Του
Γιώργου Διαμαντόπουλου,
μουσικού
Δημοτικά τραγούδια,
Πετροκερασών (Ράβνα) –
Χαλκιδικής – Β. Σποράδων –
Πηλίου, μια συγκριτική προσέγγιση
Τον Θανάση Οικονόμου γνώρισα πριν την πανδημία και μελετώντας αυτό εδώ το βιβλίο απόκτησα μεγάλη εκτίμηση για τη μελέτη του, ως αναφορά το δημοτικό μας τραγούδι.
Ο αεικίνητος Θανάσης Οικονόμου ανήκει στην παλιά γενιά των εκπαιδευτικών, φιλεργατικός, ανήσυχος που δεν περιορίζεται στα αυστηρά διδασκαλικά του καθήκοντα με μεγάλο και πολυποίκιλο βιογραφικό σε πολλούς τομείς. Τρέχει, μαζεύει, ερευνά, τι άλλο; Την παράδοση… Είναι μια πολύμοχθη, αξιόλογη και πολλαπλώς επωφελής επιστημονική εργασία.
Μια καταγραφή χρόνων, με παραδοσιακά τραγούδια, ιστορικά, παραλογές, ακριτικά, κλέφτικα, της ξενιτιάς, ερωτικά, της αγάπης, του γάμου κ.λπ.
Πρέπει να «σκύψει» σε αρχεία, να μάθει την ιστορική προέλευση των τραγουδιών, αλλά και τις συγγένειες, τη διαδρομή τους στον χώρο και τον χρόνο.
Μια ογκώδης μελέτη ετών, που δείχνει ότι από πολύ νέος δεν έπαψε να ενδιαφέρεται γι’ αυτόν τον τομέα με σπουδαία αποτελέσματα.
Το βιβλίο αυτό απευθύνεται στο ευρύ κοινό ειδικών, αλλά και στους λάτρεις του είδους, στα εκπαιδευτικά ιδρύματα όλων των βαθμίδων, ακόμη και των Ελλήνων του εξωτερικού και φιλοδοξεί να συντελέσει στην τόνωση της αγάπης για την παράδοση και την ιστορία της πατρίδας μας.
Το δημοτικό τραγούδι είναι ένα σύνθετο λαϊκό δημιούργημα, στο οποίο συνδικάζονται αρμονικά ο ποιητικός λόγος, το μέλος, ο ρυθμός και η προσαρμοσμένη στον ρυθμό όρχηση, αν αυτό είναι χορευτικό.
Επομένως η δημοτική μας ασματική παράδοση είναι πολύπλοκη πνευματική δημιουργία του λαού και για τη μελέτη και την καταγραφή απαιτείται κόπος.
Στα δημοτικά μας τραγούδια διατηρείται και συνεχίζεται η ελληνική παράδοση, στην οποία ο ποιητής, ανώνυμος, είναι συνήθως και ο μελοποιός.
Τα χρόνια που διανύουμε χαρακτηρίζονται από μία έντονη τάση ομογενοποίηση της παγκόσμιας κοινωνίας που επιβάλει κυρίως η ενοποίηση των οικονομικών και πολιτικών συστημάτων μέσα από τους μηχανισμούς της αγοράς, όπως και οι ταχείς τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα της πληροφορικής και των επικοινωνιών.
Στην αντίπερα όχθη, αναπτύσσονται αντίρροπες δυνάμεις, που σκοπό έχουν να συμβάλουν σε ατομικό, τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο στη διαμόρφωση μίας παγκόσμιας κοινωνίας, που θα σέβεται και θα αξιοποιεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά (οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά κ.λπ.) κάθε λαού και περιοχής του πλανήτη μας.
Η καλλιέργεια της παράδοσης ως ιδιαίτερο πολιτιστικό στοιχείο και η διάδοσή της δεν αποτελούν μόνο εθνική ανάγκη για τη διατήρηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, αλλά για να ευημερούμε όπου θα κυριαρχεί ο πλούτος και η ποικιλία των πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων και όχι μια ισοπεδωτική κοινωνική και πολιτιστική ομοιομορφία!
Το ελληνικό δημοτικό τραγούδι ως λογοτεχνικό είδος αντλεί το υλικό του από την προφορική λογοτεχνική παράδοση, αυτήν που αναπτύσσεται από την ανάγκη που έχει κάθε άτομο και γενικότερα κάθε λαός να εκφράσει τα συναισθηματικά του και ψυχικά φορτία, τα ιδανικά του, τους πόνους και τις χαρές του, ακόμα τις εντυπώσεις και τις σκέψεις του μέσα στην ευκολομνημόνευτη ποίηση.
Αφορμή για τη δημιουργία του δημοτικού τραγουδιού, δώσανε εξωτερικά αίτια που γεννούν τα ψυχικά συναισθήματα στον λαό: Η ομορφιά της φύσης, η αγάπη (ερωτική ή αδερφική), ο θάνατος, ο ξενιτεμός, ο γυρισμός, ένα ιστορικό γεγονός κι άλλα.
Βασικά χαρακτηριστικά:
Η ανωνυμία του δημιουργού. Ο δημιουργός και συνθέτης του δημοτικού τραγουδιού παραμένει άγνωστος.
Η απροσδιοριστία του ακριβούς τόπου προέλευσης. Μπορεί να είναι γνωστός ο τόπος αναφοράς, όχι όμως ο ακριβής τόπος σύνθεσης.
Η απροσδιοριστία του ακριβούς χρόνου σύνθεσης. Μπορεί να είναι γνωστός ο χρόνος αναφοράς όχι όμως ο ακριβής χρόνος σύνθεσης.
Η λαϊκή έκφραση ακολουθώντας τοπικά ιδιώματα. Το δημοτικό τραγούδι αποδίδεται πάντα με το χρονικά τοπικό γλωσσικό ιδίωμα.
Ο λαϊκός ψυχισμός, όπως αυτός εκδηλώνεται στη ζωή.
Οι παρατηρούμενες παραλλαγές. Όσες περισσότερες παραλλαγές παρατηρούνται τόσο περισσότερο φέρεται καταξιωμένο.
Η απόδοση σε τραγούδι και όχι ποίημα. Το δημοτικό τραγούδι δεν απαγγέλλεται.
Το ζωντανό ύφος και η ρεαλιστική περιγραφή, και τέλος το χαρακτηριστικό μέτρο. Ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος (πολιτικός στίχος) κυριαρχεί απόλυτα. Ακολουθούν, με μεγάλη διαφορά, ο ιαμβικός δωδεκασύλλαβος και ο τροχαϊκός στίχος. Η ομοιοκαταληξία σπανίζει, κάποιες φορές είναι συμπτωματική και είναι απαραίτητη μόνο στα λιανοτράγουδα.
Είδη:
Ακριτικό (π.χ. Ο Θάνατος του Διγενή), Κλέφτικο (π.χ. Μάνα μου τα κλεφτόπουλα), ιστορικά, Θρησκευτικό, Παραλογή (π.χ. το Γεφύρι της Άρτας), Νανούρισμα, Ταχτάρισμα, Λάχνισμα, Ερωτικό, Γαμήλιο, Ξενιτιάς, Γιορταστικό, Μοιρολόγι, Γνωμικό, Σατιρικό κ.ά.
Η εργασία του Θανάση Οικονόμου διαθέτει όλες τις προϋποθέσεις ώστε να αποτελέσει ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον εγχείρημα ως προς τον τρόπο τεκμηρίωσης εργογραφικού και εθνομουσικολογικού υλικού της παράδοσης. Είναι αλήθεια ότι δεν είναι η πρώτη φορά που εκδίδεται συλλογή ελληνικών δημοτικών τραγουδιών.
Έχει όμως εκπονήσει με αξιοθαύμαστη υπομονή μία ενδελεχή έρευνα.
Μέσα από την ογκώδη εργασία 544 σελίδων αναδεικνύεται ο πλούτος της παράδοσης με απόλυτη τεκμηρίωση.
Αποτελεί βασικό βιβλιογραφικό οδηγό
Στην εισαγωγή του βιβλίου ο συγγραφέας-ερευνητής Θανάσης Οικονόμου μεταδίδει τα συναισθήματά του μέσα από πολύτιμες στιγμές της προσωπικής του επαφής με τη λαογραφία και τον λαϊκό πολιτισμό.
Στις αρετές του βιβλίου είναι τα Ευρετήρια, οι πηγές, άρθρα, μελέτες, λεξικά, περιοδικά, εφημερίδες, ηχογραφημένες καταγραφές, έντυπες εκδόσεις, ζωντανές πληροφορίες τραγουδιών και η πλούσια βιβλιογραφία.
Ο Θανάσης Οικονόμου, ως επίμονος ερευνητής, δεν μπορούσε να μην αναφερθεί και στις αρχειακές ηχογραφήσεις και μεταγραφές.
Αξίζει ακόμη να αναφερθεί και στις επεξηγηματικές σημειώσεις που είναι τυπωμένες στο κάτω μέρος των σελίδων.
Το βιβλίο κοσμούν ασπρόμαυρες φωτογραφίες δεκάδων ντοκουμέντων που αφορούν το θέμα των τραγουδιών.
Ένα έργο που καταγράφει και στοιχειοθετεί με απόλυτη λεπτομέρεια και εκτίμηση αποδεικνύοντας τεκμηριωμένα στοιχεία της παραδοσιακής μας μουσικής, αναδεικνύοντάς το σε σημαντικό έργο.
Μία σπουδαία εργασία που μας κάνει υπερήφανους για την παραδοσιακή μας μουσική και τους αφανείς «πιονέρους» του είδους, απαραίτητο όχι μόνο στους ειδικούς ερευνητές, αλλά και στους συλλέκτες και στους φίλους της παράδοσης.
Είμαι χαρούμενος και αισιόδοξος ότι το βιβλίο θα είναι χρήσιμο και θα μας κάνει υπερήφανους που τιμά την εκπαιδευτική κοινότητα της Μαγνησίας.
Το παρόν βιβλίο ανήκει στην κατηγορία των θεωρητικών και αποτελεί απόσταγμα των απόψεων του συγγραφέα για τον ρόλο, τον χαρακτήρα και την εξέλιξη της εθνομουσικολογίας. Το γνωστικό αντικείμενο της εθνομουσικολογίας ξεδιπλώνεται μέσα από μια ευχάριστη, αλλά πάντοτε εμπεριστατωμένη, εξέταση των βασικών ζητημάτων της θεωρίας και της μεθοδολογίας της μουσικολογικής έρευνας, των προβληματισμών που αφορούν τις προτεραιότητες και τα εσωτερικά ερωτήματα της εθνομουσικολογίας, αλλά και τις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η ίδια ως επιστήμη ή ως νέα αντιληπτική πραγματικότητα, στο πλαίσιο ανοικτών διαθεματικών ανταλλαγών με άλλα γνωστικά πεδία και νέες ιστορικές εξελίξεις και συγκυρίες.
Η συγκέντρωση τόσων στοιχείων πολιτισμού για την καταγραφή της παράδοσης, από μόνη της, αποτελεί μέγα επίτευγμα και γι’ αυτό ο Θανάσης Οικονόμου, είναι άξιος συγχαρητηρίων και προσοχής, από εραστές τέτοιου είδους μελετών, αλλά και από τους ειδικούς του είδους.
Συνολικά το βιβλίο του Θανάση Οικονόμου προσφέρει πρωτότυπες και πολύτιμες πληροφορίες και σκέψεις και πολύ συχνά άπταιστα μυθολογικά παραδείγματα.
Εύχομαι και ελπίζω να τύχει υποδοχής, άξιας των αρετών του!