Της Μαριάννας Διομήδους
και της Μαριάννας Ισαακίδου*
Τα προγράμματα εμβολιασμού κατά της covid-19 άρχισαν τον Δεκέμβριο 2020 στις περισσότερες χώρες του κόσμου και στην Ελλάδα και συνεχίζονται, με το Ισραήλ να είναι η πρώτη χώρα σε ποσοστό εμβολιασθέντων και τη Βρετανία να ακολουθεί.
Στην Ελλάδα, αν και οι πρώτοι εμβολιασμοί άρχισαν στις 26/12/2020, το ποσοστό των εμβολιασθέντων είναι από μέτριο έως χαμηλό στις περισσότερες ηλικιακές ομάδες. Η πλειονότητα των εμβολιασθέντων παρουσιάζει ήπια έως έντονα συμπτώματα, τα οποία υποχωρούν εντός 3 ημερών. Συνήθως οι παρενέργειες αυτές περιλαμβάνουν, όπως και το εμβόλιο της γρίπης, πιο έντονα πυρετό, μυαλγίες και πονοκέφαλο. Σπανιότερα παρουσιάζονται συμπτώματα όπως περιστατικά αλλεργίας ή θρόμβωσης. Σύμφωνα με το CDC (Centers for Disease Control and Prevention) των ΗΠΑ, οι νεαροί ενήλικες είναι πιθανότερο να αναφέρουν τοπικές και συστημικές παρενέργειες σε σχέση με άτομα άνω των 65 ετών, επειδή το ανοσοποιητικό σύστημα των ηλικιωμένων δεν αντιδρά τόσο γρήγορα και τόσο έντονα. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, τα συμπτώματα αυτά εμφανίζονται την ίδια ημέρα του εμβολιασμού ή την επόμενη και διαρκούν 1-3 ημέρες. Η εκδήλωση αυτών των συμπτωμάτων είναι ένδειξη ότι το εμβόλιο λειτουργεί κανονικά, διότι τα εμβόλια είναι σχεδιασμένα με τέτοιον τρόπο, ούτως ώστε να μιμούνται τα αποτελέσματα μιας φυσικής λοίμωξης με την εισαγωγή στον ανθρώπινο οργανισμό των αντιγόνων ή μέρος αυτών, δηλαδή των πρωτεϊνών του ιού. Η ανίχνευση των αντιγόνων του ιού ουσιαστικά προκαλεί την έκλυση κυτταροκινών ουσιών, που προσελκύουν τα αμυντικά κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα Τ, τα Β, τα CD4 και CD8 κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος. Η διαδικασία αυτή είναι δυνατόν να προκαλέσει πυρετό. Σύμφωνα με μία μελέτη του νοσοκομείου «Mount Sinai» στη Νέα Υόρκη, που εξέτασε αρκετά άτομα που είχαν εμβολιαστεί με τα εμβόλια Pfizer και Moderna, τα επίπεδα των αντισωμάτων που παρήχθησαν μετά την πρώτη δόση του εμβολίου, είναι από 10-45 φορές υψηλότερα στα άτομα αυτά, σε σχέση με αυτούς που δεν έχουν μολυνθεί από τον ιό covid-19. Επιπρόσθετα, η μελέτη έδειξε ότι όσοι είχαν αναρρώσει από covid-19, είναι πιθανότερο σε ποσοστό 89% να εκδηλώσουν πυρετό, μυαλγία, πονοκέφαλο και άλλα συστημικά συμπτώματα με τον εμβολιασμό, συγκριτικά με όσους δεν έχουν μολυνθεί από τον ιό covid-19 σε ποσοστό 46%. Ο Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων (Ε.Ο.Φ.) σημειώνει ότι όσον αφορά στο εμβόλιο «AstraZeneca», περισσότεροι από 1 στους 10 λήπτες του εμβολίου μπορεί να εμφανίσουν πόνο και ευαισθησία στο σημείο της ένεσης, κόπωση, πονοκέφαλο, μυαλγία, ναυτία, ρίγος και πυρετό και αρθραλγία. Σύμφωνα με τον CDC, οι παρενέργειες για τα εμβόλια Pfizer, Moderna και Johnson & Johnson κατά ηλικιακές ομάδες τόσο μετά την πρώτη, όσο και μετά τη δεύτερη δόση συγκριτικά, έχουν ως εξής:
Εμβόλιο Pfizer
Ηλικιακή ομάδα 18-55 ετών: Πυρετός 18%, κόπωση 55%, πονοκέφαλος 52%, ναυτία-έμετος 2%, μυαλγία 37%, πόνος στο σημείο της ένεσης 78%.
Ηλικιακή ομάδα 55 ετών και άνω: Πυρετός 11%, κόπωση 51%, πονοκέφαλος 39%, ναυτία-έμετος 1%, μυαλγία 29%, πόνος στο σημείο της ένεσης 66%.
Οι τιμές αναφέρονται στη 2η δόση του εμβολίου.
Εμβόλιο Moderna
Ηλικιακή ομάδα 18-64 ετών: Πυρετός 17%, κόπωση 68%, πονοκέφαλος 63%, ναυτία-έμετος 21%, μυαλγία 61%, πόνος στο σημείο της ένεσης 90%.
Ηλικιακή ομάδα 64 ετών και άνω: Πυρετός 10%, κόπωση 58%, πονοκέφαλος 46%, ναυτία-έμετος 12%, μυαλγία 47%, πόνος στο σημείο της ένεσης 83%.
Οι τιμές αναφέρονται στη 2η δόση του εμβολίου.
Εμβόλιο Johnson & Johnson
Ηλικιακή ομάδα 18-55 ετών: Πυρετός 13%, κόπωση 44%, πονοκέφαλος 44%, ναυτία-έμετος 16%, μυαλγία 39%, πόνος στο σημείο της ένεσης 56%.
Ηλικιακή ομάδα 55 ετών και άνω: Πυρετός 3%, κόπωση 30%, πονοκέφαλος 30%, ναυτία-έμετος 12%, μυαλγία 24%, πόνος στο σημείο της ένεσης 33%.
Οι τιμές αναφέρονται εφάπαξ στη δόση του εμβολίου.
Πρώτη και δεύτερη δόση συγκριτικά
Οι συμμετέχοντες της κλινικής μελέτης είχαν πιο έντονες παρενέργειες μετά τη 2η δόση του εμβολίου Pfizer και Moderna.
Εμβόλιο Pfizer:
1η δόση: Πυρετός 4%, κόπωση 47%, πονοκέφαλος 42%, ρίγος 14%, ναυτία-έμετος 1%, μυαλγία 21%, αρθραλγία 11%, πόνος στο σημείο της ένεσης 83%.
2η δόση: Πυρετός 16%, κόπωση 55%, πονοκέφαλος 52%, ρίγος 35%, ναυτία-έμετος 2%, μυαλγία 37%, αρθραλγία 22%, πόνος στο σημείο της ένεσης 78%.
Τα ποσοστά αφορούν στην ηλικιακή ομάδα 18-55 για το εμβόλιο της Pfizer.
Εμβόλιο Moderna:
1η δόση: Πυρετός 1%, κόπωση 39%, πονοκέφαλος 35%, ρίγος 9%, ναυτία-έμετος 9%, μυαλγία 24%, αρθραλγία 17%, πόνος στο σημείο της ένεσης 87%.
2η δόση: Πυρετός 17%, κόπωση 68%, πονοκέφαλος 63%, ρίγος 41%, ναυτία-έμετος 22%, μυαλγία 61%, αρθραλγία 45%, πόνος στο σημείο της ένεσης 90%.
Τα ποσοστά αφορούν στην ηλικιακή ομάδα 18-64 για το εμβόλιο της Moderna.
Τα συμπτώματα στην Ελλάδα
Τα συμπτώματα είναι πιθανότερο να είναι πιο έντονα μετά τη χορήγηση της πρώτης δόσης. Στην Ελλάδα σε δείγμα 500 ατόμων οι παρενέργειες από το εμβόλιο της Pfizer, σύμφωνα με τις ηλικίες των εμβολιασμένων, έχουν ως εξής:
Ηλικιακή ομάδα 18-64 ετών: Πυρετός 15%, κόπωση 61%, πονοκέφαλος 53%, ναυτία-έμετος 3%, μυαλγία 39%, πόνος στο σημείο της ένεσης 80%.
Ηλικιακή ομάδα 64 ετών και άνω: Πυρετός 10%, κόπωση 50%, πονοκέφαλος 37%, ναυτία-έμετος 2%, μυαλγία 30%, πόνος στο σημείο της ένεσης 67%.
Οι τιμές αναφέρονται στη 2η δόση του εμβολίου.
Ηλικιακή ομάδα 18-64 ετών, 1η δόση: Πυρετός 5%, κόπωση 48%, πονοκέφαλος 43%, ρίγος 13%, ναυτία-έμετος 1%, μυαλγία 22%, αρθραλγία 11%, πόνος στο σημείο της ένεσης 84%.
Ηλικιακή ομάδα 18-64 ετών, 2η δόση: Πυρετός 15%, κόπωση 60%, πονοκέφαλος 53%, ρίγος 36%, ναυτία-έμετος 2%, μυαλγία 38%, αρθραλγία 21%, πόνος στο σημείο της ένεσης 79%.
Οι συμμετέχοντες της κλινικής μελέτης είχαν πιο έντονες παρενέργειες με τη 2η δόση του εμβολίου Pfizer.
– Σε λιγότερους από 1-10 λήπτες μπορεί να εκδηλωθεί έμετος, διάρροια, πρήξιμο στο σημείο της ένεσης και θρομβοκυτταροπενία (χαμηλότερα αιμοπετάλια).
– Σε λιγότερους από 1-100 λήπτες μπορεί να εκδηλωθεί διόγκωση των λεμφαδένων, μειωμένη όρεξη, ζάλη, υπνηλία, εφίδρωση, κοιλιακός πόνος, κνησμός και έκζεμα.
– Δεν υπάρχουν ακόμη επαρκή στοιχεία όσον αφορά στις παρενέργειες από το εμβόλιο Moderna και AstraZeneca στην Ελλάδα.
Με την εμφάνιση των τεσσάρων μεταλλαγμένων στελεχών του ιού covid-19, η μεταδοτικότητα της λοίμωξης έχει αυξηθεί κατά κόρον, ο ιός γίνεται όλο και πιο επιθετικός και είναι αναγκαίο να τηρούμε με ευλάβεια τα μέτρα ασφαλείας, να φοράμε τη μάσκα σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους και να χρησιμοποιούμε όλα τα ενδεδειγμένα μέσα απολύμανσης, ούτως ώστε με την αύξηση των εμβολιασμών σε ποσοστό 80% να επιτευχθεί η ανοσία της αγέλης και να περιχαρακωθεί-εξαλειφθεί η πανδημία.
*Η Μαριάννα Διομήδους είναι αν. καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας – Επιδημιολογίας, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ
Η Μαριάννα Ισαακίδου είναι υποψήφια διδάκτωρ, Master Οργάνωσης και Διοίκησης Υπηρεσιών Υγείας, Τομέας Δημόσιας Υγείας, Τμήμα Νοσηλευτικής, ΕΚΠΑ.