Της Λίλυς Οικονόμου*
Παρότι οι ωκεανοί καλύπτουν το 71% της επιφάνειας της Γης, μεγάλο μέρος αυτών παραμένει ανεξερεύνητο. Παράλληλα με την επιστημονική περιέργεια που προκαλεί ο «θαυμαστός κόσμος της θάλασσας», καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε ειδικά στη Μεσόγειο τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, οι οποίες, όμως, συγχρόνως αποτελούν και μια πρόκληση. Ειδικότερα, η προοπτική της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, η παράκτια διάβρωση και η αύξηση της συχνότητας πλημμυρικών φαινομένων θα επιφέρουν την απώλεια οικοτόπων της παράκτιας ζώνης, ιδιαίτερα στις νησιωτικές περιοχές.
Ένα άλλο φαινόμενο που προβληματίζει την επιστημονική κοινότητα, είναι η αύξηση της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της θάλασσας που έχει παρατηρηθεί τις τελευταίες δεκαετίες στη Μεσόγειο. Οι αυξημένες θερμοκρασίες μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τα θαλάσσια οικοσυστήματα, προκαλώντας αλλαγές στην κατανομή των ειδών, διευκολύνοντας την εξάπλωση και κυριαρχία των εισβολικών ειδών (βλ. Λεσσεψιανοί μετανάστες). Η αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας αποτελεί ιδιαίτερα μεγάλη απειλή για τους κοραλλιογενείς υφάλους και τα λιβάδια Ποσειδωνίας, αλλά και για όλα τα είδη που χρησιμοποιούν τα παραπάνω ως ενδιαίτημα. Επίσης, ακραία φαινόμενα όπως οι βροχοπτώσεις μεγάλης έντασης μπορούν να οδηγήσουν σε αλλαγές στην εισροή γλυκού νερού στο θαλάσσιο περιβάλλον, επηρεάζοντας την αλατότητα, τη διαθεσιμότητα θρεπτικών και εν τέλει την παραγωγικότητα των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Τα παραπάνω είναι κάποια ενδεικτικά φαινόμενα – αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής (η λίστα είναι μεγάλη), έχοντας επιπτώσεις στην ανθεκτικότητα του θαλάσσιου περιβάλλοντος, αλλά και κατ’ επέκταση στην αλιεία και οικονομία των παράκτιων περιοχών. Όπως είναι αναμενόμενο, δημιουργούν μεγάλο προβληματισμό σε επίπεδο πολιτών/κρατών αλλά και σε επιστημονικό επίπεδο, και ιδιαίτερα στους ωκεανογράφους.
Η επιστήμη της Ωκεανογραφίας
H Ωκεανογραφία είναι η επιστημονική μελέτη του θαλάσσιου περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένων των φυσικών, χημικών, βιολογικών και γεωλογικών διεργασιών που λαμβάνουν χώρα σε αυτό. Στην πραγματικότητα εξερευνά τα πάντα, από τα ωκεάνια ρεύματα και τη θαλάσσια ζωή έως τις γεωλογικές διεργασίες που διαμορφώνουν τον θαλάσσιο πυθμένα. Μπορούμε να πούμε πως διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην κατανόηση του κλίματος, στη διατήρηση και ορθή διαχείριση των θαλάσσιων πόρων, αλλά και στην αντιμετώπιση των ανθρωπογενών επιπτώσεων στο θαλάσσιο περιβάλλον.
Η έρευνα στην Ωκεανογραφία ανάλογα με το αντικείμενο μελέτης επωφελείται από νέες τεχνολογικές εξελίξεις και μπορεί να διεξαχθεί με τη βοήθεια ειδικά εξοπλισμένων ερευνητικών πλοίων. Επίσης, η επιστήμη κάνει χρήση βαθυσκαφών (ROVs), ρευματογράφων, πλωτήρων συλλογής ωκεανογραφικών δεδομένων (π.χ. ύψος κύματος), ηχοβολιστικών, κ.ά. με αναπόσπαστο κομμάτι της έρευνας να παραμένει η διεξαγωγή επιστημονικών καταδύσεων.
Τα τελευταία χρόνια η επιστήμη της Ωκεανογραφίας έχει αξιοποιήσει τα δεδομένα που προέρχονται από τη δορυφορική Ωκεανογραφία και επιτυγχάνουν μεγάλη χωρική κάλυψη: Ειδικά η συλλογή μεγάλων χρονοσειρών συγκεκριμένων ωκεανογραφικών παραμέτρων (π.χ. θερμοκρασία, αλατότητα), επιτρέπει την ιστορική παρακολούθηση της μεταβλητότητας και της εξέλιξης των παραμέτρων αυτών. Παράλληλα, η μαθηματική μοντελοποίηση δίνει την ευκαιρία στους ωκεανογράφους να «ταξιδέψουν» στο παρελθόν αλλά και να προβλέψουν τη μελλοντική κατάσταση του ωκεανού (π.χ. κύματα, αλληλεπιδράσεις αέρα-θαλάσσας, κ.λπ.). Τέτοιου είδους μέσα είναι εξαιρετικά σημαντικά για τη λήψη καθοριστικών αποφάσεων αλλά και για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
Επαγγελματικές διέξοδοι
Οι επαγγελματικές διέξοδοι σε θέματα θαλάσσιων επιστημών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό αφορούν ερευνητικά κέντρα, πανεπιστήμια, μη κυβερνητικές περιβαλλοντικές οργανώσεις, φορείς διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών, εταιρείες εκπόνησης μελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, μονάδες υδατοκαλλιεργειών κ.λπ.
Όσο τα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής δεν επιλύονται, οι επιπτώσεις θα οξύνονται στο φυσικό, αλλά και στο αστικό περιβάλλον καθιστώντας επιτακτική και άμεση τη λήψη μέτρων. Η επαύξηση των ειδικών επιστημόνων με τη στροφή στον παραπάνω κλάδο νέων ανθρώπων/σπουδαστών θα είναι ο κυριότερος μοχλός για την εξομάλυνση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Οι εκπαιδευμένοι ειδικοί επιστήμονες/ωκεανογράφοι θα προσφέρουν μεγάλο ειδικό βάρος στην αντιμετώπιση των προβλημάτων της κλιματικής αλλαγής και στην ορθή εφαρμογή των επιστημονικών μεθόδων.
Ενδεικτικοί σύνδεσμοι:
-Τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλασσίων Βιοεπιστημών – Πανεπιστήμιο Αιγαίου: https://www.mar.aegean.gr/?lang=gr&pg=0
-Τμήμα Γεωπονίας Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος – Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας: http://diae.uth.gr/Home/Index
-Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ): https://www.hcmr.gr/el/
Σύλλογος Πτυχιούχων Ωκεανογράφων και Θαλασσίων Βιοεπιστημόνων Ελλάδας https://www.spothve.org/
-Institut Français de Recherche pour l’Exploitation de la Mer (IFREMER): https://en.ifremer.fr/
*Η Λίλυ Οικονόμου είναι δρ Κυματικής Ενέργειας Πανεπιστημίου του Λάνκαστερ, επιστημονική συνεργάτης ΕΛΚΕΘΕ, πρόεδρος Συλλόγου Πτυχιούχων Ωκεανογράφων και Θαλασσίων Βιοεπιστημόνων Ελλάδας.