Του Γ. Καπουρνιώτη
Η παγκοσμιοποίηση που ζήσαμε τα τελευταία τριάντα και περισσότερο χρόνια, ήταν μια παγκοσμιοποίηση του καπιταλισμού και των ελεύθερων αγορών με τη διασυνοριακή διακίνηση προϊόντων, υπηρεσιών, τεχνολογίας και πληροφοριών. Ακόμη και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας υιοθέτησε το καπιταλιστικό μοντέλο της οικονομίας, ώστε να μεταμορφωθεί στη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, της οποίας η τεχνολογία και οι υποδομές αιχμής κάνουν τους δρόμους και τους σιδηροδρόμους της Αμερικής να αισθάνονται ντροπή. Καμιά χώρα μέχρι τότε δεν είχε πετύχει μια τόσο γρήγορη ανάπτυξη που επέτρεψε εκατομμύρια Κινέζους να ξεφύγουν σε λίγες μόνον δεκαετίες από την απόλυτη φτώχεια, ενώ η Κίνα μεταμορφωνόταν σε έναν τεχνολογικό γίγαντα. Παρεμπιπτόντως, πολλοί επικριτές πίστευαν ότι η Κομμουνιστική δύναμη της Κίνας θα ήταν η επόμενη που θα έπεφτε μετά τη Σοβιετική Ένωση, όταν αυτή διαλύθηκε το 1991. Για να δείτε πόσο λάθος ήταν αυτό, αναλογιστείτε ότι ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν, σε μια σύνοδο κορυφής, ένιωσε την ανάγκη να δηλώσει όχι μόνο ότι η Αμερική ήταν σε αντιπαλότητα με την Κίνα, αλλά και ότι μεγάλο μέρος του κόσμου αμφέβαλε «εάν οι δημοκρατίες μπορούν να την ανταγωνιστούν ή όχι»!
Οι Ηνωμένες Πολιτείες συνεχίζουν να είναι η ισχυρότερη δύναμη στον κόσμο, αλλά όχι πια η μόνη υπερδύναμη, γιατί υπάρχει και η ανερχόμενη κινεζική! Ο ανταγωνισμός των Ηνωμένων Πολιτειών με την Κίνα παίρνει διαστάσεις οικονομικού πολέμου που μπορεί να εξελιχθεί σε έναν επικίνδυνο φαύλο κύκλο, επικίνδυνο όχι μόνο για τη λειτουργία των παγκόσμιων αγορών, αλλά της ειρήνης γενικότερα. Και οι Ευρωπαίοι ειδικότερα έχουν κάθε λόγο να ανησυχούν γιατί οι δικές τους οικονομίες είναι πολύ πιο ανοικτές στις διεθνείς συναλλαγές από την αμερικανική. Ήδη τα πράγματα είναι πολύ δύσκολα μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση που ακολούθησε. Επέστρεψε έτσι ο πόλεμος στην Ευρώπη και η ευημερία απειλείται άμεσα. Ο Ken Moelis, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Moelis & Co., ανησυχεί ότι θα υπάρξει οπισθοδρόμηση στην παγκοσμιοποίηση επειδή ο πόλεμος στην Ουκρανία αποκάλυψε πόσο «ευάλωτοι» είμαστε σε τρίτες χώρες. Αυτό ωστόσο δείχνει μονάχα πόσο επικίνδυνο είναι να εξαρτάσαι από οποιαδήποτε μεμονωμένη χώρα, συμπεριλαμβανομένης της δικής σου.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ένωσε τη Δύση υπό αμερικανική ηγεσία και η ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία πετάχτηκε στα αζήτητα, τουλάχιστον προς το παρόν. Ταυτόχρονα όμως, αναδείχτηκε η αυξανόμενη αυτονόμηση άλλων περιοχών του κόσμου και κυρίως των ανερχόμενων δυνάμεων που αρνούνται να ενταχθούν στο ένα ή το άλλο στρατόπεδο. Η Ινδία μαζί με άλλες χώρες του πάλαι ποτέ Τρίτου Κόσμου ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ινδία βγαίνει στο προσκήνιο και θα διεκδικήσει μια σημαντική θέση στην παγκόσμια σκηνή. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ινδία στην παρούσα φάση είναι κυρίως δομικού/θεσμικού και τεχνολογικού χαρακτήρα και σε πολύ μικρότερο βαθμό σχετίζονται με την επάρκεια πόρων. Συγχρόνως, αναμένεται μέχρι το τέλος της δεκαετίας η Ινδία να υποσκελίσει τη Γερμανία και την Ιαπωνία και να καταστεί η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία παγκοσμίως, με ΑΕΠ περί τα 7 τρισ. δολάρια. Δεν αποκλείεται, μάλιστα, χάρη στο δημογραφικό της μέρισμα, η Ινδία να σκαρφαλώσει στην πρώτη θέση το δεύτερο ήμισυ του 21ου αιώνα. Ακόμη πιο εντυπωσιακή είναι η συμπεριφορά της Σαουδικής Αραβίας που η σχέση της με την Ουάσιγκτον δεν είναι και στα καλύτερά της. Αλλά και η γειτονική μας Τουρκία βλέπει τον εαυτό της στον ρόλο μιας περιφερειακής δύναμης που, αν και μέλος του ΝΑΤΟ, θέλει να παίζει το δικό της παιχνίδι. Ριψοκίνδυνες ακροβασίες του Ερντογάν, αλλά θα είναι άραγε η εξαίρεση σε μια αναθεωρητική Τουρκία;
Όλες αυτές οι χώρες αναζητούν χώρο και ρόλο σε ένα όλο και περισσότερο πολυπολικό και άναρχο σύστημα, στο οποίο ο παγκόσμιος «χωροφύλακας», δηλαδή οι Ηνωμένες Πολιτείες, έχει χάσει μέρος τουλάχιστον της προθυμίας και της ικανότητας που διέθετε να επιτελεί αυτόν το ρόλο. Δεν έκαναν οι Αμερικανοί καλή δουλειά με τη δύναμη που είχαν, και αρκετοί υποστηρίζουν ότι η αναρχία είναι συνήθως χειρότερη από μια ατελή τάξη πραγμάτων. Φυσικά όλα εξαρτώνται από το αν είσαι ο δράστης ή το θύμα, ο κερδισμένος ή ο χαμένος σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση.
Ζούμε πιθανότατα το τέλος μιας εποχής που συνοδεύεται από μεγάλες ανακατατάξεις, τεράστια αβεβαιότητα, πολλαπλούς κινδύνους όπως πανδημία, πόλεμος στην Ουκρανία, ενεργειακή κρίση, ακραία κύματα καύσωνα και ξηρασίας λόγω της κλιματικής αλλαγής που γίνεται ολοένα και πιο έντονη. Οι καύσωνες έχουν γίνει πιο συχνοί, πιο έντονοι και διαρκούν περισσότερο λόγω της κλιματικής αλλαγής που προκαλείται από τον άνθρωπο. Η αντιμετώπισή της απαιτεί μεταξύ άλλων διεθνή συνεργασία που όμως πολύ δύσκολα προκύπτει με τα σημερινά δεδομένα. Στην οικονομία, οι κεντρικές τράπεζες και τα αρμόδια υπουργεία υποχρεώνονται σε επικίνδυνη πλεύση ανάμεσα στη Σκύλλα του πληθωρισμού και τη Χάρυβδη της ύφεσης. Τα μηδενικά επιτόκια αποτελούν παρελθόν και το κόστος του δανεισμού ανεβαίνει. Όσο για τα χρηματιστήρια, δεν συνέρχονται με αποτέλεσμα να χαθεί ένα μεγάλο μέρος του άυλου πλούτου που είχε επενδυθεί σε αυτά. Παρόλο αυτά, το κράτος διατηρεί τον παρεμβατικό του ρόλο στην οικονομία, γιατί καλείται να λειτουργήσει ως προστάτης στις μεγάλες κρίσεις που διαδέχονται η μία την άλλη και εξασφαλίζει την ασφάλεια των πολιτών όσο οι γεωπολιτικές τεκτονικές πλάκες μετακινούνται προκαλώντας νέα ρήγματα στο διεθνές σύστημα.
Μπροστά μας ορθώνονται οι μεγάλες προκλήσεις, απειλές ή ευκαιρίες, μιας νέας εποχής. Η νέα παγκόσμια γεωπολιτική μπορεί να πάρει τη μορφή ενός ψυχρού πολέμου ή να οδηγήσει στην πρόοδο ή στην υποβάθμιση της Γεραιάς Ηπείρου.
Είμαστε Ευρώπη και μάλιστα μια χώρα με ζωντανή οντότητα, μια οντότητα σε δοκιμασία, που αναζητά τον δικό της ρόλο σε έναν κόσμο που έχει γίνει πιο δύσκολος για αυτήν. Δύσκολοι καιροί, γιατί ουσιαστικά οδηγούμαστε σε έναν νέο κόσμο τον οποίο ήδη αγωνιζόμαστε να παρακολουθήσουμε, κάνοντας, όμως, ώς έναν βαθμό αυτό που πάντα κάναμε: «Κυνηγάμε ή μιμούμαστε τους πιο αναπτυγμένους».