Της Βασιλείας Γιασιράνη-Κυρίτση
Με την τεχνολογία να προχωράει με γοργούς ρυθμούς και τον τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου να αλλάζει συνεχώς, υπάρχουν πολλά πράγματα που οι νέες γενιές δεν θα ζήσουν ποτέ – όπως συνέβη και με την εποχή τη δική μας. Πρόκειται για τις τηλεκάρτες.
Αυτές τις μικρές επιφάνειες που θύμιζαν πιστωτική κάρτα και πάνω τους είχαν καταγεγραμμένο ένα κομμάτι της παλιάς και σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδος.
Αυτό το αντικείμενο ήταν ένα μικρό «εισιτήριο» επικοινωνίας που αγόραζες κάποτε για να μιλήσεις με τους δικούς σου από κάπου έξω από το σπίτι, από την εργασία σου, από το εξοχικό σου, να πάρεις τηλέφωνο τον «δικό» σου και φυσικά, να λύσεις κάποια επικείμενα προβλήματα χωρίς να σε ακούσουν άλλοι.
Οι τηλεκάρτες μπήκαν για τα καλά στη ζωή μας στην αρχή της δεκαετίας του 1990. Από το 1992, που πρωτοεμφανίστηκε το σύστημα μέχρι σήμερα, τα καρτοτηλέφωνα κατόρθωσαν να εκτοπίσουν κάθε άλλη μορφή εξωτερικής σταθερής τηλεφωνίας και έκαναν να φαντάζει απόμακρο παρελθόν το τηλέφωνο στο περίπτερο και ο ταλαίπωρος κερματοδέκτης.
Το καρτοτηλέφωνο έδινε την αίσθηση της απομόνωσης και της ασφάλειας που δεν την είχες ποτέ στο πολυσύχναστο περίπτερο με τον περίεργο – και συνήθως γνωστό – περιπτερά, αλλά ούτε ακόμα και στο σπίτι ή στο γραφείο της εργασίας σου.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 στήθηκαν τηλεφωνικοί θάλαμοι του ΟΤΕ με μπλε χρώμα, στους οποίους υπήρχε οθόνη, που έδειχνε τον αριθμό του τηλεφώνου, από κάτω πλήκτρα και δίπλα μια εσοχή, που έμπαινε η τηλεκάρτα.
Τότε ξεκίνησαν οι πρώτες δοκιμαστικές τηλεκάρτες. Υπήρχαν δοκιμαστικές, απλές, συνδρομητικές, σύνθετες, συνηθισμένες των 100 και 1.000 μονάδων με τιμή 1.000 δραχμών και μετά τη χρήση του ευρώ 2,93, 3, 4 ευρώ.
Οι τηλεφωνικές κάρτες εφευρέθηκαν το φθινόπωρο του 1975 στην Ιταλία από τη SIDA. Η εταιρία SIDA, δεν ήταν στον κλάδο των τηλεπικοινωνιών, ήταν κατασκευαστής και προμηθευτής μηχανημάτων αυτόματης πώλησης, συνεργάστηκε δε με την τηλεπικοινωνιακή εταιρία SIP για την περαιτέρω χρήση της κάρτας. Η πρώτη προπληρωμένη τηλεφωνική κάρτα λειτούργησε στις αρχές του 1976 με κύριο στόχο την καταπολέμηση του βανδαλισμού κοινοχρήστων τηλεφώνων, και τα νέα καρτοτηλέφωνα εγκαταστάθηκαν στη συνοικία Villa Borghese της Ρώμης. Οι πρώτες κάρτες λειτουργούσαν με την ανάγνωση μαγνητικής ταινίας στο πίσω μέρος για χρήση σε ειδικά καρτοτηλέφωνα, ήταν πολύ λεπτές και κόστιζαν 50 λιρέτες. Οι πρώτες χώρες που ακολούθησαν την Ιταλία στη χρήση των τηλεκαρτών, ήταν η Αυστρία, η Σουηδία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Το 1984 το πρώτο τσιπ σε τηλεκάρτα κυκλοφόρησε στη Γαλλία. Ο ΟΤΕ δεν μπορούσε να μείνει πίσω από τις εξελίξεις, έπρεπε, όμως, να φτάσουμε στο 1992 με τον ήλιο της Βεργίνας, για να αντικρίσουμε την πρώτη ελληνική τηλεκάρτα, που κυκλοφόρησε σε 30.000 αντίτυπα και απεικόνιζε το δεκαεξάκτινο αστέρι της Βεργίνας και η οποία σήμερα έχει συλλεκτική αξία. Από το 1992 μέχρι σήμερα ο ΟΤΕ έθεσε σε κυκλοφορία περισσότερες από 2.500 τηλεκάρτες, οι οποίες απόκτησαν μετά τη χρηστική και μια δεύτερη διάσταση, τη συλλεκτική.
Τις κάρτες τις πουλούσαν τα περίπτερα και τα γραφεία του ΟΤΕ και οι περισσότεροι, στον χώρο της εργασίας μου, όταν τελείωναν οι μονάδες τους, τις άφηναν μέσα. Αλλά και έξω στους τηλεφωνικούς θαλάμους συχνά κάποιος βιαστικός ή αδιάφορος ομιλητής την παρατούσε λίγα λεπτά νωρίτερα, πριν πάω.
Έχοντας την αδυναμία της συλλογής, μόλις τις έβλεπα, τις μάζευα και τις έβαζα σε ένα όμορφο χάρτινο κουτί έξω από το οποίο είχα γράψει «κάρτες ιστορίας».
Η κάθε μία ήταν ξεχωριστή, η κάθε μια είχε τη δική της ιστορία, προσέγγιζαν μικρούς και μεγάλους και μπήκαν στην καθημερινότητά μας.
Ένα μεγάλο κομμάτι ήταν τα ελληνικά τοπία – ενδεικτικά αναφέρονται – από όλη την Ελλάδα, βουνά, ποτάμια, θάλασσες διαμορφώνουν τον χάρτη της Ελλάδος (Διδυμότειχο, Σουφλί, Νέστος, Καβάλα, Τρίκαλα, Μετέωρα, λίμνη Πλαστήρα, Πήλιο, Μαγνησία, Σκόπελος, Δυράχι Αρκαδίας, Μονεμβασιά, Πάργα, Κέα (Τζιά), Κύθνος, Νίσυρος, Γαύδος, Σαντορίνη, Μύρινα Λήμνου, Απόλλων Νάξου, Χάλκη, Σητεία, Κορώνη Μεσσηνίας, Αμφίκλεια Φθιώτιδος, Χανιά, Μικρή Πρέσπα, Λιτόχωρο, Κάστρο Πλαταμώνα, Γαλαξίδι, Ερεσός Λέσβου…), τα ευαίσθητα κοινωνικά μηνύματα (δωρεά οργάνων, γιατροί χωρίς σύνορα κάνουν την αγάπη σας πράξη, προστασία αγέννητου παιδιού, παιδικά χωριά SOS, αντιμετώπιση καρκίνου του μαστού, τα ναρκωτικά), η ισότητα των δύο φύλων, η ασφαλής οδήγηση (ζώνη ασφαλείας).
Είχε διαφημίσεις από καταστήματα και εργοστάσια (ΑΒ Βασιλόπουλος, Nicolas, Green Park, EΨΑ, ΟΤΕ, Χρυσός Οδηγός) και πολλές ανακοινώσεις και προωθήσεις της πολιτείας.
Συχνά απεικονίζονταν παραδοσιακές ενδυμασίες απ’ όλα τα νησιά, γνωστά και άγνωστα, μυθολογικά θέματα περίτεχνα ζωγραφισμένα (αρπαγή της Ευρώπης, τρεις Χάριτες, Απόλλων και εννέα μούσες) εξέχουσες προσωπικότητες της αρχαίας και νεότερης Ελλάδος με το ασυμβίβαστο πνεύμα (Αισχύλος, Ευριπίδης, Ρήγας, Κ. Παλαμάς, Δ. Σολωμός, Π. Μελάς, Μπένης Μποσταντζόγλου), σημαντικά ιστορικά γεγονότα (ναυμαχία της Σαλαμίνας, όρκος των Φιλικών, επανάσταση του 1821 στην Αγία Λαύρα, μάχη στο Βαλτέτσι, έπος του ’40) ,ζώδια, ολυμπιακοί αγώνες, αρχαία θέατρα και θεματικές ενότητες από λουλούδια και βότανα της ελληνικής φύσης.
Ενδιαφέροντα ήταν και τα μουσεία (Ελληνικής λαϊκής τέχνης, Εθνικό ιστορικό μουσείο, Πολεμικό μουσείο, Βυζαντινό, μουσείο Γουλανδρή).
Όλες αυτές οι τηλεκάρτες είχαν χαρακτήρα επιμορφωτικό και πολιτισμικό. Μπορούσε να μάθει κανείς χίλια δύο πράγματα. Ήταν ένα προϊόν, το οποίο με τις απεικονίσεις του, τα εκθέματα μουσείων, τις φωτογραφίες τοποθεσιών, τα ιστορικά πρόσωπα και τα γεγονότα, ξεδίπλωναν επιμέρους θέματα της ελληνικής ιστορίας προβάλλοντας τόπους και συστήνοντας πρόσωπα.
Ο καιρός περνούσε και η συλλογή μεγάλωνε. Το κουτί δεν χωρούσε άλλες και άρχισα να γεμίζω δεύτερο. Είχα μια ιδιαίτερη αγάπη στα τοπία και στις φορεσιές, τις οποίες έδειχνα συχνά στους μαθητές μου, μελετούσαμε αυτό το «κάτι» που είχε η καθεμία από αυτές και προσπαθούσα να τους περάσω τα πολιτιστικά μηνύματα. Έτσι έφτασαν να συγκεντρώσουν πολλές, τις οποίες μου έδειχναν με πολύ ενδιαφέρον. Μάλιστα πολλές φορές στα διαλείμματα ανταλλάσσαμε τις διπλές εξηγώντας τους τις απεικονίσεις, ενημέρωνα και ενημερωνόμουν.
Σιγά-σιγά η συλλογή μου έγινε ένα μικρό, άτυπο μουσείο, το οποίο όμως οργανώθηκε σωστά, με υπομονή και ενδιαφέρον, κατά θεματικές ενότητες σε πλαστικές θήκες άλμπουμ από την κόρη μου και αφέθηκαν στην παλιά βιβλιοθήκη του υπογείου για τις εγγονές μου αργότερα.
Ώσπου ψάχνοντας στο παζάρι της λαϊκής σε κάποιον πάγκο με παλιά αντικείμενα βρήκα ξεχασμένες παλιές τηλεκάρτες, που έκρυβαν άγνωστα κομμάτια εποχών και τοπικής ιστορίας (πλατεία της Ευαγγελίστριας). Μεμιάς εμφανίστηκαν μπροστά μου τα τέσσερα άλμπουμ, που ξύπνησαν μνήμες και στιγμές του παρελθόντος. Η νοσταλγία ενσαρκωμένη στο παρόν.
Μεταφέρθηκα σε μια άλλη εποχή, όχι απαραίτητα καλύτερη, αλλά σίγουρα πιο ξέγνοιαστη, στον απλό κόσμο που ζούσαμε, όταν αρκούσε να έχεις μια τηλεκάρτα για να πάρεις τους φίλους σου και να ζήσεις κάποιες όμορφες στιγμές.
Σήμερα μπορεί τα καρτοτηλέφωνα να υπάρχουν ακόμα εκεί έξω στα πεζοδρόμια, φθαρμένα τα περισσότερα και άχρηστα, και κανείς δεν τα χρησιμοποιεί, αφού και ο μικρότερος μαθητής του δημοτικού χρησιμοποιεί το κινητό του. Η συλλογή τηλεκαρτών έχει περιπέσει σε αδράνεια, πολύ λίγοι ασχολούνται ακόμα με τη συλλογή και μελέτη των τηλεκαρτών και όσοι μαζεύουν, απλά μαζεύουν ότι να ’ναι χωρίς γνώση.
Ίσως αργότερα μετά από χρόνια οι τηλεκάρτες, προκαλέσουν πάλι το ενδιαφέρον, όταν ξεθαφτούν από τις ντουλάπες και τα μπαούλα…
Πηγές: προσωπική συλλογή, https://www.newsbeast.gr/, https://www.vice.com, https://www.ipaidia.gr/.