Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*
Οι λεγόμενες ψηφιακές δεξιότητες του 21ου αιώνα αποτελούν παράγοντα αλλαγών στην εκπαίδευση σε τέτοιο βαθμό που είναι δύσκολο για τους/τις εκπαιδευτικούς, τους/τις μαθητές/τριες και την κοινωνία να αντιληφθούν αυτή τη νέα πραγματικότητα και να διαμορφώσουν έγκαιρα κατάλληλες στάσεις και κοινωνικές συμπεριφορές.
Ωστόσο, αν προσπαθήσουμε να ανιχνεύσουμε αυτούς τους παράγοντες αλλαγών στην εκπαίδευση του 21ου αιώνα, που συνδέονται με τις ψηφιακές δεξιότητες θα καταλήξουμε σε μια σειρά διαπιστώσεων που σύμφωνα με τον Τζιμογιάννη (2019) είναι: «α) η παγκόσμια επιστημονική γνώση διπλασιάζεται κάθε 1,5-2 χρόνια, β) οι μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης διαχειρίζονται περισσότερες πληροφορίες απ’ ότι οι γονείς τους σε ολόκληρη τη μέχρι τώρα ζωή τους, γ) μέχρι το 2030, πάνω από το 90% των θέσεων εργασίας θα απαιτεί επάρκεια ψηφιακών δεξιοτήτων υψηλού επιπέδου, δ) οι σημερινοί μαθητές/φοιτητές θα αλλάξουν επάγγελμα, κατά μέσο όρο, δέκα φορές στην καριέρα τους, ε) η εκπαίδευση καλείται να προετοιμάσει τους σημερινούς μαθητές/φοιτητές για επαγγέλματα που σήμερα δεν υπάρχουν και δεν γνωρίζουμε επακριβώς τις απαιτήσεις τους».
Εύλογα λοιπόν προκύπτουν επιμέρους ερωτήματα για το πώς πρέπει να σχεδιαστεί και να υποστηριχθεί το σχολείο του 21ου αιώνα. Πώς η βασική εκπαίδευση θα προετοιμάσει αποτελεσματικά του σημερινούς μαθητές-πολίτες της δεκαετίας 2021-2030; Ποιες γνώσεις και ποιες ικανότητες είναι σήμερα απαραίτητες για την ολόπλευρη ανάπτυξη των μαθητών; Ποια εκπαιδευτικά μέσα και περιβάλλοντα, ποιες εκπαιδευτικές στρατηγικές και προσεγγίσεις μπορούν να ενισχύσουν τη μάθηση των μαθητών; Πώς θα αποτιμηθούν και θα αξιολογηθούν τα μαθησιακά αποτελέσματα των μαθητών;
Επιπρόσθετα, οι αλλαγές στην εκπαίδευση στην Ελλάδα σε σχέση με την τεχνολογία είναι συνυφασμένες με τις γενικότερες ψηφιακές επιδόσεις της χώρας μας. Για να έχουμε μια γνώση των ψηφιακών επιδόσεων της χώρας μας, αρκεί να ανατρέξουμε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή η οποία δημοσίευσε τα αποτελέσματα του Δείκτη Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας (DESI) για το 2020, ο οποίος παρακολουθεί τις συνολικές ψηφιακές επιδόσεις της Ευρώπης και καταγράφει την πρόοδο των χωρών της ΕΕ όσον αφορά στην ψηφιακή τους ανταγωνιστικότητα. Οι χαμηλές επιδόσεις της Ελλάδας στην πρόσφατη ευρωπαϊκή κατάταξη (25η θέση στο σύνολο των 28 χωρών), σύμφωνα με τον δείκτη DESI, καταδεικνύουν την επιτακτική ανάγκη της άμεσης ανατροπής της υφιστάμενης εικόνας. Το 30% του ελληνικού πληθυσμού δεν διαθέτει καμία ψηφιακή δεξιότητα, ενώ το 20% έχει ιδιαίτερα χαμηλό επίπεδο. Περαιτέρω, προκύπτει ότι μόλις το 30% του πληθυσμού διαθέτει το βασικό επίπεδο ψηφιακών δεξιοτήτων ενώ ένας στους πέντε πολίτες (20%) ανταποκρίνεται σε προχωρημένο επίπεδο. Η εποχή της πανδημίας επιταχύνει τις αλλαγές στον χώρο της εργασίας, της εκπαίδευσης, της επικοινωνίας, του θεάματος, της δικτύωσης και της προσωπικής ζωής των ανθρώπων. Στη μετά Covid-19 εποχή οι πολίτες θα κληθούν να αντιμετωπίσουν πολλές ανατροπές στην καθημερινότητά τους και η ομαλή και υγιής προσαρμογή και προετοιμασία τους θα αποτελέσουν τους βασικούς παράγοντες για την ομαλή και ισορροπημένη μετάβαση στη νέα εποχή.
Επανερχόμενοι στις μεγάλες προκλήσεις των αλλαγών στην εκπαίδευση του 21ου αιώνα σε σχέση με τις ψηφιακές τεχνολογίες, θα πρέπει να μας προβληματίσει το γεγονός της παγκόσμιας επιστημονικής γνώσης που διπλασιάζεται κάθε 1-2 χρόνια, γεγονός που δημιουργεί ένα τεράστιο μέγεθος πληροφορίας και αντίστοιχης διαχείρισης. Ειδικότερα, οι μαθητές/τριες αλλά και οι εκπαιδευτικοί καλούνται να μάθουν πώς θα αξιολογούν περιεχόμενο γρήγορα και έγκαιρα. Βρισκόμαστε σε ένα ωκεανό ψηφιακών γνώσεων και πληροφοριών και ένα από τα βασικά αντικείμενα εκπαίδευσης πρέπει να είναι η αξιολόγηση περιεχομένου με συγκεκριμένα ζητήματα και ο σεβασμός στα πνευματικά δικαιώματα.
Επίσης οι γονείς των μαθητών και μαθητριών θα πρέπει να αντιληφθούν σε πόσο δύσκολη θέση βρίσκονται σήμερα οι μαθητές και οι μαθήτριες, αναγκασμένοι να λειτουργήσουν με ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών, που δεν προλαβαίνουν αλλά και δεν είναι εκπαιδευμένοι να διαχειριστούν και να αφομοιώσουν.
Επιπρόσθετα, οι ψηφιακές δεξιότητες (επεξεργασία δεδομένων, δημιουργία περιεχομένου, επικοινωνία, επίλυση προβλημάτων, ασφάλεια) με το αντίστοιχο επίπεδο (βασικός χρήστης, ανεξάρτητος χρήστης, έμπειρος χρήστης) που θα πρέπει να κατέχουν οι σημερινοί μαθητές και μαθήτριες, αυριανοί φοιτητές και φοιτήτριες θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένες στις επερχόμενες αλλαγές αλλά και στην αλλαγή της επαγγελματικής τους θέσης (μαθαίνω πώς να μαθαίνω, δηλαδή μεταγνωστικές ικανότητες).
Οι ενέργειες που θα πρέπει να υλοποιηθούν άμεσα αφορούν στις παρακάτω προτάσεις: 1) να δοθούν ευκαιρίες στους/στις εκπαιδευτικούς και τα σχολεία προκειμένου να καινοτομήσουν, 2) να επεκταθεί η χρήση και η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και των Ανοικτών Εκπαιδευτικών Πόρων (Open Educational Resources, OER) που μπορεί να έχει θεαματικές επιδράσεις στη βελτίωση και την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας, της προσβασιμότητας και της αξίας στην εκπαίδευση και τη μάθηση, 3) να δημιουργηθούν εκπαιδευτικοί πόροι με δημόσια χρηματοδότηση, διαθέσιμοι σε όλους (επέκταση φωτόδεντρου, ψηφιακών βιβλίων και πλατφορμών), 4) να πραγματοποιηθεί βελτίωση της υποδομής των Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) (εργαστήρια) και της συνδεσιμότητας στα σχολεία, 5) να ενισχυθεί το μάθημα της Πληροφορικής στα σχολεία ως αυτόνομο γνωστικό αντικείμενο, 6) να χρησιμοποιηθούν εργαλεία Τ.Π.Ε. οριζόντια σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα με σκοπό τη διδακτική χρήση, 7) να θεσπιστεί νέα ειδικότητα του μέντορα τεχνολογίας – οπτικοακουστικών και ψηφιακών υποδομών με ειδίκευση στη διδακτική της τεχνολογίας, 8) να δημιουργηθούν σε όλα τα σχολεία εργαστήρια δημιουργίας ανοιχτού εκπαιδευτικού περιεχομένου STEAM και εκπαιδευτικής ρομποτικής και τέλος 9) να σχεδιαστεί σύστημα διαρκούς επιμόρφωσης λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες των εκπαιδευτικών.
5+1 άρθρα για το μέλλον της μάθησης και της εκπαίδευσης
Το σημερινό τρίτο άρθρο της σειράς «Ψηφιακές τεχνολογίες και μάθηση του 21ου αιώνα» γράφτηκε με αφορμή το βιβλίο: Τζιμογιάννης, Α. (2019). Ψηφιακές τεχνολογίες και μάθηση του 21ου αιώνα. Αθήνα: Κριτική.
Βιβλιογραφία
Άνοιγμα της Εκπαίδευσης στην Ευρώπη με ψηφιακές τεχνολογίες και ανοικτό περιεχόμενο, Διαθέσιμο στο: https://www.ekt.gr/el/magazines/features/17912
Η νέα έκθεση της Επιτροπής καταδεικνύει πόσο σημαντική είναι η ψηφιακή ανθεκτικότητα σε περιόδους κρίσης, Διαθέσιμο στο: https://ec.europa.eu/greece/news/20200611_1_el
Αρχική Ανοιχτή δημόσια διαβούλευση για τη Βίβλο Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2020-2025, Ψηφιακές ικανότητες και δεξιότητες, Διαθέσιμο στο : http://www.opengov.gr/digitalandbrief/?p=2133
Τζιμογιάννης, Α. (2019). Ψηφιακές τεχνολογίες και μάθηση του 21ου αιώνα. Αθήνα: Κριτική, σ. 24-25.
*Ο δρ Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ. και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.