TOY ΑΠΟΣΤΟΛΟY Τ. ΣΔΡΟΛΙΑ
Η πρώτη Άλωση της Πόλης στις 13 Απριλίου 1204 αποτέλεσε τη δραματική κορύφωση της τέταρτης σταυροφορίας. Οι Σταυροφόροι κατέλαβαν, λεηλάτησαν και κατέστρεψαν την πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μετά από σχεδόν χίλια χρόνια συνεχούς παρουσίας στον ευρύτερο χώρο των Βαλκανίων και της Ασίας. Βυζαντινοί ευγενείς, ίδρυσαν στη συνέχεια ανεξάρτητα κρατίδια, μεταξύ των οποίων και την Αυτοκρατορία της Νίκαιας στη Βιθυνία της Μ. Ασίας, η οποία και ανακατέλαβε την Κωνσταντινούπολη το 1261. Από τότε όμως, δεν κατόρθωσε ποτέ να ανακτήσει την παλιά της αίγλη και τελικά υπέκυψε στους Οθωμανούς στις 29 Μαΐου 1453. Η Άλωση της Πόλης το 1204, αποτέλεσε κομβικό σημείο στη μεσαιωνική ιστορία. Οι ενέργειες των Σταυροφόρων, διευκόλυναν μακροπρόθεσμα την επέκταση του Ισλάμ από την Ασία στην Ευρώπη. Οι σχέσεις μεταξύ Ρωμαιοκαθολικής και Ορθόδοξης Εκκλησίας, κλονίστηκαν συθέμελα και ουσιαστικά δεν αποκαταστάθηκαν ποτέ. Τι προηγήθηκε όμως των δραματικών γεγονότων; Το Σχίσμα του 1054, γνωστό και ως Μεγάλο Σχίσμα, διέσπασε την ενότητα της Δυτικής και της Ανατολικής Εκκλησίας ύστερα και από τους αμοιβαίους αναθεματισμούς μεταξύ του Πάπα και του Οικουμενικού Πατριάρχη Κων/πόλεως. Ακολούθησε η σφαγή των Ρωμαιοκαθολικών κατοίκων της Πόλης από τον Ανδρόνικο Κομνηνό το 1182, πυροδοτώντας ένα αβυσσαλέο μίσος μεταξύ της Δυτικής Ευρώπης και του Βυζαντίου.
Παρότι οι οικονομικές και οι διπλωματικές σχέσεις αποκαταστάθηκαν σύντομα, εντούτοις πολλοί δυτικοί ζητούσαν την ευκαιρία να πάρουν εκδίκηση. Η ανικανότητα της βυζαντινής δυναστείας των Αγγέλων και η πανουργία του Δόγη Ερρίκου Δάνδολου -κατά πολλούς ηθικού αυτουργού αυτού του ανοσιουργήματος- οδήγησαν στην άλωσή της. Όταν οι Σταυροφόροι στις 13 Απριλίου 1204 κατέλαβαν την Πόλη, επιδόθηκαν σε μια άνευ προηγουμένου λεηλασία και καταστροφή. Δεν σεβάστηκαν απολύτως τίποτα. Ούτε ανθρώπους, ούτε εκκλησίες, ούτε μνημεία τέχνης. Λεηλατούσαν τα άγια των αγίων και βεβήλωναν τα ιερά κειμήλια και σκεύη. Στις αποτρόπαιες αυτές πράξεις, συμμετείχαν με ιδιαίτερο «ζήλο» οι Λατίνοι κληρικοί και οι μοναχοί. Αλλά και οι Γενοβέζοι, οι Ισπανοί, κ.ά. που ζούσαν τότε στην Κωνσταντινούπολη τάχθηκαν με το μέρος των εισβολέων. Για τρεις ολόκληρες ημέρες, η Πόλη παραδόθηκε στις ορέξεις των κατακτητών. Φόνοι, αρπαγές, βεβηλώσεις και καταστροφές ξεπέρασαν κάθε όριο και φαντασία. Αμύθητοι θησαυροί, πολύτιμα κειμήλια και σπουδαία έργα τέχνης, εκλάπησαν και μεταφέρθηκαν στην Δύση. Σημειωτέο ότι η λαφυραγώγηση της Πόλης, συνεχίστηκε για πολλά χρόνια! Όπως περιγράφει ο Νικήτας Χωνιάτης (υψηλόβαθμος βυζαντινός αξιωματούχος και ιστορικός), αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων, ακόμα και οι Μωαμεθανοί μετά την κατάληψη της Ιερουσαλήμ, υπήρξαν ευσπλαχνικότεροι απέναντι στους Χριστιανούς απ’ ότι οι σταυροφόροι στους ομοθρήσκους τους. Μόνο την πρώτη μέρα της άλωσης, σφάχτηκαν περί τους 2.000 Βυζαντινούς ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας. Παντού έβλεπες Έλληνες να κείτονται νεκροί και ήταν τόσος μεγάλος ο αριθμός των σκοτωμένων και των πληγωμένων που κανείς δεν μπορούσε να τους μετρήσει. Οι σταυροφόροι έσφαζαν αδιακρίτως, νεογέννητα μωρά, ανήμπορους και ηλικιωμένους ανθρώπους, βίαζαν γυναίκες και κακοποιούσαν μικρά παιδιά (εκτιμάται ότι βιάστηκε το σύνολο των γυναικών τη Πόλης). Δεν σεβάστηκαν ούτε τα γυναικεία μοναστήρια.
Οι περισσότερες αριστοκρατικές οικογένειες είχαν ήδη φύγει από τη Βασιλεύουσα πριν την άλωση. Από αυτούς που παρέμεναν, οι γονείς άλειβαν τα πρόσωπα των παιδιών τους με λάσπη και τα έντυναν με φτωχικά ρούχα, για να δείχνουν στην όψη άσχημα, μήπως και σωθούν! Άλλοι πάλι κρύβονταν στα πιο σκοτεινά μέρη της Πόλης ή μεταμφιέζονταν σε ζητιάνους για να επιβιώσουν. Τα ανάκτορα, τα παλάτια και όλα τα σπίτια, λεηλατήθηκαν. Εκλάπησαν κομμάτια από το Τίμιο Ξύλο, η σιδερένια αιχμή της λόγχης που τρύπησε τα πλευρά του Χριστού, τα καρφιά που κάρφωσαν στα χέρια και τα πόδια Του, ο χιτώνας που φορούσε ο Ιησούς, το ακάνθινο στεφάνι, η κάρα του Ιωάννη του Βαπτιστή καθώς και πολλά άλλα λείψανα και κειμήλια αμύθητης αξίας, μεταξύ των οποίων το άφθαρτο και θαυματουργό σκήνωμα της Αγίας Χριστίνας, το οποίο μετά από πολλές περιπέτειες κατέληξε στην Ρωμαιοκαθολική εκκλησία του Αγ. Φραγκίσκου στη Βενετία όπου και παραμένει μέχρι σήμερα, περιμένοντας να επιστρέψει κάποτε στην Πόλη. Όλοι οι ναοί της Κωνσταντινούπολης βεβηλώθηκαν. Η Αγιά Σοφία όμως υπήρξε ο βασικός στόχος τους. Η Αγία Τράπεζα του ναού ήταν ολόχρυση, διακοσμημένη με πολύτιμα πετράδια, τα οποία αφαιρέθηκαν και διαμοιράστηκαν. Οι Λατίνοι, αφού πήραν τους πολύτιμους λίθους την τεμάχισαν και τη μοίρασαν μεταξύ τους, ενώ επίσης κομμάτιασαν τον άμβωνα και το τέμπλο. Έφεραν πόρνες στα άδυτα του ναού, οι οποίες με θράσος και ασέβεια τραγουδούσαν άσεμνα τραγούδια και άσματα.
Την ίδια «τύχη» είχε και ο ναός των Αγίων Αποστόλων, η εκκλησία της Παναγίας των Βλαχερνών κ.λπ. Οι τάφοι των Αυτοκρατόρων και των Πατριαρχών συλήθηκαν και καταστράφηκαν, ενώ τα οστά τους πετάχτηκαν στον δρόμο. Μεγάλη ήταν και η καταστροφή που υπέστησαν οι βιβλιοθήκες της Πόλης. Οι αμόρφωτοι σταυροφόροι, λαφυραγώγησαν και πυρπόλησαν πολλές από αυτές γεμάτες με περγαμηνές και σπάνια χειρόγραφα. Οι βάρβαροι Ευρωπαίοι που δεν γνώριζαν ούτε το αλφάβητο και ήταν ανίκανοι να διαβάσουν, όπως γράφει ο Νικήτας Χωνιάτης χλεύαζαν τους Έλληνες ως λαό «γραμματικών και σχολαστικών». Όλα σχεδόν τα αγάλματα και τα έργα τέχνης που κοσμούσαν την Κωνσταντινούπολη, εκλάπησαν ή καταστράφηκαν. Τέσσερα πανέμορφα χάλκινα άλογα του Ιπποδρόμου, μεταφέρθηκαν στην Βενετία και κοσμούν μέχρι σήμερα τον καθεδρικό ναό του Αγίου Μάρκου. Πολλά από τα κειμήλια, μεταφέρθηκαν στη Δύση, κυρίως στο Βατικανό και τη Γαλλία. Οκτακόσια χρόνια αργότερα, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ εξέφρασε τη θλίψη του για τα γεγονότα του 1204! Το 2001 έγραψε στον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χριστόδουλο: «Είναι τραγικό ότι οι επιτιθέμενοι, οι οποίοι επιδίωκαν να εξασφαλίσουν ελεύθερη πρόσβαση των Χριστιανών στους Αγίους Τόπους, στράφηκαν εναντίον των εν πίστει αδελφών τους… το γεγονός ότι ήταν Λατίνοι Χριστιανοί γεμίζει τους Καθολικούς με βαθιά λύπη». Το 2004, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στο Βατικανό, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ ζήτησε συγγνώμη για τη σφαγή και τη βεβήλωση που υπέστη η Κωνσταντινούπολη από τους σταυροφόρους. Η Α’ Άλωση της Πόλης, στις 13 Απριλίου 1204, επισκιάζετε από την τραγική Άλωση στις 29 Μαΐου 1453. Ίσως κάποιοι, δεν θέλουν να γνωρίζουν οι σημερινοί Έλληνες τι πέρασαν οι πρόγονοί τους στα χέρια όχι αλλοθρήσκων κατακτητών, αλλά «πολιτισμένων» Χριστιανών Ευρωπαίων! Η Πόλις, δεν «Εάλω» το 1453. «Εάλω» στις 13 Απριλίου 1204.