστικά κολωνάκια της καμπύλης κορυφής δίχως να έχουμε παρατηρήσει μέχρις εδώ κανένα ταμπούρι ή οχυρωμένο κατασκεύασμα.
Ο Μάνθος θα ξεχυθεί σε όλη την περιφέρεια της γυμνής λεκάνης του βουνού για να εντοπίσει, αποκαλύψει και φωτογραφίσει τα θρυλικά ταμπούρια των ανταρτών που έγιναν σκόνη από τις τελικές επιθέσεις των αεροπλάνων όσο τα τελευταία σκορπούσαν τον όλεθρο με τις εμπρηστικές ναπάλμ που σημάδευαν τους ταμπουρωμένους οχυράνθρωπους…
Την επόμενη Κυριακή το δεύτερο και τελευταίο μέρος του ιστορικού οδοιπορικού στο Ταμπούρι της Φούρκας.