Συνέντευξη στον καλλιτεχνικό διευθυντή
του Φεστιβάλ Βόλου Νίκο Φυτά
Τα τελευταία χρόνια τα αφιερώματα στον διεθνή Τύπο για την Εύη Φιλίππου πληθαίνουν σταθερά, ενώ εδώ και λίγο καιρό την ανακάλυψε και ο εγχώριος Τύπος. Δεν αναφερόμαστε μόνο στους κατεξοχήν φίλους της τζαζ, οι οποίοι τη γνωρίζουν ήδη από τα πρώτα της βήματα, αλλά σε ένα πιο ευρύ κοινό, όχι τόσο μυημένο στο συγκεκριμένο είδος μουσικής. Η Φιλίππου, ωστόσο, εκτός από βιρτουόζος των κρουστών, καταφέρνει κάτι που η τζαζ ενσωματώνει στην έννοιά της εξ ορισμού: Tην ελευθερία. Και, κακά τα ψέματα, στις αλλεπάλληλες κρίσεις, από τις οποίες κλυδωνίζεται η Δύση τα τελευταία χρόνια και τη διαρκή κατακρήμνιση δικαιωμάτων που τελικά δεν ήταν τίποτε παραπάνω από προνόμια, η ελευθερία είναι ένα συνδετικό, όσο και συνθετικό στοιχείο που οι περισσότεροι επιζητούμε.
Παίρνουμε λοιπόν τη Σύνθεση σαν αφορμή, έννοια η οποία αποτελεί τη θεματική ταυτότητα των φετινών Φεστιβάλ Βόλου 2022 και 9ου Μύλου Παραστατικών Τεχνών Λάρισας, τα οποία προσκάλεσαν -και προκάλεσαν- την Εύη στους φετινούς καλλιτεχνικούς τους προγραμματισμούς και της έδωσαν την… ελευθερία να δημιουργήσει ό,τι θέλει. Η Φιλίππου αποδέχτηκε την πρόσκληση -και οπωσδήποτε πρόκληση, γιατί το ελληνικό πεδίο δημιουργίας διαφοροποιείται στους τρόπους εφαρμογής του αισθητά από το βερολινέζικο μοντέλο στο οποίο η Εύη είναι αποκλειστικά μαθημένη- και αφού συσκέφθηκε με τον εαυτό της, απευθύνθηκε στον πιο κοντινό της άνθρωπο, την αδερφή της Μαρία, με την οποία «ξέθαψαν» μια ιδέα που είχαν «καταχωνιάσει» από καιρό: τους Καμπαρέ Κατατονίκ.
Οι Καμπαρέ Κατατονίκ, μία διεθνής ομάδα που στην παρούσα της σύνθεση αποτελείται από τους Lara Alarcón (Αργεντινή), Naïma Mazic (Αυστρία), Ναταλία Μαντά (Ελλάδα) και Αδερφές Φιλίππου (Γερμανία) έρχεται στη Θεσσαλία και «ανοίγει» τη φετινή διοργάνωση του Φεστιβάλ Βόλου 2022 την Τετάρτη 14 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο της Παλιάς Ηλεκτρικής, ενώ την αμέσως επόμενη ημέρα «ανοίγει» και τον 9ο Μύλο Παραστατικών Τεχνών Λάρισα στον Μύλο του Παππά.
Μουσική και χορός, λόγος και εικόνες, πολυσυλλεκτικότητα και πολυπολιτισμικότητα, δημιουργούν ένα μουσικό κολάζ με πινελιές από Bob Fosse και Kurt Weil. Η τζαζ μπάντα ή ό,τι απέμεινε από αυτήν, υφαίνει ένα μαξιμαλιστικό μουσικό τοπίο εμπνευσμένο από τον Cole Porter, την Alice Coltrane και την ελληνική τραγουδοποιία. Καλύτερα, όμως, να μάθουμε τα πράγματα όπως ακριβώς είναι και ποιος θα μπορούσε να μας τα πει καλύτερα από την ίδια τη δημιουργό τους.
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή λοιπόν. Εύη, τι είναι το dust to dust, με το οποίο εκκινούν τους καλλιτεχνικούς τους προγραμματισμούς τα δύο μεγάλα θεσσαλικά φεστιβάλ; Τι είναι οι Καμπαρέ Κατατονίκ; Ποιο είναι το πρότζεκτ και ποια η ομάδα; Ποιο δημιούργησε το άλλο;
To dust to dust είναι η πρώτη επίσημη συνεργασία του σχήματος Cabaret Catatonique.
Το Kαμπαρέ Κατατονίκ είναι μια ομάδα που εστιάζει στην έρευνα της «διεπιστημονικής τέχνης», δηλαδή της τέχνης που συνδυάζει διαφορετικούς καλλιτεχνικούς κλάδους, όπως για παράδειγμα στην περίπτωσή μας: Μουσική, χορός, συγγραφή, εικαστικά.
Η ομάδα αποτελείται από εμένα, τη συγγραφέα Μαρία Φιλίππου, τη χορεύτρια και χορογράφο Naïma Mazic (Αυστρία), την τραγουδίστρια Lara Alarcón (Αργεντινή) και την εικαστικό Ναταλία Μαντά (Ελλάδα). Στη συγκεκριμένη παραγωγή συνεργαζόμαστε με τους μουσικούς Robert Lucaciu (Γερμανία, Ρουμανία) και Felix Hauptmann (Γερμανία) και για special guest έχουμε την 17χρονη Αργυρώ Γρυλλάκη aka Argenté.
Θα έλεγα πως απλά η ιδέα του καμπαρέ και η σχέση μου με την αδερφή μου γέννησε το κομμάτι, αλλά και το ensemble. Με τη Μαρία πάντα θέλαμε να κάνουμε ένα καμπαρέ, όταν της το πρότεινα ανταποκρίθηκε αμέσως.
Μαρία, παίρνοντας ως άτυπη σταθερά της φράσης του Heidegger πως αν δεν υπήρχε η γλώσσα να βάζει σε πλαίσιο τη σκέψη αυτή ίσως και να μην υπήρχε, πώς θα περιέγραφες την προσέγγισή σου επάνω στο κείμενο του dust to dust; Ουσιαστικά επαναδιατυπώνω την παραπάνω ερώτηση, το κείμενο γέννησε την περφόρμανς ή η περφόρμανς το κείμενο; Μήπως συνέπλευσαν παράλληλα μέχρι που ενώθηκαν;
Το ερώτημα παραμένει αιώνιο: Η κότα έκανε το αυγό ή το αυγό την κότα; Υπήρχε μια ιδέα, γενική και αόριστη, να κάνουμε ένα κατατονικό καμπαρέ, την οποία και εξετάζαμε χαλαρά για κάποιο καιρό με την Εύη. Παράλληλα είχα ήδη αρχίσει να γράφω το πρώτο μου μυθιστόρημα. Η χαλαρή, αδιάφορη ιδέα έγινε ανάγκη και έξι μήνες μετά το πρώτο τηλεφώνημα της Εύης που έθεσε σε κίνηση το πρότζεκτ, καταλήξαμε να πάρουμε υλικό από το βιβλίο και να ράψουμε πάνω του, τόσο τις ιδέες των δύο μας, όσο και της υπόλοιπης ομάδας. Τώρα το ίδιο το έργο και τα κείμενα έχουν γίνει κάτι άλλο, καινούργιο που αχνά θυμίζει στον σκελετό του τα στοιχεία που χρησιμοποιήσαμε για να πλάσουμε αυτήν την ιστορία. Δώσ’ του κλώτσο να κυλήσει παραμύθι ν’ αρχινήσει με λίγα λόγια, παρέα με έναν μουσικό χάρτη που στήσαμε – η Εύη δηλαδή.
Μετά τις αμιγώς μουσικές συνθέσεις με τις οποίες καταπιάνεσαι, περνάς στον χώρο της περφόρμανς. Συντελείται κάποια συνειδητή αλλαγή στην εξελικτική σου πορεία ή είναι περισσότερο μια αυθόρμητη κατάσταση που εξίσου αυθόρμητα προκύπτει ως ανάγκη; Επηρεάστηκες από τις γενικότερες συνθήκες όπως διαμορφώνονται στη μεταπανδημική εποχή;
Από την αρχή των κλασικών σπουδών μου στη Γερμανία συνειδητοποίησα ότι δεν μου φτάνει να παίζω σε μια ορχήστρα ή σε έναν στεγνό συναυλιακό χώρο, οπότε άρχισα αμέσως να ψάχνομαι και πολύ γρήγορα έπεσα πάνω σε θεατρικές ομάδες που συνεργάζονταν και με μουσικούς και στη Γερμανία υπάρχει ένα πολύ συγκεκριμένο είδος μουσικού θεάτρου Musiktheater που με ενέπνευσε και με επηρέασε πάρα πολύ ήδη από τα πρώτα χρόνια στο Βερολίνο. Προχωρώντας παράλληλα με τη μουσική σε αυτόν τον χώρο του Μουσικού Θεάτρου συνεργάστηκα με πολλούς ανθρώπους και ερεύνησα αρκετά τη σκηνική παρουσία-περφόρμανς και τα όρια αυτών ως μουσικός. Ακόμα συνεργάζομαι με πολλούς θιάσους που κάνουν αυτό ακριβώς. Ενδεικτικά αναφέρω τους Rimini Protokoll, Opera Lab Berlin, Hauen und Stechen Theaterkollektiv.
Σε αυτό το ταξίδι γνώρισα και τη Naïma Mazic, τη χορεύτρια και χορογράφο του καμπαρέ, η οποία ερευνά εδώ και μια δεκαετία πώς μεταφράζεται ο μουσικός αυτοσχεδιασμός της τζαζ στην κίνηση. Μέσα στην πανδημία δουλέψαμε για σχεδόν έξι μήνες και είχαμε υπέροχες ανακαλύψεις. Υπάρχουν τόσα καινούργια, φρέσκα και σοκαριστικά ενδιαφέροντα στοιχεία μέσα στα «παλιά», το οποίο με εξιτάρει τόσο πολύ, όσο και με κάνει να νιώθω ταπεινή μπροστά στο άπειρο μεγαλείο της τέχνης. Αλλά εντάξει, μην το βαρύνουμε και πολύ.
Ποια η σχέση σας με τον Βόλο; Αναγνωρίζετε επιρροές που πήρατε αποκλειστικά από την πόλη;
Ε: Εγώ θα πω απλά ότι είχα την τύχη να ζω σε μια πόλη με ωδείο που μου έδωσε την ευκαιρία να ανακαλύψω αυτό που σήμερα είναι η ζωή μου. Δεν είναι και αυτονόητο. Επίσης μεγαλώνοντας στον Βόλο στις αρχές του 2000 γίνονταν πολλές συναυλίες και το φεστιβάλ μουσικού θεάτρου, το οποίο τότε με ενέπνευσε πολύ. Επίσης ο Βόλος βρίσκεται δίπλα στο Πήλιο άρα και στον Άγιο Λαυρέντιο και το Μουσικό Χωριό που υπήρξε σταθμός στη μουσική μου εξέλιξη ως έφηβη.
Μ: Σίγουρα το Φεστιβάλ Μουσικού Θεάτρου Βόλου και το Μουσικό Χωριό στον Άγιο Λαυρέντιο έχουν υπάρξει καταλύτης για την αισθητική και την παιδεία μου, ιδιαιτέρως όταν ήμουν παιδί και έφηβη. Παράλληλα, η ραστώνη της επαρχιακής πόλης, που καταρχάς με ώθησε να φύγω τρέχοντας για την Αθήνα, τώρα εκ νέου -κατακτώντας παρόμοια γοητεία με αυτή του χάους της μητρόπολης- με καλεί πίσω.
Θα σκεφτόσασταν να επιστρέψετε μόνιμα κάποια μέρα; Κι αν ναι, υπό ποιες συνθήκες;
Ε: Δεν νομίζω, αν και με έναν περίεργο τρόπο θα μου άρεσε.
Μ: Θα συμφωνήσω, αν και θα προτιμούσα το Πήλιο από την ίδια την πόλη του Βόλου. Λιγότερη ρύπανση. Περισσότερο πράσινο.
Ας επανέλθουμε στο καλλιτεχνικό, τι θα δούμε στην παράσταση; Ποια η σχέση των συντελεστών μεταξύ σας; Ποιο το κοινό σημείο επαφής σε σχέση με τη δημιουργική σας πορεία;
Ε: Η ομάδα είναι πολύ ξεχωριστή, όχι μόνο γιατί όλοι οι καλλιτέχνες είναι επιεικώς άριστοι κατά την άποψή μου, αλλά και επειδή ο κορμός του Καμπαρέ είναι καλλιτέχνες που χρόνια τώρα ερευνούν ακριβώς αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε, τον συνδυασμό δηλαδή όλων των καλλιτεχνικών κλάδων με έναν τρόπο που για παράδειγμα, όχι μόνο η μουσική συνοδεύει τον χορό και η εικόνα το κείμενο, αλλά όλα αυτά τα είδη έχουν ισότιμο ρόλο στην εξέλιξη της παράστασης. Εμένα με ενδιαφέρει πολύ και ασχολούμαι με αυτό την τελευταία δεκαετία: Πώς μπορεί ένας μουσικός να μετατραπεί σε ενεργό περφόρμερ παρόλη την έλλειψη της εξειδίκευσης και με ό,τι περιορισμούς μπορεί να ενέχει. Υπάρχει ένας τεράστιος κόσμος για μένα εκεί που αξίζει να ερευνηθεί. Και στην ερώτηση «εσείς τι ακριβώς κάνετε; Θέατρο; Συναυλία; Καμπαρέ;» απαντώ: «Απλά ελάτε να μας δείτε και να αποφασίσουμε μαζί!».
Μ: Ο συνδετικός κρίκος αυτής της ομάδας είναι η Εύη, η οποία μας κάλεσε να γνωριστούμε και να συνεργαστούμε. Σε δεύτερο πλάνο, που, όμως, κατ’ εμέ είναι και το πιο σημαντικό, βρίσκονται τα σημεία που τελικά όλες εμείς συναντηθήκαμε, οι ιστορίες που μοιραστήκαμε, η εργασιακή μας ηθική και τέλος απόλυτη ανάγκη μας να δημιουργήσουμε μια καλλιτεχνική μήτρα μακριά από τα μη και τα πρέπει του μονοδιάστατου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Με λίγα λόγια, θα δείτε ένα eco feminist anti cabaret. Θα δείτε πέντε γυναίκες καλλιτέχνες να συνδιαλέγονται σε γλώσσες διαφορετικές, με κοινές αναφορές την εμπειρία και το συναίσθημα. Θα ταξιδέψετε στο άβατο του θυμικού.
Τελειώνοντας και επειδή το αγαπημένο μου πράγμα στο θέατρο είναι τα φώτα, ποιος θα φωτίσει την παράσταση;
Ε: Ο Νίκος ο Φυτάς ο ήρωας! Θα μας κάνει τα φώτα και τον ευχαριστούμε πάρα πολύ.
Μ: Ο μάστορης, ο φεστιβαλάρχης, ο καλλιτέχνης: Νίκος Φυτάς.