Συνέντευξη: ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ
Πολλές εκατοντάδες είναι οι κάτοικοι της Μαγνησίας που προσπαθούν να βρουν το δίκιο τους απευθυνόμενοι στον Συνήγορο του Πολίτη, με τουλάχιστον έξι στις δέκα καταγγελίες που υποβάλλουν, να αφορούν προβλήματα με το αστικό, φυσικό περιβάλλον και την οικιστική ανάπτυξη. Παράλληλα, δεν είναι λίγες οι καταγγελίες που γίνονται εις βάρος επιχειρήσεων αναφορικά με τη λειτουργία τους, με τα παράπονα των καταναλωτών του Νομού να περιστρέφονται γύρω από τιμολόγια, εμπορική πολιτική κ.ά.
Ωστόσο, δεν λείπουν και οι περιπτώσεις όπου πολίτες προσπαθούν να βγάλουν άκρη με τη δικαιοσύνη και δεν μπορούν, με αποτέλεσμα να καταφεύγουν στον Συνήγορο.
Όπως τονίζει στη «Θ» ο επικεφαλής του ανεξάρτητου οργανισμού Ανδρέας Ποττάκης, στην Ελλάδα για να εκδοθεί μια τελεσίδικη δικαστική απόφαση θα απαιτηθεί τριπλάσιος χρόνος απ’ ό,τι στην Αλβανία και τη Βουλγαρία, ενώ αυτή τη στιγμή περί τις 250.000 υποθέσεις λιμνάζουν στα διοικητικά δικαστήρια…
Η δημόσια διοίκηση έχει κάνει τα τελευταία χρόνια βήματα προόδου στην κατεύθυνση εκσυγχρονισμού της. Είναι πλέον πιο προσβάσιμη στον πολίτη ή ακόμη πρέπει να γίνουν πολλά για να φτάσουμε σε ικανοποιητικό σημείο;
Πράγματι, η δημόσια διοίκηση έχει κάνει βήματα προόδου. Κυρίως στον τομέα της ψηφιοποίησης βασικών συναλλαγών των πολιτών με υπηρεσίες του διοικητικού μηχανισμού. Το στοίχημα σε αυτή την, πραγματικά, σημαντική μεταρρύθμιση, είναι να μην μείνει κανείς πίσω. Να διαμορφωθούν οι κατάλληλες συνθήκες, ώστε όσες και όσοι έχουν περιορισμένες δυνατότητες αξιοποίησης των τεχνολογιών, να απολαύσουν τα πλεονεκτήματα που αυτές παρέχουν. Και, φυσικά, να μην χαθεί η κρίσιμη και ουσιαστική ανθρώπινη διάδραση. Κοιτώντας πέρα από τον ψηφιακό μετασχηματισμό, το κράτος εξελίσσεται δυναμικά. Είναι γεγονός ότι κατά τις τελευταίες δεκαετίες, το κράτος και η διοίκηση έχουν συρρικνωθεί σε μέγεθος και εύρος, αγγίζοντας πλέον τον σκληρό και μόνο πυρήνα της ύπαρξής τους. Η έννοια της λεγόμενης «δημόσιας» ή «καθολικής» υπηρεσίας έχει σε αρκετές περιπτώσεις αντικαταστήσει τη λειτουργία και τα άκρα όρια εμπλοκής της διοίκησης και του δημόσιου τομέα, ενώ η παροχή υπηρεσιών και αγαθών κοινής ωφελείας εναποτίθενται στην ιδιωτική πρωτοβουλία και οικονομία. Ιδίως τα τελευταία χρόνια, τα χρόνια της δημοσιονομικής, ανθρωπιστικής, υγειονομικής, ενεργειακής, οικονομικής και κοινωνικής κρίσης, αναδείχθηκαν τα όρια της διοίκησης, κεντρικής και αποκεντρωμένης, να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στις αυξημένες, ομολογουμένως, ανάγκες. Οι λόγοι πολλοί και γνωστοί. Πρώτα απ’ όλα, οι πολλαπλές και διαδοχικές μεταρρυθμίσεις στους περισσότερους τομείς διοικητικής δράσης – στην εκπαίδευση, την υγεία, την κοινωνική πρόνοια και ασφάλιση, τη φορολογία – αλλά και διοικητικής εποπτείας οικονομικών δραστηριοτήτων – στις μεταφορές, στις επικοινωνίες, στην πρωτογενή παραγωγή, στις κατασκευές και υποδομές. Πολλές έμειναν ημιτελείς, και αναιρέθηκαν ή αναθεωρήθηκαν πριν αποδώσουν. Οι περισσότερες, δε, υπήρξαν αποσπασματικές, χωρίς να εντάσσονται σε έναν ευρύτερο σχεδιασμό της αποστολής του κράτους στη σύγχρονη εποχή. Χωρίς να υπηρετούν ένα ολοκληρωμένο, συνεκτικό και αξιολογημένο πλάνο για τον ρόλο που πρέπει και μπορεί να επιτελεί η σύγχρονη ελληνική δημόσια διοίκηση, υπό τις δεδομένες συνθήκες. Την ίδια περίοδο, το βιοτικό επίπεδο και το πλέγμα προστασίας των δικαιωμάτων όλων των κατοίκων της χώρας συμπιέστηκαν δραματικά. Τα υψηλά ποσοστά ανεργίας, η μείωση των εισοδημάτων, ο περιορισμός των κοινωνικών και αναδιανεμητικών πολιτικών κατέταξαν σημαντικές μάζες του πληθυσμού στην κατηγορία των ευάλωτων ομάδων, στο φάσμα της φτώχειας, του αποκλεισμού, της κοινωνικής και/ή οικονομικής περιθωριοποίησης. Η ουσιαστική αλλαγή θα προέλθει από τη διαρκή αναζήτηση απαντήσεων στα βασικά, τα θεμελιώδη ερωτήματα: Θα πρέπει να συμφωνήσουμε με υπευθυνότητα, ειλικρίνεια και ευθύτητα τι είδους διοίκηση θέλουμε, αλλά και μπορούμε να έχουμε. Ποια θα πρέπει να είναι τα πρότυπα, στα οποία είναι σκόπιμο να αναφερόμαστε. Ποιος θα πρέπει να είναι ο ρόλος της στις σημερινές συνθήκες, στο διαρκώς εξελισσόμενο ευρωπαϊκό περιβάλλον. Η δημόσια διοίκηση θα πρέπει να είναι ένας δυναμικός οργανισμός που θα αποτελεί τον βασικό πυλώνα ισόρροπης, βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και κοινωνικής συνοχής. Στοχεύοντας στην παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών, και αγαθών εκεί που απαιτείται, δίνοντας έμφαση και βάρος στον αποτελεσματικό και ουσιαστικό έλεγχο δραστηριοτήτων, στην αυστηρή τήρηση των αρχών της αξιοκρατίας, της διαφάνειας, της νομιμότητας, αλλά και της επιείκειας και της αναλογικότητας. Με ουσιαστικά κίνητρα και για τους δημόσιους λειτουργούς, προκειμένου να στηρίξουν την αναβάθμιση της διοικητικής λειτουργίας, να εισφέρουν το κάτι παραπάνω, αυτό που θα επιτρέψει την υπέρβαση των δυσλειτουργιών του συστήματος και όχι την αποδοχή και διαιώνισή τους.
Ποια η συνεργασία των φορέων της δημόσιας διοίκησης με τον Συνήγορο; Συμμορφώνονται με τις αποφάσεις του;
Ο βαθμός συμμόρφωσης της διοίκησης, αντιθέτως, ίσως, με τι μπορεί να πιστεύεται, είναι υψηλός. Και τούτο, διότι και η διοίκηση η ίδια, και τα στελέχη της, αναζητούν τη συνδρομή του Συνηγόρου του Πολίτη για την αποφυγή των αδιεξόδων που συχνά αντιμετωπίζουν, την υπέρβαση των στρεβλώσεων, την εξεύρεση των εφαρμόσιμων, σύννομων και δίκαιων λύσεων στα προβλήματα που καλούνται για διαχειριστούν. Αναγνωρίζουν τον καθοριστικό, θεσμικό τρισυπόστατο ρόλο του Συνηγόρου, να είναι παράλληλα συνήγορος για τον πολίτη, αρωγός της διοίκησης και θεσμικός συνομιλητής της πολιτείας.
Σε περίπτωση που το κράτος επιδεικνύει αδιαφορία απέναντι στον πολίτη, ο δεύτερος τι όπλα έχει στα χέρια του προκειμένου να βρει την κατάλληλη γι’ αυτόν λύση;
Για την προστασία των δικαιωμάτων και συμφερόντων του, ο πολίτης συχνά καταφεύγει στη Δικαιοσύνη. Όμως, οι ρυθμοί απονομής δικαιοσύνης στη χώρα είναι αποκαρδιωτικοί. Για την ολοκλήρωση μίας δικαστικής υπόθεσης στην Ελλάδα απαιτείται κατά μέσο όρο τριπλάσιος χρόνος από ό,τι στη Βουλγαρία ή την Αλβανία. Σε χειρότερη μοίρα βρίσκονται όσοι έχουν αντιδικία με το δημόσιο. Περίπου 250.000 υποθέσεις εκκρεμούν στα διοικητικά δικαστήρια. Για να προσδιορισθεί, δε, μία αγωγή αποζημίωσης κατά φορέα του δημοσίου, απαιτούνται περίπου 7 χρόνια, κατά μέσο όρο! Υπάρχουν, μάλιστα, αντιδικίες, που ολοκληρώνονται μετά από 20 ή και 30 χρόνια, όχι σπάνια από τους κληρονόμους των αρχικών διαδίκων… Με αυτά τα δεδομένα, δεν θα πρέπει να εκπλήσσεται κανείς για τις πλέον των 400 καταδικών της χώρας την τελευταία 20ετία από το ΕΔΔΑ για καθυστερήσεις στην απονομή της δικαιοσύνης.
Γι’ αυτό και θα πρέπει να στηριχθεί ακόμη περισσότερο το έργο του Συνηγόρου, που αποτελεί εξωδικαστικό μηχανισμό για την επίλυση των προβλημάτων των πολιτών, για την εξεύρεση των βέλτιστων λύσεων, τόσο για τη διοίκηση όσο και για τον διοικούμενο, για την άρση στρεβλώσεων και αδικιών.
Πόσες καταγγελίες είχαμε το 2022 στον Συνήγορο του Πολίτη και με ποιο πρόβλημα σχετίζονταν οι περισσότερες;
Ενδεικτικό της οξύτητας των προκλήσεων στη κοινωνία, στην οικονομία αλλά και στην ανταπόκριση της διοίκησης στην αλματώδη αύξηση του κόστους κατανάλωσης των διαφόρων μορφών ενέργειας και την άνοδο του πληθωρισμού σε επίπεδα περασμένων δεκαετιών, του προηγούμενου αιώνα, αποτελεί και το γεγονός, ότι την πρώτη θέση σε αριθμό αναφορών που δέχθηκε η Αρχή κατά το 2022 καταλαμβάνουν θέματα που σχετίζονται με το οικιστικό περιβάλλον, τη λειτουργία επιχειρήσεων και την παροχή υπηρεσιών και αγαθών κοινής ωφελείας. Συνολικά, και με δεδομένη την υποχώρηση της πανδημίας COVID-19 και, συνακόλουθα, και των αναφορών των πολιτών που σχετίζονταν με αυτή (πάνω από 1.500 αναφορές, τόσο το 2020 όσο και το 2021), ο αριθμός των νέων αναφορών που δέχθηκε ο Συνήγορος εντός του 2022 υπερέβη τις 17.000, παραμένοντας, έτσι, σταθερά σε ανοδική τάση.
Γνωρίζει το ευρύ κοινό τον ρόλο του Συνηγόρου και αν όχι, γιατί συμβαίνει αυτό;
Οι πολίτες, από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της Αρχής, στράφηκαν κατά εκατοντάδες χιλιάδες προς τον Συνήγορο του Πολίτη, προκειμένου να αναχαιτίσουν τις δυσμενείς επιπτώσεις στα δικαιώματά τους, στο βιοτικό τους επίπεδο, στην καθημερινότητά τους, αλλά και στους μελλοντικούς σχεδιασμούς για την προσωπική, οικογενειακή και κοινωνική ζωή τους από τις δυσλειτουργίες ή και αυθαιρεσίες της διοίκησης. Ήδη, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο πολίτες έχουν απευθυνθεί στον Συνήγορο του Πολίτη, ζητώντας τη διαμεσολάβησή του για την επίλυση ενός προβλήματός τους, την παρέμβασή του για την άρση μιας αδικίας, την ανάδειξη και αντιμετώπιση μιας συστημικής δυσλειτουργίας. Μόνο οι αυτοτελείς αναφορές που έχουν κατατεθεί στην Αρχή υπερβαίνουν τις 300.000. Πολλές, δε, από αυτές δεν αφορούν σε μεμονωμένα, ατομικά προβλήματα που επιζητούν επίλυση, αλλά σε ζητήματα που αφορούν μεγάλες ομάδες πληθυσμού, κοινωνικές, επαγγελματικές ομάδες, οικονομικές δραστηριότητες. Για την προστασία δικαιωμάτων και ελευθεριών. Για το αστικό, φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, για την ατομική ιδιοκτησία, τον ενεργειακό πλούτο της χώρας, για την υγεία, τις προνοιακές παροχές, την εκπαίδευση σε όλες τις βαθμίδες της, την εργασία, την παιδική, αλλά και την Τρίτη Ηλικία.
Το έργο του Συνηγόρου σε τι βαθμό αποτελεσματικότητας φτάνει και τι χρειάζεται να γίνει ώστε να καταστεί ακόμη πιο βελτιωμένο;
Παρά τις αυξημένες και διαρκώς εντεινόμενες προκλήσεις, το επίπεδο αποτελεσματικότητάς μας παραμένει ιδιαίτερα υψηλό. Τόσο στην προσπάθεια επίλυσης ατομικών, διακριτών προβλημάτων που βιώνει ο καθένας και η καθεμία που προστρέχει στην Αρχή μας, που μεταφράζεται σε ένα ποσοστό που προσεγγίζει το 80% των βάσιμων αναφορών που δέχεται ο Συνήγορος του Πολίτη σε ετήσια βάση, όσο και στην αντιμετώπιση πιο γενικών, συστημικών προβλημάτων, στρεβλώσεων, αγκυλώσεων, μορφών κακοδιοίκησης ή και μη σύννομης διοικητικής δράσης, ζητημάτων, δηλαδή, που έχουν αντίκτυπο στα δικαιώματα και το βιοτικό επίπεδο μεγάλων πληθυσμιακών κατηγοριών και κοινωνικών ομάδων. Βέβαια, ο Συνήγορος είναι και οφείλει να είναι ένας δυναμικός οργανισμός. Θα πρέπει διαρκώς να αναζητά νέα εργαλεία, θωράκιση του θεσμικού του πλαισίου, της ανεξαρτησίας και αποτελεσματικότητάς του, ενίσχυση τόσο σε υλικούς πόρους όσο και σε ανθρώπινο δυναμικό. Για να παραμείνει ουσιαστικός, αποτελεσματικός, χρήσιμος σε έναν διαρκώς εξελισσόμενο κόσμο, για να αντιμετωπίζει τις διαρκώς μεταβαλλόμενες προκλήσεις. Απαιτείται εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου της Αρχής, προκειμένου να εναρμονιστεί με τις λεγόμενες «αρχές της Βενετίας», τις ελάχιστες απαιτήσεις για έναν σύγχρονο, αποτελεσματικό και ανεξάρτητο θεσμό που επεξεργάστηκε το Συμβούλιο της Ευρώπης και έχουν υιοθετηθεί πλέον και από τον Ο.Η.Ε. ως σημείο αναφοράς για τον θεσμό του Συνηγόρου διεθνώς.
Υπάρχει ζήτημα αυθαιρεσίας στη λειτουργία των Σωμάτων Ασφαλείας; Τι διαπιστώνεται βάσει των πορισμάτων του Συνηγόρου;
Περιστατικά αυθαιρεσίας υπήρχαν και υπάρχουν, στην Ελλάδα και σε όλες τις χώρες. Θα πρέπει, ασφαλώς, να περιοριστούν δραστικά, αν δεν γίνεται να εξαλειφθούν πλήρως. Και πάνω απ’ όλα, θα πρέπει να ερευνώνται σε βάθος και αμερόληπτα. Και να επιβάλλονται οι κυρώσεις, όπου τεκμηριώνεται παρανομία. Η αποστολή του Συνηγόρου κρίσιμη είναι να διασφαλίζει την τήρηση της νομιμότητας και τον σεβασμό των ουσιαστικών και δικονομικών εγγυήσεων πλήρους και εμπεριστατωμένης έρευνας, τη θεμελίωση των πειθαρχικών κατηγοριών και άρα την αποφυγή διάτρητων κατηγορητηρίων και διαδικασιών που μπορούν να οδηγήσουν είτε σε απαλλαγές είτε σε καταδίκες της χώρας, την προστασία των δικαιωμάτων θυμάτων και ελεγχόμενων, τον έλεγχο κάθε περιστατικού, τη διαφάνεια της διαδικασίας, κορυφαίο πρόταγμα κάθε δημοκρατικής πολιτείας και απαίτηση της κοινωνίας.
Τι έχει καταφέρει, λοιπόν, μέχρι σήμερα ο Συνήγορος του Πολίτη ως εθνικός μηχανισμός διερεύνησης περιστατικών αυθαιρεσίας στα Σώματα Ασφαλείας;
– Αναπομπή περίπου των μισών από τις (εκατοντάδες) περαιωθείσες έρευνες που επόπτευσε, προς συμπλήρωση, διόρθωση, επαναξιολόγηση αποδεικτικών στοιχείων, επανεκτίμηση αιτιολογικού και διατακτικού, τήρηση ουσιαστικών, δικονομικών και διαδικαστικών εγγυήσεων.
– Ένα θεσμικό πλαίσιο για πειθαρχικό έλεγχο της ΕΛ.ΑΣ. που είναι εναρμονισμένο με τις επιταγές του Συμβουλίου της Ευρώπης και του ΕΔΔΑ.
– Για πρώτη φορά στη χώρα μας, διαφάνεια, μέσα από τις εκθέσεις του, για το επίπεδο των ερευνών και για παρεκκλίσεις από ουσιαστικούς, διαδικαστικούς και δικονομικούς κανόνες.
Η ποιοτική αναβάθμιση του πειθαρχικού ελέγχων του ένστολου προσωπικού των Σωμάτων Ασφαλείας και των υπαλλήλων των καταστημάτων κράτησης μπορεί να συμβάλλει καταλυτικά στον περιορισμό περιστατικών αυθαιρεσίας και στην ανάκτηση ή επαναβεβαίωση της εμπιστοσύνης των πολιτών. Σε αυτή την αποστολή παραμένει προσηλωμένος ο μηχανισμός του Συνηγόρου του Πολίτη, χωρίς εκπτώσεις στη διαφανή, αμερόληπτη, ανεξάρτητη διερεύνηση κάθε αναφερόμενου περιστατικού.
Είναι πιθανό να δημιουργηθεί κάποιο γραφείο του Συνηγόρου του Πολίτη και στον Βόλο;
Είμαι εξαιρετικά ευτυχής, διότι τις επόμενες ημέρες θα εγκαινιάσουμε τα γραφεία της Αρχής στη Θεσσαλονίκη. Σημειώστε, γραφείο του Συνηγόρου στη Θεσσαλονίκη προβλεπόταν ήδη από την ίδρυση της Αρχής. Χρειάστηκαν, όμως, 25 χρόνια για να γίνει πραγματικότητα. Το γραφείο αυτό θα αποτελεί μία δεύτερη βάση για την εντατικοποίηση του συνόλου των δραστηριοτήτων της Αρχής σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα. Έτσι ώστε και εμείς να βρισκόμαστε εγγύτερα και αποτελεσματικότερα κοντά στον πολίτη, τον κάτοικο της Βορείου Ελλάδας, να διεξάγουμε τακτικότερα αυτοψίες, επιθεωρήσεις, ελέγχους, σε όλη την επικράτεια. Η λειτουργία γραφείου και στη Θεσσαλονίκη, πέρα από την Αθήνα, θα μας επιτρέψει να έχουμε συχνότερη παρουσία και στη Θεσσαλία, τη Μαγνησία, την πόλη του Βόλου. Το προσεχές διάστημα, συνεπώς, εστιάζουμε στην αποτελεσματική λειτουργία του γραφείου Θεσσαλονίκης, την αντιμετώπιση των όποιων, αναμενόμενων ή μη, δυσλειτουργιών που ενδεχομένως να προκληθούν. Στη συνέχεια, εφόσον μας διατεθούν οι απαραίτητοι πόροι, θα μπορέσουμε να κάνουμε πιο φιλόδοξα σχέδια. Δεν θα πρέπει, ασφαλώς, να παραγνωρίζουμε την σημασία των νέων τεχνολογιών και τη σταδιακή εξοικείωση του πληθυσμού με τη χρήση τους. Ήδη, το 90% των αναφορών που κατατίθενται στον Συνήγορο υποβάλλονται ηλεκτρονικά, μέσω της ιστοσελίδας μας.