Του Γιώργου Νάνου,
καθηγητή Δενδροκομίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Η κλιματική κρίση είναι εδώ και επηρεάζει τις ζωές μας δυναμικά: Φωτιές, ξηρασία, καύσωνες, πλημμύρες… Ο τρόπος ζωής που ξέρουμε, φαίνεται ότι δεν μπορεί (και δεν πρέπει) να συνεχιστεί. Δεν υπάρχει «άστο για αύριο». Αυτό φωνάζουν πολλοί που γνωρίζουν τα πράγματα. Ακόμα και αυτό το νεράκι που τρέχει στις βρύσες μας και διαμαρτυρόμαστε όταν γίνει μια σύντομη διακοπή, δεν είναι σίγουρο ότι θα το έχουμε τακτικά σε λίγα χρόνια (είναι ευνόητο ότι δεν θα το έχουμε συνεχώς!).
Αυτό που μπορούμε όλοι να κάνουμε είναι ένα: Να γίνουμε τσιφούτηδες. Να καταναλώνουμε λιγότερα από όλα: Το φαγητό, τα ρούχα, τη βενζίνη, το νερό. Το αποτύπωμά μας στον πλανήτη (όλο το περιβαλλοντικό μας κόστος) από τη ζωή που κάνει κάθε Έλληνας είναι τρομακτικά υψηλό. Εμείς ξοδεύουμε και πετάμε τεράστιες ποσότητες φαγητού, σκουπιδιών με τόσα πλαστικά, με τόσα χαρτιά, με τόσα υπολείμματα κρέατος, κ.λπ. Θα μου πεις η κατανάλωση είναι η θεά του καπιταλισμού και αυτό που στηρίζει τον καπιταλισμό. Να ξοδεύουν όλοι (και ας μην τους φτάνουν, ποτέ δεν θα τους φτάνουν, γιατί πάντα θα θέλουν να ξοδεύουν περισσότερα), να βγάζουν λεφτά οι άλλοι, να τα ξοδεύουν και αυτοί, φαύλος κύκλος. Μήπως πρέπει να αλλάξουμε τα στάνταρντ της ζωής μας;
Αλλά δεν θα μείνω εκεί σήμερα. Σήμερα με τις πυρκαγιές των δασικών οικοσυστημάτων και περιουσιών που ζήσαμε τον Ιούλιο του 2023, πρέπει να δούμε τα δάση διαφορετικά. Η πραγματικότητα είναι ότι τα δασικά οικοσυστήματα προσφέρουν πολλά στον άνθρωπο και στον πλανήτη, αλλά ένα είναι μείζον αυτή τη στιγμή: Ότι μπορούν να δεσμεύσουν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα με τη φωτοσύνθεση και να μετριάσουν την κλιματική κρίση. Το ίδιο κάνουν και οι πολυετείς καλλιέργειες. Υπάρχουν επιστήμονες που υπολόγισαν πόσα εκατομμύρια δέντρα σε δάση και καλλιεργούμενες εκτάσεις πρέπει να φυτευτούν για να μειώσουμε τη συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα και να καθυστερήσουμε τις καταστροφικές συνέπειες της κλιματικής κρίσης. Βλέπετε μέχρι τώρα η φωτοσύνθεση των φυτών έδινε όλη την τροφή του ανθρώπου (και όχι μόνο, έδινε και ενέργεια, έδινε και τα περισσότερα ρούχα που φοράμε, κ.λπ.), τώρα είναι και το εργαλείο για ένα καλύτερο μέλλον του πλανήτη.
Συγκεκριμένα, για τα δασικά οικοσυστήματα επιβάλλεται η διαχείρισή τους με τέτοιο τρόπο που: α) Τα δέντρα να αναπτύσσονται γρήγορα (και αυτό γίνεται από νεαρά σχετικά δασικά δέντρα) και β) η περισσότερη από τη (ή όλη η) βιομάζα που παράγεται στο δασικό οικοσύστημα να παραμένει στο έδαφος του δάσους. Τι λέμε: α) Τα δάση δεν πρέπει να τα αφήνουμε να καούν, β) πρέπει να τα κόβουμε περιοδικά και γ) να θρυμματίζουμε και αφήνουμε τα υπολείμματα στο δασικό έδαφος. Έτσι προσθέτουμε οργανική ουσία, ένα μέρος της θα το φάνε οι μικροοργανισμοί και θα ξαναγίνει διοξείδιο του άνθρακα, αλλά και θρεπτικά για τα νέα φυτά, ένα όμως μέρος θα γίνει σταθερή οργανική ουσία, ο λεγόμενος χούμος (με τη φωτιά του δάσους μένουν μόνο τα θρεπτικά!). Και δεν φαντάζεστε τι μπορεί να κάνει αυτός ο χούμος: Δίνει σταδιακά (για να μη χαθούν) τα θρεπτικά που θέλουν τα φυτά να μεγαλώσουν γρήγορα, κρατάει περισσότερο από το βρόχινο νερό για τα φυτά που μεγαλώνουν, κρατάει το έδαφος να μη διαβρωθεί για να αναπτυχθούν πιο καλά τα φυτά, γενικά βελτιώνει τις ιδιότητες του εδάφους βοηθώντας τα φυτά να μεγαλώσουν πιο υγιή και γρήγορα. Αλλά πάνω από όλα ο χούμος είναι επί μακρόν δεσμευμένο διοξείδιο του άνθρακα στο έδαφος. Με αυτή τη διαχείριση κάνουμε λοιπόν δύο καλά: Αφενός βελτιώνουμε την παραγωγικότητα του δασικού οικοσυστήματος και αφετέρου δεσμεύουμε διοξείδιο του άνθρακα στο έδαφος αφαιρώντας το από την ατμόσφαιρα – μετριάζοντας την κλιματική κρίση.
Στους δενδρώνες για παραγωγή καρπών συμβαίνουν παρόμοια πράγματα. Εδώ όμως έχουμε και πολλές εισροές. Αλλά η παραγωγικότητα σε βιομάζα του καλλιεργούμενου αρδευόμενου δενδρώνα είναι πολύ μεγαλύτερη από την ίδια επιφάνεια δάσους. Ήδη η Ευρωπαϊκή Ένωση δίνει επιδότηση να γίνουν πιο παραγωγικά αυτά τα οικοσυστήματα με σπορές στους διαδρόμους, κ.λπ. Ήδη οι περισσότεροι παραγωγοί τεμαχίζουν τα κλαδευτικά μέσα στον δενδρώνα και δεν τα καίνε. Αν καταφέρουμε οι παραγωγοί να εκπέμπουν λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα (να κάνουν πιο οικονομικά τις καλλιεργητικές εργασίες) και να αποθηκεύεται πολύ διοξείδιο του άνθρακα στο έδαφος, ο δενδρώνας συνέχεια θα γίνεται πιο παραγωγικός, πιο υγιής, πιο ισορροπημένος, με λιγότερες ανάγκες σε εισροές (δηλ. λιγότερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα).
Στην Καλιφόρνια το έφτασαν σε άλλο επίπεδο, μήπως παραδειγματιστούμε και εμείς. Εκεί απαγορεύεται η απομάκρυνση ξύλου από τον δενδρώνα. Σε όλη του ζωή στον δενδρώνα τα κλαδευτικά τεμαχίζονται και μένουν στο έδαφος να γίνουν χούμος. Αλλά, όταν γεράσουν τα δέντρα και πρέπει να κοπούν και φυτευτούν καινούργια, τα παλιά απλά τεμαχίζονται και τα υπολείμματα παραμένουν μέσα στο έδαφος του δενδρώνα. Προφανώς, όπως ειπώθηκε, βελτιώνονται οι ιδιότητες του εδάφους (αύξηση βιοποικιλότητας και διαθεσιμότητας θρεπτικών, βελτίωση όλων των ιδιοτήτων του εδάφους) ακόμα και αν ήταν άρρωστα τα παλιά δέντρα.
Και κάτι που ξεκινάμε και στην Ελλάδα. Στην Ιταλία έχουν χωριστούς κάδους στις πόλεις για τα οργανικά σκουπίδια, οι δημότες έχουν πληρώσει για την κομποστοποίηση των οργανικών σκουπιδιών,και το κόμποστ που παράγεται, το αγοράζουν οι παραγωγοί πολύ φτηνά και το εφαρμόζουν στο χωράφι τους. Με απλά λόγια αυτά που θα θάβονταν σε μια χωματερή γίνονται χούμος και δίνουν θρεπτικά (γιατί αυτό το κόμποστ έχει και πολλά θρεπτικά) στα φυτά που θα μεγαλώσουν σε αυτό το χωράφι και θα δεσμευθεί διοξείδιο του άνθρακα στο έδαφος.
Αν είμασταν λίγο πιο σωστοί πολίτες, αν είχαμε λίγο πιο φωτισμένους ηγέτες. Αν…