Του Δημήτρη Κωνσταντάρα – Σταθαρά
Ο Νίκος Διαμαντάκος, ο εκλεκτός φίλος και συνάδελφος, ο συγγραφέας και ερευνητής της Ζαγοράς και του Πουρίου – με επτά βιβλία και άρθρα – έχει από χρόνια πνευματική σχέση με το ιστορικό περιοδικό (εξαμηνιαίο) της Λάρισας «Θεσσαλικό Ημερολόγιο» του Κώστα Σπανού (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών), το οποίο εκδίδεται από το 1980 ανελλιπώς και στο οποίο δημοσιεύει άρθρα και έρευνες, σχετικές, βέβαια, με την πατρώα του γη, τη Ζαγορά. Μέχρι τώρα έχει καταχωρήσει εννιά έρευνες. Και θα συνεχίσει… όπως μου είπε!
Έτσι, στον 85ο τόμο του «Θεσσαλικού Ημερολογίου» (Λάρισα 2024), δημοσιεύει μια ενδιαφέρουσα έρευνα (εγώ την ονομάζω «Ζαγοριανά Νέα πριν 135 χρόνια») με τίτλο «Ψηφίσματα του Δήμου Ζαγοράς για φορολογίες, δωρεές και συντήρηση οδών στην περίοδο 1890 – 1911», για να φανεί η μέριμνα των δημοτικών αρχόντων εκείνης της εποχής, αλλά και η καθημερινότητα των κατοίκων της Ζαγοράς με τις καλλιέργειες που επιδίδονταν τότε και με τις υποχρεώσεις τους, καθώς και με επώνυμους ευεργέτες. Μου απέστειλε ένα ανάτυπο της δημοσίευσής του και τον ευχαριστώ.
Ερευνώντας τα αρχεία του Δήμου Ζαγοράς σε διάφορα ξεχασμένα ντουλάπια ανακάλυψε «ατάκτως ερριμμένα», όπως γράφει, διάφορα χειρόγραφα σκονισμένα και φθαρμένα, που βέβαια, το ερευνητικό «μάτι» του συγγραφέα εντόπισε μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία. Έτσι, ξεχώρισε: α) 4 Πρακτικά για την επιβαλλόμενη δημοτική φορολογία στα παραγόμενα τοπικά προϊόντα και στα εισαγόμενα από άλλους Δήμους, β) 2 Πρακτικά για γενόμενες μεγάλες δωρεές σε ανεγειρόμενο ναό και γ) ακόμη 2 Πρακτικά για την επισκευή του δρόμου Ζαγοράς-Χορευτού και για την ανακήρυξη του τότε πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου σε επίτιμο δημότη του Δήμου Ζαγοράς. Νομίζω πώς έχουν ενδιαφέρον όλα.
Από τα οκτώ πρακτικά τα πέντε υπογράφει ως δήμαρχος ο Γεώργιος Γιαννακός (1ο, 2ο, 3ο, 4ο και 8ο) για τον οποίο ο Ν. Δ. σημειώνει ότι: «Ο Γεώργιος Γιαννακός ήταν εγγονός του γενάρχη της οικογένειας Γεωργίου Γιαννακού, η οποία ήλθε από τη Βόρεια Ήπειρο, λίγα χρόνια πριν από την καταστροφή της Μοσχόπολης το 1771. Ήταν χρυσοχόος και ευκατάστατος. Αγόρασε μεγάλα οικόπεδα στην κεντρική πλατεία του Αγίου Γεωργίου, όπου κτίστηκαν τρία πυργόσπιτα. Η οικογένεια Γιαννακού ή Γιαννακόπουλου ήταν από τις αρχοντικές οικογένειες της Ζαγοράς». Στο 5ο υπογράφει ο Αλέξανδρος Γιαννακός (γιος ή αδελφός του;). Το έκτο υπογράφει ο Γεώργιος Κυριακόπουλος, το 7ο ο Ιωάννης Ρήγας και το όγδοο ο Ιωάννης Δ. Κασσαβέτης. Υπογράφοντες δημοτικοί σύμβουλοι σ’ αυτά τα πρακτικά αναφέρονται οι: Α. Βοσταντζής (5 φορές), Α. Βελαλής (3), Ν. Βελαλής (1), Γ. Βελαλής (3), Ν. Πολίτης (2), Α. Πολίτης (1), Σ. Τσουκανάκης (4), Φ. Τσουκανάκης (1), Γ. Κρυώνης (3), Κ. Μώρος (2), Ι. Γεραμπίνης (2), Ι. Αφέντος (1), Γ. Ξυνογαλάς (1), Ν. Κωλέτης (1) και Ν. Χρυσοχού (1) (σημείωση: Έγραψα τα ονόματα με τη βεβαιότητα ότι θα υπάρχουν απόγονοι αυτών). Επίσης υπάρχουν και άλλες υπογραφές δυσανάγνωστες. Οι ημερομηνίες των πρακτικών είναι από τις 6 Φεβρουαρίου 1890 έως 22 Δεκεμβρίου 1911.
Εμείς από τα 8 Πρακτικά αυτά θα διαβάσουμε τις παρατηρήσεις του συγγραφέα (Συγκρίσεις, διευκρινίσεις, συμπληρώσεις), εννοείται, βεβαίως, με συντομία:
1ο Πρακτικό (αριθμ. 76, 29 Νοεμβρίου 1908). «Δημοτικός φόρος σε παραγόμενα τοπικά προϊόντα». Σημειώνει ο Ν. Δ.:
Α. Την πρώτη θέση στα γεωργικά προϊόντα είχαν τα γεώμηλα (πατάτες). Οι πατάτες για έναν και πλέον αιώνα, ήταν το βασικότερο γεωργικό προϊόν στη Ζαγορά και στα άλλα χωριά του ανατολικού Πηλίου. Από τα μήλα ξεχώριζαν, για την ποιότητά τους, τα φιρίκια («βασιλιάς των μήλων»). Άλλα μήλα ήταν τα σκιούπια, τα μαρκέικα, οι μανιές και αργότερα οι ρενένες που συνεχίζουν να παράγονται. Επίσης αποδοτικό προϊόν ήταν και τα φουντούκια και τα μούσμουλα, που, τα τελευταία, δεν υπάρχουν πλέον.
Β. Γίνεται λόγος για τα κουκούλια, που παράγονταν το μετάξι. Αυτά είχαν υψηλή τιμή. Από τη Ζαγορά γινόταν εμπόριο πολλών κουκουλιών σε ελληνικά και ευρωπαϊκά λιμάνια.
Γ. Αναγράφεται φόρος στις ελιές και στο παραγόμενο λάδι. Ήταν ακριβό είδος το λάδι.
Δ. Φορολογία οριζόταν και για τα δασικά προϊόντα: ταμπάνια (μακριά δοκάρια), τηλεγραφικοί στύλοι, δόγες (γυρτά σανίδια για βαρέλια), διάφορα άλλα σανίδια, καυσόξυλα, καρόξυλα, κάρβουνα και οποιοδήποτε άλλο δασικό προϊόν. Η περισσότερη ξυλεία προερχόταν από τις αγριοκαστανιάς και τα πλατάνια.
2ο Πρακτικό (αριθμ. 75, 29 Νοεμβρίου 1908). «Δημοτικός φόρος στα εισαγόμενα προϊόντα»: α) Θέμα του είναι η επιβολή δημοτικού φόρου για τη δημοτική εκπαίδευση. Τούτο σημαίνει ότι ο Δήμος να πληρώνει τα έξοδα λειτουργίας των σχολείων και να πληρώνει τους δασκάλους, όπως αναγράφεται σε άλλα πρακτικά. β) Τον φόρο εισέπρατταν κάποιοι δημότες και μετά τον απέδιδαν στον Δήμο και εννοείται, πως κρατούσαν κάποιο ποσοστό δικό τους.
3ο Πρακτικό (αριθμ. 78, 17 Οκτωβρίου 1910). Σ’ αυτό καθορίζονται οι τρεις σταθμοί είσπραξης των δημοτικών φόρων (εισαγόμενα και εξαγόμενα προϊόντα). Αυτοί είναι: 1. Η παραλία Χορευτού, 2. Η θέση Προφήτης Ηλίας διά της οδού Ζαγοράς-Καλύβας Μπασδέκη-Βόλου καθώς και της μεγάλης οδού Μακρυρράχης-Καλύβας Μπασδέκη-Βόλου και 3. Στην αγορά Αγίου Γεωργίου προς Πήλιον, Μακρινίτσα και Δήμον Βοίβης (σημείωση: Από την οδό αυτή που πήγαινε στον θεσσαλικό κάμπο και στη λίμνη Κάρλα αγόραζαν σιτάρι και ψάρια (καρλιώτικα), που τα πουλούσαν στη Ζαγορά και γειτονικά χωριά (εννοείται και πάλι με μουλάρια)).
4ο Πρακτικό (αριθμ. 110, 29 Νοεμβρίου 1908). Εδώ καθορίζεται η φορολογία στα εισαγόμενα και εξαγόμενα προϊόντα στα 4% επί της αξίας αυτών, πλην των ταχυδρομικών δεμάτων και των ειδών Μονοπωλίου (φωτιστικό πετρέλαιο, αλάτι, τσιγαρόχαρτα, σπίρτα, παιγνιόχαρτα και το φωτιστικό οινόπνευμα).
5ο Πρακτικό (Πράξις Γ’, 6 Φεβρουαρίου 1890). «Σ’ αυτό εκφράζεται η αΐδιος ευγνωμοσύνη της Κοινότητος Ζαγοράς και ενοριακού ιερού ναού της συνοικίας Σωτήρος τω αξιοτίμω ευπατρίδη Αποστόλω Κ. Πρίγκω δια την υπ’ αυτού γενομένην δωρεάν 300 αγγλικών λιρών προς ανέγερσιν του ναού του Σωτήρος». Ο Απόστολος Πρίγκος είχε γεννηθεί στη Ζαγορά και πλούτισε στην Αλεξάνδρεια ασχολούμενος με το εμπόριο του βαμβακιού. Κοντά στην πλατεία Αγίου Γεωργίου είχε τριώροφο αρχοντικό, που ο γιος του Κων. Α. Πρίγκος το δώρισε στην Κοινότητα Ζαγοράς «εις μνήμην του πατρός του». Στο κτήριο αυτό στεγάστηκαν οι Υπηρεσίες της Κοινότητας για πολλά χρόνια.
6ο Πρακτικό (Ψήφισμα 32, 27 Δεκεμβρίου 1898). Σ’ αυτό «αποδέχεται την πρόταση του Ηρακλέους Βόλτου». Ο Ηρακλής Βόλτος είχε προτείνει να κατασκευάσει το τέμπλο του ιερού ναού Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Μετά από 3 έτη το τέμπλο ήλθε με καΐκι στο Χορευτό και μετά στη Ζαγορά με ζώα. Οι αδελφοί Βόλτου (Ηρακλής, Αλέξανδρος και Παναγιώτης) έγιναν ευεργέτες της Ζαγοράς. Επίσης στο πρακτικό αναφέρεται και ο Ιωάννης Ραφτάκης, που γεννήθηκε στη Ζαγορά, σπούδασε πολιτικός μηχανικός και έγινε καθηγητής στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Αυτός συνέταξε δωρεάν την επέκταση του ναού της Αγίας Παρασκευή, το 1904, και επιμελήθηκε την κατασκευή του Ηρώου στην κεντρική πλατεία της Ζαγοράς, το 1915.
7ο Πρακτικό (Ψήφισμα 67, 17 Οκτωβρίου 1906). Σ’ αυτό ψηφίζεται όπως το χρηματικό ποσόν που δικαιούται ο Δήμος από το Ταμείο Οδοποιίας να διατεθεί αποκλειστικώς για την επισκευή της κατεστραμμένης οδού Ζαγοράς – Χορευτού (εννοείται λιθόστρωτος-καλντερίμι).
8ο Πρακτικό (Ψήφισμα 149, 22 Δεκεμβρίου 1911). Το 1910 το Κόμμα των Φιλελευθέρων κέρδισε τις εκλογές και ο Ελευθέριος Βενιζέλος έγινε πρωθυπουργός. Βουλευτής και στενός φίλος του ήταν Ζαγοριανός δικηγόρος Αλέξανδρος Δημ. Κασσαβέτης, ο οποίος τον φιλοξένησε στη Ζαγορά, από τις 3 μέχρι τις 9 Απριλίου 1912. Η φιλία αυτή συνετέλεσε στην αποδοχή εκ μέρους της κυβέρνησης των αιτημάτων για τη συγκοινωνία και άλλων προβλημάτων της Ζαγοράς. Σ’ αυτό το πρακτικό, ως ανταπόδοση, ο Δήμος Ζαγορά ανακήρυξε τον Ελευθέριο Βενιζέλο «επίτιμον δημότην του». Ο τότε δήμαρχος της Ζαγοράς Ιωάννης Δ. Κασσαβέτης ήταν μικρότερος αδελφός του Αλεξ. Δ. Κασσαβέτη, μεγαλοκτηματίας και γεωπόνος. Αυτοί είχαν αδελφή την πανέμορφη Μαίρη, η οποία παντρεύτηκε τον ποιητή Γεώργιο Δροσίνη.
Νομίζω πως άξιζε να μάθουμε κι εμείς οι Βολιώτες και Ζαγοριανοί αυτά «Τα ζαγοριανά νέα» για την εποχή εκείνη από το λαρισινό έντυπο «Θεσσαλικό Ημερολόγιο» στο οποίο τα έγραψε ο Νίκος Διαμαντάκος. Έχουν εξαιρετικό ενδιαφέρον. Γι’ αυτό, τέλος, τον συγχαίρω και του εύχομαι να είναι ακμαίος να ερευνά για να γράφει για την αγαπημένη του πατρώα γη, τη Ζαγορά.