Του Μελέτιου Ανδρινού*
Ακούμε σε καθημερινή βάση πως ο τουρισμός είναι η «βαριά βιομηχανία» της χώρας μας (όρος βέβαια που όσο περνούν τα χρόνια θεωρώ πως δεν με βρίσκει σύμφωνο). Τα τελευταία χρόνια ωστόσο ο τουριστικός κλάδος έχει αποδείξει πόσο ευάλωτος είναι σε εξωγενείς παράγοντες όπως οι τρομοκρατικές ενέργειες, πανδημίες και φυσικές καταστροφές.
Ειδικά τις χρονιές 2020, 2021 και 2022 η πανδημία προκάλεσε παγκόσμιο σοκ με τεράστιες οικονομικές και κοινωνικές αρνητικές επιπτώσεις που επηρέασαν άμεσα τον τουρισμό. Ουσιαστικά μέσα σε μια βραδιά περάσαμε από μια κατάσταση υπερτουρισμού (μια κατάσταση δηλαδή που οι τουριστικές ροές στους τουριστικούς προορισμούς υπερβαίνουν τις ροές που μπορεί να διαχειριστούν επιτυχώς), σε μία κατάσταση αποτουρισμού (μια κατάσταση δηλαδή χωρίς καμία τουριστική ροή στους προορισμούς). Ωστόσο σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για κατάσταση που βίωσε όλος ο πλανήτης, όπου επηρεάστηκαν οι περισσότεροι τουριστικοί προορισμοί, επομένως η κρατική βοήθεια ήταν ουσιαστικά αυτονόητη για όλους τους επαγγελματικούς κλάδους και όχι μονό για τον τουρισμό.
Τι γίνεται όμως με τις φυσικές καταστροφές; Τι γίνεται όμως όταν μια πυρκαγιά ή μια καταιγίδα επηρεάσει έναν συγκεκριμένο τουριστικό προορισμό; Τότε μιλάμε για ένα εστιασμένο συμβάν. Πρόσφατα στην περιοχή μας βιώσαμε τις δυο αυτές καταστροφές μέσα σε διάστημα δύο μηνών, απόρροια της κλιματικής κρίσεως που περνάει ο πλανήτης μας. Στη δική μας περίπτωση μιλάμε για τοπικά συμβάντα που επηρεάζει ουσιαστικά την τοπική οικονομία. Και μετά τι κάνουμε; Λίγο ή πολύ όλοι έχουμε κατανοήσει πως αυτές οι φυσικές καταστροφές θα επηρεάσουν αρνητικά τη ζωή όλων μας βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Αλλά εδώ είμαστε να μιλήσουμε για τον τουρισμό όχι γιατί είναι σημαντικότερος κλάδος από τους υπολοίπους που έχουν δεχθεί ένα τεράστιο πλήγμα, αλλά γιατί σε αυτόν εργάζομαι και για αυτόν έχω άποψη.
Η Θεσσαλία σε απόλυτα νούμερα προσελκύει το 2% της τουριστικής κίνησης, άρα και εισπράξεις, ανάμεσα στις 13 περιφέρειες της χώρας μας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην δοθεί η δέουσα προσοχή από τους κρατικούς φορείς στο τεράστιο πλήγμα που έχουν δεχθεί οι τουριστικές επιχειρήσεις που από τη μία μέρα στην άλλη βρέθηκαν να αντιμετωπίζουν «μόνοι» μια πρωτόγνωρη κατάσταση χωρίς ουσιαστικά καμία ενημέρωση για το τι μέλλει γενέσθαι. Φανταστείτε αυτές οι καταστροφές να είχαν συμβεί εν μέσω υψηλής τουριστικής περιόδου στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου ή Κρήτης, που εκεί συγκεντρώνεται πάνω από το 40% των τουριστικών ροών (άρα και οι εισπράξεις) της χώρας μας. Την επόμενη μέρα όλο το υπουργικό συμβούλιο θα ήταν εκεί με σκοπό την άμεση αποκατάσταση των ζημίων.
Ας το συγκεκριμενοποιήσουμε ακόμη περισσότερο και να παρατηρήσουμε μόνο το Πήλιο (Νότιο, Βόρειο, Δυτικό και Ανατολικό). Από το δημοφιλέστερο στο λιγότερο δημοφιλέστερο χωριό μιλάμε για έναν προορισμό όπου το 90% το τουριστικών μονάδων είναι μικρές ή μεσαίες επιχειρήσεις. Ξαφνικά βιώσαμε μια κατάσταση με καταστροφές τόσο στις ιδιωτικές εγκαταστάσεις, αλλά το χειρότερο στις δημόσιες υποδομές που αποτελούν και τουριστικούς πόρους στην περιοχή μας (βλέπε δρόμους, εγκαταστάσεις ύδρευσης, ηλεκτροδότησης, παραλίες, μονοπάτια και πολλά άλλα). Αποκορύφωμα όλης της κατάστασης οι εικόνες καταστροφής που μεταδόθηκαν σε όλη τη χώρα και στο εξωτερικό, που ακόμη και σήμερα αποτρέπουν τον επισκέπτη από το να τον επιλέξει ως προορισμό. Ως αποτέλεσμα μιλάμε σήμερα για μηδαμινή τουριστική κίνηση τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο και απαισιόδοξες προβλέψεις για τον Νοέμβριο. Φαντάσου την ψυχολογία των εργαζόμενων και των επιχειρηματιών όλη αυτή την περίοδο. Καλούμαστε λοιπόν να αντιμετωπίσουμε μια ακόμη πρωτόγνωρη κατάσταση ο καθένας από τον δικό του ρόλο. Ο επιχειρηματίας συνήθως κάνοντας προσφορές και διαφημίσεις, οι εργαζόμενοι βοηθώντας με τον δικό τους τρόπο, οι φορείς προσπαθώντας να αποκαταστήσουν το συντομότερο δυνατόν τις ζημιές (δεν θα σταθώ εδώ αν το κάνουν σωστά ή λάθος δεν είναι αυτός ο σκοπός μου αυτή τη στιγμή) και οι συνδικαλιστικοί φορείς να πιέσουν την κυβέρνηση, την περιφέρεια και τον δήμο να λάβει τα μέτρα που θεωρεί κατάλληλα για την προστασία επιχειρήσεων και εργαζόμενων.
Όμως ξέρουμε πολύ καλά πού ζούμε. Οι υποδομές έχουν μεν αποκατασταθεί, αλλά όχι με μόνιμα έργα (δεν θα ήταν δυνατόν σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα και χωρίς μελέτες) και χωρίς να γνωρίζουμε ένα χρονοδιάγραμμα για την πραγματοποίησή τους. Επιπλέον, όπως έγραψα και πιο πάνω, για το 2% της τουριστικής κίνησης και εισπράξεων οι κυβερνητικοί παράγοντες δεν ασχολούνται σοβαρά, ασχέτως αν πολλές επιχειρήσεις κινδυνεύουν με κλείσιμο και χιλιάδες άνθρωποι θα μείνουν χωρίς εργασία.
Καλά όλα τα αρνητικά και δυσοίωνα, αλλά όλο αυτό το σεντόνι πρέπει να καταλήξει κάπου και σε κάτι αισιόδοξο, γιατί και εγώ θέλω πάντα να βλέπω τα πράγματα αισιόδοξα.
Ναι, αυτές οι καταστροφές αποτελούν μια ευκαιρία αναγέννησης. Μέσα από τις στάχτες και τα συντρίμμια που προκάλεσαν οι φωτιές και οι πλημμύρες μάς παρουσιάζεται μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να αναγεννήσουμε τον τόπο μας. Μπορεί η κατάσταση στον Βόλο να έχει ομαλοποιηθεί, η Πορταριά και οι Μηλιές να μην έχουν υποστεί σοβαρές καταστροφές, άλλα εδώ μιλάμε για το Πήλιο. Στο Πήλιο υπάρχουν ακόμη χωριά που έχουν σοβαρές καταστροφές. Ο Πλατανιάς, το Χορευτό, η Μηλίνα και άλλα χωρία, κυρίως καλοκαιρινοί προορισμοί, έχουν σοβαρά προβλήματα και δεν ξέρω αν θα προλάβουν να αποκατασταθούν μέχρι την επόμενη καλοκαιρινή περίοδο. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως πρέπει να τα παρατήσουμε. Ο τουρισμός μπορεί να συμβάλει στην ανάκαμψη αυτών των περιοχών αρκεί να σκεφτούμε διαφορετικά, να σκεφτούμε έξω από το κουτί.
Οι δύο καταιγίδες άλλαξαν τη μορφολογία του εδάφους του Πηλίου και εμείς καλούμαστε να προσπαθήσουμε να βγούμε εκτός της ζώνης άνεσής μας και να αναζητήσουμε νέο κοινό για το Πήλιό μας για τα επόμενα χρόνια. Οι ζημίες σε παραλίες και μονοπάτια δεν θα αποκατασταθούν μέχρι την επόμενη τουριστική σεζόν και μεγάλο κομμάτι των επισκεπτών, αλλά και τουριστικών γραφείων θα στραφεί σε άλλους προορισμούς. Η κάθε προσπάθεια τουριστικής προβολής του τόπου μας δεν μπορεί να βασιστεί στην ομορφιά του Πηλίου και στην παρουσίαση των ζημίων των «αποκαταστάθηκαν». Η όποια τουριστική καμπάνια πραγματοποιηθεί από εδώ και πέρα θα πρέπει να είναι σοβαρά μελετημένη.
Κατά τη γνώμη μου, κάθε τουριστική καμπάνια δεν πρέπει να κρύψει κάτω από το χαλάκι τα προβλήματα που ενδεχομένως υπάρχουν. Πρέπει να είμαστε ειλικρινείς με τους πιθανούς επισκέπτες. Κάθε τουριστική καμπάνια από όποιον πραγματοποιηθεί θα πρέπει να προκαλέσει και όχι να παρακαλέσει τον κάθε τουρίστα να έρθει στο Πήλιο για να βοηθήσει την περιοχή, να γίνει πρεσβευτής της αποκατάστασης του τόπου μας. Το ήλιος και θάλασσα, η γαστρονομία, η ξεκούραση δεν αποτελούν το κίνητρο του τουριστικού κοινού που έχει ανάγκη αυτή την στιγμή το Πήλιο.
Το Πήλιο αυτή τη στιγμή χρειάζεται τουρίστες που επιζητούν βαθύτερα νοήματα όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η σύνδεση και η συνεισφορά στην τοπική κοινωνία, η κατανόηση της διαφορετικότητας της κουλτούρα, η διεύρυνση των οριζόντων τους, η προσωπική ανάπτυξη, η εκμάθηση νέων δεξιοτήτων και η καλλιέργεια των ανώτερων πνευματικών δεξιοτήτων όπως η δημιουργικότητα και η κριτική σκέψη. Πάνω λοιπόν σε αυτές τις νέες ανάγκες μπορούμε να δημιουργήσουμε μοναδικές τουριστικές εμπειρίες, να προσελκύσουμε ένα νέο κοινό που έχει ανάγκη ο τόπος και να τους κάνουμε πρεσβευτές μας και τέλος να αναγεννήσουμε το αγαπημένο μας Πήλιο.
Το ζήτημα είναι πόσο ικανοί είμαστε για αυτή την αλλαγή στην προσέγγισή μας; Πόσο ικανοί είμαστε να σκεφτούμε έξω από το κουτί; Πόσο δημιουργικοί μπορούμε να γίνουμε; Εκεί έξω υπάρχει ένα κοινό για ένα ξεχωριστό Πήλιο.
* Ο κ. Μελέτιος Ανδρινός είναι υποψήφιος διδάκτορας Τμήματος Οικονομικών Επιστημών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.