Τα αποχαιρετιστήρια δώρα στην πόλη του Βόλου του Αμοργιανού ζωγράφου και γλύπτη Νικήτα Γρύσπου (Βόλος, Νοέμβριος 1939)

Του
Γιώργου Κοντομήτρου,
γενικού γραμματέα της Εταιρείας
Θεσσαλικών Ερευνών

Με αφορμή την κυκλοφορία του Ημερολογίου του 2024 από την Εταιρεία Θεσσαλικών Ερευνών ας γραφούν ολίγα τινά εισέτι για την εξέχουσα αυτή προσωπικότητα. Ο Νικήτας Γρύσπος εγκαταστάθηκε στον Βόλο το 1920 και συνέχισε εδώ τη δημιουργική του διαδρομή, που έφτασε στο απόγειό της στα είκοσι χρόνια παραμονής του στη νύμφη του Παγασητικού. Το 1924 διορίστηκε καθηγητής των τεχνικών (δηλαδή των καλλιτεχνικών) στο Πρακτικό Λύκειο Βόλου, ένα σχολείο με κύρια κατεύθυνση στις θετικές επιστήμες, μοναδικό στον θεσσαλικό χώρο. Συμπληρώνονται εκατό χρόνια εφέτος από αυτή την ευτυχή εξέλιξη για την πόλη του Βόλου.
Μαθητής των Βολανάκη, Προσαλέντη, Λύτρα και Βρούτου έμελλε με το έργο του να συμμετάσχει μαζί με άλλους εξαιρετικούς καλλιτέχνες στη μοναδική καλλιτεχνική άνθιση της πόλης του Βόλου στην περίοδο του μεσοπολέμου, μορφώνοντας παράλληλα καλλιτεχνικώς πολλές γενιές μαθητών. Πορευόμενος καλλιτεχνικά δημιούργησε το μοναδικό του καλλιτεχνικό ύφος, ακολουθώντας τη δική του πορεία ανάμεσα στα διάφορα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του, τα οποία αρκετά είχε σπουδάσει. Και ιμπρεσιονιστικά, κυρίως, στοιχεία ανιχνεύονται στο έργο του και εξπρεσιονιστικά αλλά και συνομιλία με το έργο του Γουναρόπουλου, κυρίως στις αγιογραφίες του στην τελευταία περίπτωση. Σε κάθε περίπτωση τον ενδιέφερε να εκφράσει ό,τι πηγαία τον ωθούσε, ώστε να το μετουσιώσει σε καλλιτεχνική έκφραση, δίνοντας στα έργα του μοναδικότητα. Έτσι φτάσαμε στο 1939, έτος αποχώρησης από την υπηρεσία του στο Πρακτικό Λύκειο Βόλου με την συνταξιοδότησή του λόγω ορίου ηλικίας. Ταυτόχρονα ήρθε και η ώρα της μετοίκησής του.
Τότε ο καλλιτέχνης αποφάσισε να οργανώσει έκθεση των έργων του (ζωγραφική και γλυπτική) στο ατελιέ του για τελευταία φορά ως μόνιμος κάτοικος Βόλου, ένα αποχαιρετιστήριο δώρο στην πόλη που τόσο αγάπησε, ώστε από τον κύκλο των θαυμαστών του να θεωρείται Βολιώτης. Διαβάζουμε στην εφ. «Η Θεσσαλία», φ. 8.11.1939, σχετικά: «Ένας σεμνός και εκλεκτός καλλιτέχνης της πόλεώς μας, ο ζωγράφος και γλύπτης κ. Γρύσπος άνοιξε έκθεσιν των έργων του εις το παρά την διασταύρωσιν Κ. Καρτάλη – Αλεξάνδρας εργαστήριόν του. Η έκθεσις αύτη ειμπορεί να ειπή κανείς, ότι αποτελεί το αποχαιρετιστήριον δώρον του εκλεκτού καλλιτέχνου μας, ο οποίος πρόκειται να εγκατασταθή εις Αθήνας. Τα έργα του κ. Γρύσπου τα διακρίνει η ποίησις, η φρεσκάδα, ο ωραίος χρωματισμός και μία απόλυτος ευσυνειδησία. Η κοινωνία μας και ο δήμος πρέπει να υποστηρίξουν τον συμπαθή όσον και επίλεκτον καλλιτέχνην, ο οποίος επί μίαν εικοσαετίαν προσέφερε τις υπηρεσίες του εις την πόλιν μας, η οποία χάρις εις την πλειάδα των καλλιτεχνών της μεταξύ των οποίων ο κ. Γρύσπος κατέχει εξαιρετικήν θέσιν, είχε το ευτύχημα να είναι η μόνη επαρχιακή πόλις της Ελλάδος, η οποία εδημιούργησεν ιδικήν της καλλιτεχνικήν ζωή».
Δύο μέρες αργότερα (10.11.1939) ο «εφήμερος», δηλαδή ο Τάκης Οικονομάκης, θα γράψει στη «Θεσσαλία» σε έκδηλα μελαγχολικό τόνο μία περίληψη της καλλιτεχνικής ζωής στον Βόλο του μεσοπολέμου, μιας καλλιτεχνικής ζωής που έφτανε στο τέλος της, ορίζοντας με σαφήνεια τον καίριο ρόλο του Γρύσπου στην ασυνήθιστη καλλιτεχνική άνθιση της πόλης σε αυτή τη χρονική περίοδο: «Μας φεύγει λοιπόν και ο Γρύσπος πηγαίνοντας να εγκατασταθή στην πρωτεύουσα. Η συνειθισμένη ιστορία που επαναλαμβάνεται ακόμη μια φορά. Η πρωτεύουσα απορροφά το παν. Η ζωή των επαρχιών γίνεται ολοένα και περισσότερο αναιμική, πράγμα που την κάνει αχάριστη προς κάθε δημιουργική εργασία και μάλιστα καλλιτεχνική. Όλα συγκεντρώνονται στην πρωτεύουσα, γιατί εκεί μπορούν περισσότερο να δράσουν, καλύτερα να αναπτυχθούν και ευκολώτερα – αν έχουν εννοείται ζωτικότητα μέσα τους – να επικρατήσουν. Έτσι λοιπόν μας αφίνει και ο Γρύσπος ύστερα από είκοσι χρόνων γόνιμη καλλιτεχνική ζωή στην πόλη μας και ως αποχαιρετιστήριο μας προσφέρει την τελευταία του καλλιτεχνική έκθεση που άνοιξε την περασμένη Κυριακή στο ατελιέ του δίπλα στη διασταύρωση των οδών Αλεξάνδρας και Κ. Καρτάλη. Ο κ. Γρύσπος είναι γνωστός καλλιτέχνης στην πόλη μας ώστε περιττεύει κάθε έξαρσί του. Είναι ο πρώτος βολιώτης ζωγράφος που έκαμε εδώ και είκοσι χρόνια έκθεση. Ο κ. Γκέσκος απορροφημένος σ’ άλλες ασχολίες είχεν αναγκασθή για αρκετά χρόνια να αφίση τη ζωγραφική, κι έτσι ύστερα μάλιστα από το θάνατο του άλλου βολιώτη ζωγράφου Γρηγόρη Τσολάκη επικρατούσε στην πόλη μας καλλιτεχνική ξηρασία. Η εμφάνιση του κ. Γρύσπου υπήρξε η πρώτη αφορμή να δημιουργηθή έντονη καλλιτεχνική κίνησι. Ο κ. Γκέσκος ξαναγύρισε στη ζωγραφική, προσετέθη ο Βιτωρόπουλος, άρχισεν ο Γ. Κοσμαδόπουλος να επιδίδεται συστηματικώτερα στη ζωγραφική και από κοντά ήλθαν οι άλλοι ο Κόκκινος, ο Βαλμάς, ο Αγγελόπουλος, ο εξαιρετικός γλύπτης μας Νικόλας, ο προσφέρων ωραίες ελπίδες γλύπτης Τσουκνιδής, και άλλοι. Έτσι ο Βόλος παρουσίασε το μοναδικό φαινόμενο επαρχιακής πόλεως, που είχε δημιουργήσει δική της καλλιτεχνική ζωή, πράγμα που δικαίως έκανε κατάπληξι και στην πρωτεύουσα και στην άλλη Ελλάδα. Δυστυχώς, το θαύμα αυτό δεν μπόρεσε να διαρκέση πολύ. Η πόλη μας δεν κατώρθωσε να συντηρήση τη μεγάλη αυτή πολυτέλεια που λέγεται καλλιτεχνική ζωή. Κι ένας ένας άρχισαν οι καλλιτέχναι να παίρνουν τον δρόμο για την πρωτεύουσα. Έφυγαν ο Βιτωρόπουλος, Κοσμαδόπουλος, έφυγεν Αγγελόπουλος για την Αίγυπτο, ο Βαλμάς πέθανε και τώρα μας φεύγει κι ο Γρύσπος. Με την πρώτη ευκαιρία θα μας φύγει κι ο Νικόλας και το ίδιο θα συνέβαινε και με τον Γκέσκο αν δεν είχε μόνιμη οικογενειακή εγκατάσταση εδώ. Κατ’ αυτόν τον τρόπο σβύνει σιγά σιγά η καλλιτεχνική μας κίνηση και ξαναγυρίζει ο Βόλος στην απονέκρωση που επικρατεί στις άλλες επαρχίες. Το φαινόμενο αυτό δεν μπορεί παρά να προκαλέση την μελαγχολία. Δεν είναι μανιτάρια οι καλλιτέχναι για να ξεφυτρώνουν κάθε στιγμή σε κάθε έδαφος. Γι’ αυτό και η αναχώρηση και του κ. Γρύσπου δημιουργεί ένα κενό, που δύσκολα αναπληρώνεται. Και πρέπει η πόλη μας να τον τιμήση ευχαριστώντας τον για τα είκοσι χρόνια της καλλιτεχνικής του δημιουργίας που μας εχάρισε. Να τον τιμήση με την πλήρη επιτυχία της τελευταίας του εκθέσεως».
Η έκθεση που διήρκεσε από τις 5 ώς τις 19 Νοεμβρίου του 1939 είχε επιτυχία. Όμως ο Γρύσπος επανήλθε αρκετές φορές για να εκθέσει έργα στον Βόλο. Εξάλλου τον συνέδεε βαθιά φιλία με Βολιώτες θαυμαστές του έργου του και κυρίως με τους μαθητές του, οι οποίοι, δροσισμένοι με τα νάματα της καλλιτεχνικής του ευαισθησίας, ήταν τακτικοί και ευπρόσδεκτοι επισκέπτες του στο σπίτι της Αθήνας ώς το τέλος του μακρόβιου βίου του. Τα περισσότερα και καλύτερα ίσως έργα του Γρύσπου βρίσκονται σε οικίες φιλότεχνων συμπολιτών και στη δημοτική πινακοθήκη. Όμως υπήρξε διάχυση του έργου του, καθώς πραγματοποίησε εκθέσεις σε μεγάλα αστικά κέντρα, ώστε δημιουργήματά του κοσμούν πινακοθήκες πολλών πόλεων της χώρας, ενώ σημαντικό αποθετήριο είναι και η γενέτειρά του, η Αμοργός, νησί της ποίησης και της δημιουργίας.
Με το Ημερολόγιο της Εταιρείας Θεσσαλικών Ερευνών το έργο του Γρύσπου επανέρχεται στο προσκήνιο, εξακολουθεί να αποτελεί δώρο. Πλούσια η εικονογράφηση με αντιπροσωπευτικά δείγματα του έργου του σε ολόκληρο το εύρος της θεματικής του προκαλεί έντονη καλλιτεχνική ευαισθησία στον χρήστη του. Επίσης εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν και τα κείμενα που προτάσσονται και ενημερώνουν τον αναγνώστη για τη ζωή και το έργο του καλλιτέχνη. Συγκεκριμένα πρόκειται για κείμενα της Μηλίτσας – Ζαρλή Καραθάνου, η οποία έφερε και το κύριο βάρος της έκδοσης, του γράφοντος, της Χρύσας Δραντάκη, του Κωνσταντίνου Δερβένη και εξαίρετα προλογικά σημειώματα των ευγενικών χορηγών Σωκράτη Αναγνώστου και Ελίνας Ψημίτη.
Πρόκειται για μία εξαιρετικά καλαίσθητη έκδοση με συλλεκτικό χαρακτήρα. Οι ενδιαφερόμενοι για την απόκτησή του μπορούν να το προμηθευτούν από την ταμία της ΕΘΕ κ. Άσπα Ντίνα (τηλ. 2421032932, 6972879088) ή από τη Λαϊκή Βιβλιοθήκη Δαμιανού Κυριαζή (Κ. Καρτάλη – Κωνσταντά) τις εργάσιμες ημέρες.