Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Υπάρχουν στην Ελλάδα μέρη που φέρνουν σε εξωγήινους τόπους; Υπάρχουν, ρωτάω, απόκοσμα μέρη, μακριά, πολύ μακριά από κατοικημένους τόπους και πολεοδομικούς ιστούς που να είναι γνωστοί μονάχα στα αγριοπούλια, στα ερπετά και τους ερημίτες;
Στην Ελλάδα που σφύζει από ζωή, ακόμη και στα πιο απομονωμένα ορεινά ή αγροτικά σημεία της θα βρεις τη ζωή να κυλάει με παράξενους, αλλά και με φυσικούς ανθρώπινους ρυθμούς…
Ευτυχώς στην Άνδρο υπάρχει μια αχαρτογράφητη ακόμη άγρια Έρημος, η Έρημος του Νότου, που ζει σε άλλον πλανήτη, μακριά από οργανωμένη οικιστική πλεξούδα.
Εδώ, στην άγρια, απόξενη και σκληροτράχηλη εξουσία της πέτρας, ζει και αναπνέει ένας κόσμος κάθε άλλο παρά γήινος, κοσμικός και πολιτισμένος.
Εδώ συναντάς μονάχα ερημικά ξωκλήσια, αιμασιές, κοφτερά βράχια, γουστέρες και παλιούρια. Ξυραφισμένα όλα από τον άνεμο που τα ισοπεδώνει και τα περνάει από κόσκινο ξεσηκώνοντας τουλούπες σκόνη.
Εδώ ζουν, γιορτάζουν κι αγναντεύουν τον μικρόκοσμο από τ’ αψήλου της ματαιότητας, τρία μοναστηράκια, παρακαλώ, που για να τα εντοπίσεις με τον δορυφόρο της ψυχής, θα χύσεις πολύν ιδρώτα αναλώνοντας μπόλικο σθένος…
Είναι τα μοναστήρια των ακοίμητων ψυχών της άγριας ζωής, τόσο μακριά από τον πολιτισμό κι άλλο τόσο δίπλα μας…
Θέλει ψυχή για ν’ ανηφορίσεις ίσαμε δω και να διατρέξεις την Έρημο του Νότου, εισχωρώντας στα μυστήρια ενός ασυνταγογράφητου κόσμου. Ενός κόσμου που δεν είναι για νηφάλιους πεζοπόρους, αφού το τοπίο δεν παραπέμπει σε γλυκερά εικονίσματα κυκλαδίτικων προδιαγραφών.
Στα μοναστήρια αυτά μονάζουν οι ψυχές των φευγάτων κι απόκοσμων στοιχειών, οι πανύψηλες ψυχές των κεκοιμημένων «ηρώων» που κάποτε πέρασαν από δω, ευλόγησαν το σκήνωμα του άγριου τόπου κι ύστερα επανέκαμψαν στη μάταιη κόλαση της πολιτισμένης ζωής…
Άφησαν όμως το στίγμα τους…
*
Τα μοναστήρια αυτά είναι με τη σειρά που τα περπατήσαμε, από βράχο σε πλαγιά κι από λημέρι σε λαγκάδι, η Παναγιά η Τρομαρχιανή, η Αγία Μόνη και η Μονή Φλετρών. Και τα τρία πέτρινα μοναστήρια είναι προσανατολισμένα στον Νότο που αγναντεύει την άγρια δυτική κόψη της Τήνου.
Σαν πάρεις λοιπόν τον δρόμο για τη Νότια Άνδρο, θ’ αρχίσεις ν’ αναρωτιέσαι αν βρίσκεσαι στο Μεξικό, στη Νεβάδα ή αν κάπου βαθιά στη Σικελία. Γεννιέται σιγά – σιγά η αίσθηση ότι παρακολουθείς σκηνές από ταινία του Κλιντ Ίστγουντ ή του ιταλικού νεορεαλισμού.
Μετά τα γραφικά και πανέμορφα Αηδονοχώρια του Κορθίου, αναγνωρίζεις μιαν Ελλάδα που αντιστέκεται, την Άνδρο που επιμένει. *
Είναι η Χώρα του Μη Τόπου, μια εικαστική παρέμβαση της πιο άγριας Φύσης, όπου ο μη τόπος δημιουργεί αμηχανία κι ερωτηματικά σε σχέση με τον χώρο που συνηθίσαμε να βαδίζουμε.
Διασχίζουμε απλά το απόκοσμο τοπίο μιας απάτητης χώρας, μακριά από κάθε πεπατημένη…
Η πορεία μας – πορεία ποδιών και ψυχής – στον άγνωστο Νότο της Άνδρου ξεκινάει από το Άνω Κόρθι, για να διασχίσει τη μεσημβρινή πλευρά του Προφήτη Ηλία και να ανηφορίσει έως τον αυχένα του Αϊ-Μάμα.
Πριν όμως φτάσουμε στον αυχένα, στα 4 χιλιόμετρα, θα στρίψουμε δεξιά σε χωματόδρομο, εκεί όπου υπάρχει πινακίδα προς Τρομαρχιανή, Μονή Φλετρών και Αγία Μόνη. Στο 6ο χιλιόμετρο εγκαταλείπουμε τον άξονα προς τη Νότια Άνδρο στρίβοντας δεξιά, προς Τρομαρχιανή. Σε δυο χιλιόμετρα τερματίζει ο δρόμος.
Το πρώτο μοναστήρι των Ψυχών αποκαλύπτεται πίσω από μια συγκλονιστική θέα απέναντι στον ουράνιο πίνακα του Αιγαίου.
Παναγία η Τρομαρχιανή! Η θέση που βρισκόμαστε, σε ένα εκρηχτικό μπαλκόνι πάνω από τη συναρπαστική θάλασσα του Αιγαίου κι απέναντι από τη Γυάρο αποκαλείται Τρομάρχια κι έλκει την καταγωγή της από τον Βυζαντινό Τρουμάρχη. Εξωτερικά η Μονή περιβάλλεται από ισχυρότατο τείχος. Η παλιότερη πληροφορία για τη Μονή ανάγεται στο 1570. Από τα μέσα του 18ου αιώνα παρακμάζει, ενώ από το 1868 έγινε μετόχι της Μονής Παναχράντου. Από τότε λειτουργεί ως εκκλησία.
Επιστρέφουμε στον κεντρικό οδικό άξονα της Νότιας Άνδρου, για να συνεχίσουμε τον ανήφορο προς την κορυφογραμμή της Ράχης όπου και ο περίοπτος Προφήτης Ηλίας.
Κατηφορίζοντας από το ύψος των 750 μέτρων του Προφήτη Ηλία, τελευταία υψομετρική κολώνα της Νότιας Άνδρου, οι νησιωτικές πινελιές αποχρωματίζονται αποκτώντας εξωγήινη υπόσταση.
Ύστερα από έντεκα χιλιόμετρα πεζοπορίας από το Άνω Κόρθι φτάνουμε στη διασταύρωση του Έξω Στενού παίρνοντας το αριστερό δρομάκι που μετά από 500 μέτρα μας οδηγεί έξω από το προαύλειο της Αγίας Μόνης.
Η Αγία Μόνη! Μια και μόνη, στο πουθενά και στο Παντού. Γιατ’ είναι μέσα μας έστω κι αν χρειάζονται κότσια για να τη φτάσεις. Αιώνες, ταξίδια, βιβλία και γνώσεις δεν θα φτάσουν για να την προσεγγίσεις, να την καταλάβεις και να την αισθανθείς, με τη γαλήνη που την τυλίγει, τη μοναξιά και τον πλούτο των αισθητικών συγκινήσεων που απλόχερα διαχέονται μέσα κι έξω σου.
Η Αγία Μόνη αποτελεί το άβατο των νησιωτικών μας επιλογών. Ανεπίλεκτη ως στόχος, απροσπέλαστη ως προορισμός.
Μια ξεχασμένη στην εξώθυρα ημερομηνία παραπέμπει στον 18ο αιώνα: 1795. Αναφορά στη Μόνη του Κόσμου Ελπίδα…
Εκεί που το Έξω και το Μέσα Στενό συνθέτουν το πέρασμα στην Τήνο.
Απέξω ο Δικέφαλος και οι κρίνοι των Φράγκων, από μέσα το μαρμάρινο τέμπλο. Παραέξω η ρεματιά, η πηγή μιας κρήνης, οι άγριοι βράχοι, οι αιμασιές, το γαλάζιο τέμπλο τ’ ουρανού, δίχως καμία κουκίδα σκόνης.
Και στο βάθος η παλιά αγροτική κοινωνία της Άνδρου, με τα καλυβόσπιτα, τα υποστατικά και τ’ αλώνια. Πλήθος αλώνια, ακανόνιστες όρθιες πέτρες και περισσευούμενο ακόμη το λιγοστό κριθάρι.
Λυγαριές, πικροδάφνες, και ευκάλυπτοι – τι έκπληξη. Και στο βάθος η παραλία του Έξω Στενού. Κάθε άλλο παρά στενό. Τη δέρνει το μπογάζι, τη μαστιγώνει αλύπητα ο κάθε ρούφουλας ο περατάρης, ο Τηνιακός θεός των αερικών.
*
Θα κατηφορίσουμε έως τον μοναχικότατον αυτό γιαλό του Έξω Στενού. Μια θάλασσα αγριεμένη μ’ ένα υπόκωφο κύμα δεν σε αφήνει να την πλησιάσεις. Σε μια γωνιά είναι ζουφωμένα λίγα αρμυρίκια και στην αμμουδιά που τη δέρνει ο γρέγος, ξεφυτρώνουν λίγα καλάμια που φέρνουν σε μεξικάνικο ίσκιο.
Ξαπλώνω για λίγο σε αυτή την αμμουδιά κι έχω την Τήνο συντροφιά απέναντί μου.
Ύστερα θα κάμω κουράγιο και θα πάρω τον ανήφορο, θα περάσω ξανά από τον Προφήτη Ηλία και θα τραβερσάρω την πανέμορφη Ράχη του, καβάλα σε ένα άτι από τα αγριότερα του κυκλαδίτικου ρούφουλα. Θα διασχίσω ένα καταπληκτικό πουρναρόδασος, με τεράστιους κορμούς και ομπρελόσχημα κελύφη. Από το σημείο εκείνο, όπου και το ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας, κατηφορίζει παλιό πέτρινο καλντερίμι που σε ένα τέταρτο προσεγγίζει τη Μονή Φλετρών, από ψηλά.
Τέλος θα φτάσω στον χαμηλότερο ανατολικό αυχένα όπου και το εξωκλήσι του Αγίου Τρύφωνα κάνοντας μιαν αναστροφή 160 μοιρών ώστε να ξαναπιάσω τη δύστοπη πλαγιά του Νότου. Από εκεί σε 1.700 μέτρα, διασχίζοντας τις τρομακτικές μεταπτώσεις των αβραγιών του Νότου, θα πέσω στην τελευταία μοναχική Μονή του Στενού, τη Μονή Ζωοδόχου Πηγής, το τρίτο μοναστήρι των ηρωικών ψυχών, στα Φλετρά.
Σε υψόμετρο πεντακοσίων μέτρων από τη θάλασσα φωλιάζει αυτό το πανέμορφο μοναστηράκι που οι ντόπιοι αποκαλούν Φλετρά. Φλετρό στην Άνδρο ονομάζουν το πηγάδι. Γι’ αυτό και μόλις φτάνω έξω από τη Μονή όπου τερματίζει η κυκλική διαδρομή του Ερημικού Νότου, διακρίνω μια πέτρινη λεκάνη με άφθονο ρυακίσιο νερό.
Καβαλώντας την ψηλή πέτρινη μάντρα από την πίσω μεριά εισχωρώ στα μυστήρια της Μονής. Το πρώτο πράγμα που τραβάει την προσοχή μου είναι το καμπαναριό, ένα σπάνιο αρχιτεκτονικό δείγμα που στηρίζεται σε τέσσερις μαρμάρινους κιονίσκους. Υπάρχουν ανακατασκευασμένα κελιά και χώροι διαμονής κι ενδιαίτησης.
Η Μονή γιορτάζει την Παρασκευή μετά το Πάσχα, της Ζωοδόχου Πηγής.
Θα πάρω πίσω τον δρόμο που κατευθύνεται στον αυχένα του Αγίου Τρύφωνα για να συνεχίσω τη διαδρομή της Ράχης έως το ακρωτήρι της Πούντας. Θα βαδίσω πάνω στο σύρραχο της Ράχης ρίχνοντας συνεχώς το βλέμμα μου στο πηχτό ατλάζι του πελάγου μέχρι να συναντήσω τη διασταύρωση για τον Αϊ-Γιάννη των Κρεμμύδων.
Θα στρίψω αριστερά και θα κατηφορίσω έχοντας πάντα μπροστά μου τη συναρπαστική εικόνα του Όρμου και των εκπληκτικών χωριών του Κορθίου.
*
Ο γύρος της Νότιας Άνδρου θα τερματιστεί στο σημείο απ’ όπου ξεκίνησα έχοντας γράψει στο κοντέρ των ποδιών μου 30 ακριβώς χιλιόμετρα ολοπέτρινης διαδρομής.
Ξεκινώντας από το Άνω Κόρθι, θα έχω ανυψωθεί στον Άγιο Μάμα, θα έχω κατέβει στην Παναγία Τρομαρχιανή, ύστερα θα έχω ανηφορίσει έως την κορυφή του Προφήτη Ηλία, για να κατηφορίσω πάλι έως το εξωγήινο τοπίο της Νότιας Άνδρου με πρώτη στάση στο μοναστήρι της Αγίας Μόνης και την παντέρμη παραλία του Έξω Στενού. Θα ξανα-ανηφορίσω από κει για τη Μονή Φλετρών, αφού θα έχω περάσει διαδοχικά τον Προφήτη Ηλία, το πανέμορφο πουρναρόδασο και το καλντερίμι των Φλετρών. Κι από κει θα έχω γυρίσει έως τον αυχένα του Αγίου Τρύφωνα για να διαγράψω την τελική καμπύλη της κορυφογραμμής ίσαμε την κάθοδο και πάλι στο Άνω Κόρθι, όπου θα συναντηθούν οι δυο αξονικές πορείες, ολοκληρώνοντας τον γύρο της άγριας δύσης του Ανδρειώτικου Νότου…
Σεπτέμβρης του ’19