Μιλήσαμε με τον δρ Νικόλαο Νικολάου, ψυχίατρο ψυχοθεραπευτή, ο οποίος δραστηριοποιείται πλέον επαγγελματικά στον Βόλο, έπειτα από αρκετά χρόνια διαμονής στη Σουηδία, όπου πραγματοποίησε την ειδίκευσή του στην ψυχιατρική. Τα ερωτήματα αφορούσαν κυρίως στο πώς επιδρά ψυχολογικά στους ανθρώπους μια ακραία φυσική καταστροφή, όπως οι πλημμύρες και οι καταστροφές που βίωσαν οι κάτοικοι του Βόλου και όλης της Θεσσαλίας, όχι μία, αλλά δύο φορές, σε διάστημα μικρότερο του ενός μήνα.
Συνέντευξη
ΑΡΤΕΜΗΣ ΧΑΛΑΤΣΗΣ
[email protected]
Γιατρέ, να μπω κατ’ ευθείαν στο μεγάλο ερώτημα. Επηρεάζεται η ψυχολογία και η ψυχική υγεία του ανθρώπου από τα φαινόμενα που βιώσαμε τον τελευταίο μήνα;
Τα φαινόμενα που έπληξαν τον τελευταίο καιρό την περιοχή μας ήταν πολλά κι απανωτά. Είναι κάτι που δεν είχε ξανασυμβεί στο παρελθόν. Όμως ο κόσμος ζει τα τελευταία χρόνια σε μια συνεχή ψυχολογική πίεση. Από τη μια βρισκόμαστε σε μια συνεχή οικονομική ύφεση εδώ και κάποια χρόνια. Ακολούθως ήρθε ο Covid, ο οποίος ανάγκασε τον κόσμο να παραμείνει κλεισμένος στα σπίτια του επηρεάζοντας σαφώς την ψυχολογία του. Και απανωτά έρχονται και τα τελευταία γεγονότα. Από τη μια οι καταστροφικές πυρκαγιές του καλοκαιρού και τώρα δύο συνεχόμενες πλημμύρες και καταστροφές σε διάστημα μόλις 20 ημερών. Δεν είναι ανάγκη να βιώνει κανείς άμεσα το φαινόμενο. Επηρεάζεται και αν το ζει έμμεσα, δηλαδή για παράδειγμα από την τηλεόραση, καθώς βλέπει την κατάσταση που βιώνουν οι συνάνθρωποί του και επηρεάζεται ψυχολογικά. Αν επικεντρωθούμε στα τελευταία φαινόμενα των ακραίων βροχοπτώσεων είναι φαινόμενα τα οποία δεν έχουν μελετηθεί για τις επιπτώσεις στην ψυχολογία του πληθυσμού. Είναι φαινόμενα τύπου μουσώνων που δεν τα έχουμε συναντήσει ξανά στην Ελλάδα και δεν τα έχουμε μελετήσει.
Συμφωνείτε με τα ονόματα που δίνουμε στις μέρες μας σ’ αυτά τα καιρικά φαινόμενα;
Η ονοματοδοσία που δίνουμε, όπως Daniel, μετά Elias κι αύριο κάτι άλλο, δεν έχει μελετηθεί ως προς το ψυχικό φορτίο που επιφέρει, κι αυτό επίσης είναι ένα θέμα που πρέπει να το δούμε. Δεν μας λέει κανείς ότι αυτό είναι σωστό και τελικά ότι μπορεί να έχει λιγότερο ψυχικό φορτίο. Το αντίθετο θα έλεγα. Με την ονομασία κάποιος μπορεί να δαιμονοποιήσει το κακό και να το κάνει πολύ πιο απειλητικό. Μπορεί για παράδειγμα να είναι μια συνηθισμένη βροχή, αλλά εμείς να της έχουμε δώσει κάποιο όνομα που αυτόματα στο υποσυνείδητό μας την κάνει κάτι μεγάλο. Κι αυτό πρέπει να μελετηθεί. Η ονοματοδοσία δαιμονοποιεί θα λέγαμε πιο πολύ τα φαινόμενα. Είναι ψυχολογικά επίφοβο κι ενδεχομένως και αχρείαστο να τιτλοποιούμε το κακό. Άλλοτε το λέγαμε βροχή, στοιχείο της φύσης το εντάσσαμε σε μια κανονικότητα και τώρα το δαιμονοποιούμε με έναν τίτλο, ο οποίος μπορεί να παραπέμπει στο όνομα του φίλου μας, στο όνομα του συγγενούς μας και όλα αυτά δημιουργούν ένα σύνθετο φοβικό μοντέλο.
Υπάρχουν κάποιοι επιστήμονες που μπορούν με τις γνώσεις τους να αλλάξουν την κοινωνία μας προς το καλύτερο σε τέτοιου είδους ζητήματα;
Θα σας πω. Προ ολίγων ημερών ένας καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ο δρ Ανδρέας Φλουρής, ο οποίος, μεταξύ άλλων, ασχολείται και με την κλιματική αλλαγή, συμπεριλήφθηκε για πρώτη φορά ως ο πρώτος Έλληνας στη λίστα time next 100, που περιλαμβάνει τους εκατό ανθρώπους που δύναται να αλλάξουν τον κόσμο γύρω τους. Αν αυτοί οι άνθρωποι είχαν τη δημοσιότητα που τους αρμόζει και δίναμε πραγματικά φωνή σ’ αυτούς τους ελάχιστους που παραμένουν στην αφάνεια, αλλά κάνουν τόσο σπουδαίο έργο επιδημιολογικά και κοινωνικά, θα μπορούσαμε να είχαμε προλάβει πολλά από αυτά τα δεινά όσο έντονα και να είναι. Ας δώσουμε λοιπόν τον λόγο στους επιστήμονες, ας λειτουργήσει η πρόληψη δύο και τρία βήματα πριν το κακό και όχι να ασχολούμαστε και να μιλάμε γι’ αυτά κατόπιν εορτής, δηλαδή στο και πέντε.
Τα παιδιά πώς επηρεάζονται από τέτοιου είδους γεγονότα και ποια θα πρέπει να είναι η συμπεριφορά μας προς αυτά;
Αυτό είναι ένα άλλο κομμάτι που έχει να κάνει με τα παιδιά. Δεν θα πρέπει να το κουβεντιάζουμε με τα παιδιά κι αν γίνει αυτό, να γίνει μια φορά, αλλά όχι συνέχεια. Δηλαδή να ελέγξουμε τη συχνότητα της έκθεσης σε τέτοιες ειδήσεις σε σχέση με τα παιδιά. Ειδικά στα παιδιά θέλουμε ερωτήσεις για το πώς νιώθεις, δηλαδή έκφραση συναισθημάτων και μετά γρήγορα να αλλάζουμε θέμα.
Στις μεγαλύτερες ηλικίες τι συμβαίνει;
Στους μεγάλους όσο περνάει ο χρόνος επουλώνονται συνήθως και τα ψυχικά τραύματα που αφήνουν τέτοια φαινόμενα. Το τραύμα θα αρχίσει να επουλώνεται όταν έρθουν νέες θετικές μνήμες. Δηλαδή όταν ένας κατεστραμμένος δρόμος ανακατασκευασθεί και φτιαχτεί στην αρχική του μορφή, η καινούργια μνήμη έρχεται και καλύπτει την παλιά κι έτσι ο άνθρωπος διαφοροποιεί την ψυχολογία του προς το καλύτερο.
Εσάς σας έχουν επισκεφτεί άτομα τελευταία που έχουν επηρεαστεί ψυχολογικά από τις καταστροφές και τις πλημύρες και πώς τα αντιμετωπίζετε;
Σαφώς κι έρχονται άτομα που ζητάνε τη βοήθειά μας και είναι βεβαρημένοι ψυχολογικά από τα ακραία γεγονότα των ημερών. Η θεραπεία προς αυτά τα άτομα είναι συνδυαστική ως είθισται και εξατομικευμένη ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε θεραπευόμενου. Μπορεί να είναι μόνο ψυχοθεραπεία ή συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακοθεραπείας όπου χρειάζεται, αλλά είναι εξατομικευμένο.
Υπάρχει περίπτωση και κάποιοι να μην ξεπεράσουν αυτού του είδους τα τραύματα;
Οι περισσότεροι τα ξεπερνούν, αλλά θέλει αρκετό χρόνο και υπομονή από τα άτομα που καλούνται να θεραπευθούν.
Ηλικιακά τα άτομα που επιβαρύνονται περισσότερο ψυχολογικά είναι μεγάλης ηλικίας ή δεν παίζει κάποιο ρόλο η ηλικία;
Τώρα έχουν πληγεί περισσότερα άτομα της παραγωγικής ηλικίας με ό,τι αυτό συνεπάγεται, γιατί είναι οι ενεργά εμπλεκόμενοι, δηλαδή έχασαν άμεσα περιουσίες, έχασαν άμεσα τη ρουτίνα της καθημερινότητας. Δεν είναι μόνο θέμα οικονομικό, δηλαδή οικονομικής καταστροφής, που σαφώς είναι πολύ βασικό, αλλά το άλλο κομμάτι έχει να κάνει πως έχασα τη ρουτίνα της καθημερινότητας, δηλαδή δεν μπορώ να κάνω αυτό που έκανα μέχρι σήμερα. Δηλαδή να πάω στο χωράφι μου να δω την καλλιέργειά μου, να μαζέψω τη σοδειά μου, να πάω στην εργασία μου γιατί καταστράφηκε η επιχείρηση που δούλευα και γενικά σταματώ εκ των συνθηκών να κάνω αυτό που έκανα μέχρι σήμερα και αυτό επιδρά έντονα και αρνητικά στην ψυχολογία.
Ποια θα θέλατε να είναι η κατακλείδα στη σημερινή μας συζήτηση;
Ο κόσμος έχει φτάσει στα όρια της αντοχής του. Ήταν ήδη σε οριακό σημείο ψυχικής αντοχής, τώρα υπερέβην αυτό το όριο. Συνεχιζόμενα χτυπήματα από οικονομική κρίση, πανδημία, φυσικές καταστροφές, αβεβαιότητα. Μιλάμε για το μακροβιότερο συλλογικό τραύμα σε καιρό ειρήνης που έχει βιώσει ο λαός μας. Δεν προλαβαίνουν να πλειοψηφήσουν οι θετικές μνήμες. Οπότε αυτό αφήνει ψυχικό τραύμα.
Ας κλείσουμε λοιπόν με κάτι αισιόδοξο.
Η απάντησή μας στο αναπάντεχο ας είναι η επιλογή μας για μικρές θετικές στιγμές. Αυτό που δεν ορίζουμε, δηλαδή μια φυσική καταστροφή, ας το απαντήσουμε με κάτι που ορίζουμε. Το αναπάντεχο δεν αλλάζει, οπότε εγώ απαντώ με κάτι που αλλάζει, δηλαδή βάζω κάτι θετικό στη μέρα μου. Μικρές θετικές στιγμές ας είναι η επιλογή όλων μας απέναντι στο αναπάντεχο.
Γιατρέ σας ευχαριστούμε για τις πολύτιμες συμβουλές σας και ειδικά ο θετικός επίλογος και η διάσταση που δώσατε νομίζω πως θα βοηθήσει πολλούς από εμάς, μεταξύ των οποίων κι εμού, να δώσουμε αξία στις μικρές θετικές στιγμές της ζωής μας που ίσως ασυναίσθητα πολλές φορές υποβαθμίζουμε.