του
Γεώργιου Ι. Κουτσούκου*
Από τα μνημονιακά έτη και μετά, οπότε και επήλθε ο ριζικός μετασχηματισμός του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος, ένεκα των έκτακτων δημοσιονομικών αναπροσαρμογών για τον εξορθολογισμό του δημόσιο χρέους, η συνταξιοδότηση των ενεργών ασφαλισμένων ξεκίνησε να καθίσταται αρχικώς θέμα προβληματισμού και συζήτησης σε κάθε νοικοκυριό και, στη συνέχεια, μετετράπη σε αδήριτη ανάγκη ή ακόμη και μονόδρομο, ως επιλογή ζωής.
Ασφαλώς, ένας από τους πλέον καθοριστικού παράγοντες για τη γέννηση αυτού του «κύματος» συνετέλεσε η βραδυφλεγής «βόμβα» του δημογραφικού στο ασφαλιστικό σύστημα, με την αναγγελθείσα, ως ενδεχόμενη, μελλοντική αύξηση των γενικών ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης. Είναι γεγονός ότι τόσο ο ΟΟΣΑ, όσο και η Eurostat, προβλέπουν μελλοντική αύξηση των γενικών ορίων συνταξιοδότησης στη χώρα μας, λόγω της πίεσης που ασκούν το δημογραφικό και η γήρανση του πληθυσμού.
Από την πλευρά της, η κυβέρνηση, διά στόματος του υφυπουργού Εργασίας, κ. Τσακλόγλου, απέκλεισε πολλάκις και κατηγορηματικά αυτό το ενδεχόμενο τουλάχιστον για τα επόμενα 3 χρόνια, αφού η χώρα μας βρίσκεται σήμερα στην κορυφή των χωρών της ΕΕ, όσον αφορά στο γενικό όριο ηλικίας συνταξιοδότησης, αλλά και τη μέση πραγματική ηλικία αποχώρησης από τον ενεργό εργασιακό βίο.
Σημειωτέον ότι, σύμφωνα με διάταξη του νόμου Κατρούγκαλου (Ν. 4387/2016), από την 1/1/2024 τα όρια ηλικίας θα ανακαθορίζονται ανά τριετία, με βάση πάντα το προσδόκιμο ζωής. Από το 2010 έως το 2015 είχαμε αύξηση του προσδόκιμου ζωής (περίπου 7 έως 12 μήνες). Ωστόσο, την περίοδο 2015-2020 δεν σημειώθηκε αντίστοιχη αύξηση. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της πανδημίας, το προσδόκιμο ζωής έχει υποχωρήσει, οπότε, σύμφωνα με το υπουργείο Εργασίας, δεν απαιτείται να ανοίξει συζήτηση για αύξηση των γενικών ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης.
Παρά τις επανειλημμένες κρατικές διαβεβαιώσεις, η ανησυχία ωστόσο για την μελλοντική και μεταβατική αύξηση των ηλικιακών ορίων καλώς κρατεί και οι ενεργοί ασφαλισμένοι δεν παραβλέπουν εύκολα τον διαφαινόμενο κίνδυνο. Ως εκ τούτου, όσο ψύχραιμη στάση και αν επιδεικνύουν, πιέζονται πολλαπλώς ως προς τη λήψη απόφασης συνταξιοδότησης, επηρεαζόμενοι και από άλλους παράγοντες που επιτείνουν αυτό το «κύμα» και οι οποίοι συνοψίζονται στους εξής:
1. Πολλές κατηγορίες ασφαλισμένων που δεν έσπευσαν την περίοδο 2020-2023 να υποβάλουν αίτηση συνταξιοδότησης, ανησυχώντας παραλλήλως για το ενδεχόμενο να καταργηθεί η πρόωρη συνταξιοδότηση, το πράττουν πλέον εφεξής, μετά από ώριμη σκέψη. Υπενθυμίζουμε ότι η περίοδος των μεταβατικών ορίων ηλικίας ίσχυε έως και 31/12/2021. Από το 2022 και εφεξής, για πλήρη σύνταξη, τα όρια ηλικίας καθορίζονται στο 62ο έτος της ηλικίας (με 40 έτη ή 12.000 ημέρες ασφάλισης) ή στο 67ο έτος (με 15ετία ή 4.500 ημερομίσθια ασφάλισης), ενώ για μειωμένη σύνταξη, το όριο είναι 62 ετών με 4.500 ημέρες ασφάλισης. Επιπροσθέτως, οι αιφνίδιες νομοθετικές μεταβολές του παρελθόντος που κατέτειναν στην κατάργηση πρόωρων συνταξιοδοτήσεων αποτελούν ηχηρή προειδοποίηση ότι οι προνομιακές διατάξεις δεν θα παραμένουν σε ισχύ ες αεί (π.χ. θυμίζουμε στα τέλη του 2022 την ξαφνική κατάργηση των μειωμένων συνταξιοδοτήσεων στο Δημόσιο και την επίσημη καθιέρωση του 62ου ηλικιακού έτους για έξοδο).
2. Η δυνατότητα παράλληλης με τη συνταξιοδότηση εργασίας, χωρίς πέναλτι στην καταβαλλόμενη σύνταξη συνιστά αναμφίβολα ώθηση για την έξοδο σε σύνταξη. Ειδικότερα, με το άρθρο 114 του ν. 5078/2023 (ΦΕΚ Α’ 211/20-12-2023), αντικαταστάθηκε το άρθρο 20 του ν. 4387/2016, σχετικά με την αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου απασχόλησης των συνταξιούχων εξ ιδίου δικαιώματος, λόγω γήρατος ή αναπηρίας, του e-ΕΦΚΑ. Κατ’ εξουσιοδότηση της άνω διάταξης εκδόθηκε η υπ’ αριθμ. 1/15.01.2024 Εγκύκλιος του e-ΕΦΚΑ, με τίτλο «Νέο νομικό πλαίσιο για την απασχόληση συνταξιούχων εξ ιδίου δικαιώματος (λόγω γήρατος/αναπηρίας), με την αντικατάσταση του άρθρου 20 του ν. 4387/2016. Κοινοποίηση των διατάξεων του άρθρου 114 του ν. 5078/2023 με παροχή οδηγιών». Οι κυριότερες αλλαγές που θεσπίζουν οι νέες διατάξεις στο θεσμικό πλαίσιο της απασχόλησης των συνταξιούχων είναι οι εξής:
α) Καταργείται η μείωση κατά ποσοστό τριάντα τοις εκατό (30%) της κύριας και επικουρικής σύνταξης των κατωτέρω κατηγοριών συνταξιούχων οι οποίοι αναλαμβάνουν ή έχουν ήδη αναλάβει εργασία ασφαλιστέα υποχρεωτικώς στον e-ΕΦΚΑ:
– συνταξιούχοι λόγω γήρατος
– συνταξιούχοι λόγω αναπηρίας (από κοινή νόσο, εργατικό ατύχημα, ατύχημα εκτός εργασίας, επαγγελματική νόσο)
– συνταξιούχοι λόγω γήρατος από αναπηρία του ν. 612/1977 και των νόμων που παραπέμπουν σε αυτόν, καθώς και του τετάρτου εδαφίου της περ. α’ της παρ. 1 των άρθρων 1 και 26 του π.δ. 169/2007.
Στο εξής όλοι οι άνω συνταξιούχοι δικαιούνται την καταβολή του συνόλου της κύριας και επικουρικής σύνταξής τους, σε περίπτωση ανάληψης εργασίας ασφαλιστέας στον e-ΕΦΚΑ.
Κατ’ εξαίρεση, αναστέλλεται η καταβολή της εξ ιδίου δικαιώματος κύριας και επικουρικής σύνταξης λόγω γήρατος, σε συνταξιούχους που απασχολούνται σε φορέα της Γενικής Κυβέρνησης και δεν έχουν συμπληρώσει το 62ο έτος της ηλικίας τους, για όσο διάστημα παρέχεται η απασχόληση αυτή.
β) Ειδικότερα, για τους συνταξιούχους λόγω αναπηρίας (από κοινή νόσο, εργατικό ατύχημα, ατύχημα εκτός εργασίας και επαγγελματική νόσο), προβλέπεται αναλογικά το ήδη ισχύον καθεστώς απασχόλησης συνταξιούχων αναπηρίας του π. ΙΚΑ-ΕΤΑΜ και από 1/01/2024 οι συντάξεις αναπηρίας καταβάλλονται ανεξάρτητα του ύψους του εισοδήματος και της περιστασιακής ή μη μόνιμης εργασίας υποχρεωτικώς υπακτέας στην ασφάλιση του e-ΕΦΚΑ (κατάργηση διάταξης του άρθρου 63 του ν. 2676/1999, που όριζε ότι «εάν οι συνταξιούχοι αναπηρίας φορέων κύριας ασφάλισης αναλάβουν εργασία ή αυτοαπασχολούνται, και κερδίζουν, ανάλογα με τον βαθμό της αναπηρίας τους, περισσότερα από όσα κερδίζει υγιής απασχολούμενος, σύμφωνα με τους γενικούς όρους αμοιβής, διακόπτεται η σύνταξή τους ή οι συντάξεις τους, κύριες και επικουρικές»).
γ) Παρέχεται η δυνατότητα προσαύξησης της ήδη καταβαλλόμενης σύνταξης (κύριας ή και επικουρικής) και χορήγηση, κατόπιν αιτήσεως του απασχολούμενου συνταξιούχου, συμπληρωματικής εφάπαξ παροχής, με την αξιοποίηση του χρόνου ασφάλισης που δημιουργείται από την απασχόληση συνταξιούχου. Τα οικονομικά αποτελέσματα της προσαύξησης, εκκινούν από την πρώτη ημέρα του επόμενου μήνα υποβολής της σχετικής αίτησης του συνταξιούχου. Ο τρόπος υπολογισμού της προσαύξησης της ήδη καταβαλλόμενης σύνταξης ισχύει αναδρομικά από 1η.1.2017 και καταλαμβάνει τους συνταξιούχους, που κατά την 12η.5.2016 συνέχισαν απασχολούμενοι χωρίς διακοπή και μετά την έναρξη ισχύος του ν.4387/2016, εφόσον από τις προϊσχύουσες του ν.4387/2016 διατάξεις προβλέπεται αξιοποίηση του χρόνου απασχόλησης.
3. Η ενσωμάτωση του δείκτη του πληθωρισμού στην επικαιροποίηση των συντάξιμων αποδοχών συντελεί στη χορήγηση αυξημένης σύνταξης και, ως εκ τούτου, συνιστά από μόνη της κίνητρο για την πρόωρη έξοδο των ενεργών ασφαλισμένων σε σύνταξη, ώστε να καρπωθούν τα οφέλη.
4. Όσο η ηλικιακή ομάδα των 50-60 ετών παραμένει στο «περιθώριο» της αγοράς εργασίας, η οποία προτιμά κατεξοχήν την ενσωμάτωση νέων εργαζομένων και την αποπομπή των «βετεράνων» για λόγους εξοικονόμησης μισθολογικού κόστους, τόσο περισσότερο θα «φουντώνει» η επιθυμία, αλλά και η ανάγκη των παλαιότερων να αποχωρήσουν με πρόωρη σύνταξη.
* Ο κ. Γεώργιος Ι. Κουτσούκος είναι δικηγόρος – εργατολόγος – LL.M, διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, πιστοποιημένος επαγγελματίας e-ΕΦΚΑ (έκδοση συντάξεων), [email protected], www.koutsoukoslaw.gr.