Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*
Επιχειρώντας να οριοθετήσουμε την έννοια της δημιουργικής χρήσης του διαδικτύου θα πρέπει να κατανοήσουμε ότι η δημιουργική χρήση συνδέεται και με την ασφαλή χρήση του διαδικτύου. Συνεπώς για να υλοποιηθεί η ορθή και ασφαλή χρήση του διαδικτύου θα πρέπει να συνδεθεί η γνώση με την ψυχαγωγία έτσι ώστε οι νέοι να παίζουν, να διερευνούν και να μαθαίνουν.
Πρέπει όλοι μας σύντομα να αντιληφθούμε ότι στην εποχή των πολυμέσων, του διαδικτύου 3.0 (web 3.0), των εικονικών αναπαραστάσεων, της έκρηξης των κοινωνικών δικτύων και της έξαρσης των ψηφιακών παιχνιδιών (gaming) δεν είναι δυνατόν να μιλούμε για ασφαλές διαδίκτυο χωρίς να λάβουμε υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες της νέας ψηφιακής γενιάς (digital natives) όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί από την κοινωνία και από τη βιομηχανία των παιχνιδιών, των πολυμέσων και του διαδικτύου.
Τα κοινωνικά δίκτυα και τα παιχνίδια έχουν κατακτήσει ένα μεγάλο μέρος των ενδιαφερόντων της νέας ψηφιακής γενιάς χωρίς παράλληλα να υπάρξει εκπαίδευση της ελληνικής κοινωνίας και της μαθητικής κοινότητας για το πώς μπορεί η ψυχαγωγία να συνδυαστεί με τη δημιουργία.
Το δημιουργικό διαδίκτυο υπάρχει ήδη στον κυβερνοχώρο χωρίς όμως παράλληλα να υπάρχει στοχευόμενη πληροφόρηση και εκπαίδευση των γονέων, των εκπαιδευτικών και των μαθητών/τριών. Πολλά εργαλεία του διαδικτύου 2.0 (web 2.0) και σοβαρά παιχνίδια (serious game) δημιουργούνται και εξελίσσονται κάθε μέρα σ’ όλο τον κόσμο, καθώς και πολλοί επιστήμονες δημιουργούν εξαιρετικά μαθησιακά πλαίσια που συνδυάζουν παιχνίδι και γνώση. Η συστηματοποίηση και η παρουσίαση αυτών των πληροφοριών αλλά και των δραστηριοτήτων που μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν μπορούν να σηματοδοτήσουν και να δώσουν έννοια και περιεχόμενο στην ψυχαγωγία και τη μόρφωση των παιδιών.
Το δημιουργικό διαδίκτυο
Το δημιουργικό διαδίκτυο θα πρέπει να γίνει ένα πλαίσιο και όχι ένα καινούργιο μάθημα στο σχολείο ή στο σπίτι. Αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να δώσει ευκαιρίες δηλαδή εκείνα τα εργαλεία, εκείνες τις πρακτικές και τα νέα λογισμικά για να οικοδομήσουν τα ίδια τα παιδιά αυτό που τους ενδιαφέρει και τα ευχαριστεί.
Ένας ενδεικτικός ορισμός για το τι είναι το δημιουργικό διαδίκτυο θα μπορούσε να είναι ο παρακάτω: «Δημιουργικό διαδίκτυο είναι ο τρόπος χρήσης δημιουργικής αξιοποίησης των υπηρεσιών του διαδικτύου για εκπαιδευτικούς, μορφωτικούς και ψυχαγωγικούς σκοπούς που διεξάγεται εντός της σχολικής κοινότητας και σε οικογενειακό περιβάλλον εμπεριέχοντας δραστηριότητες με ψυχαγωγικό, εκπαιδευτικό και παιδαγωγικό σχεδιασμό, συμβάλλοντας έτσι στη γενικότερη ανάπτυξη της κοινωνικότητας των παιδιών και των εφήβων».
Όμως η δημιουργικότητα των παιδιών δεν μπορεί να περιχαρακωθεί σε έναν ορισμό. Είναι κάτι πιο ευρύτερο και συνδέεται με την εποχή, τα εργαλεία, το περιβάλλον του σχολείου και της κοινωνίας, το οικογενειακό περιβάλλον, τους εκπαιδευτικούς και τις ευκαιρίες που δημιουργούνται ευρύτερα στον κύκλο του παιδιού.
Πλαίσιο συνεργασίας της σχολικής κοινότητας με τους γονείς για το δημιουργικό και ασφαλές διαδίκτυο
Οι ψηφιακές εκπαιδευτικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, που μπορούν να υλοποιηθούν μέσα στο σχολείο, θα πρέπει να συνδέονται με τον υπόλοιπο χρόνο που αφιερώνουν οι νέοι και νέες στο οικογενειακό περιβάλλον.
Δεν πρέπει όμως να ξεχνούμε ότι ένας μαθητής ή μια μαθήτρια που ήδη έχει καλλιεργήσει στο σχολείο (δια ζώσης ή εξ αποστάσεως) ή στο σπίτι του/της τη διάθεση για μάθηση, ενημέρωση και αναζήτηση σε οποιονδήποτε τομέα, πράγματι θα βρει στο διαδίκτυο ένα μεγάλο πλούτο γνώσεων και πληροφοριών.
Είναι χρήσιμο συνεπώς σε κάθε περίπτωση να υπάρχει ενός είδους συμφωνίας των συλλόγων γονέων και των συλλόγων διδασκόντων των σχολείων έτσι ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί ένα πρωτόκολλο δημιουργικής και ασφαλούς χρήσης του διαδικτύου. Ο δημιουργικός τρόπος χρήσης και οι αντίστοιχες δραστηριότητες που πραγματοποιούνται στο σχολείο θα πρέπει να έχουν μια σύνδεση με την ενασχόληση των παιδιών στο διαδίκτυο σε περιβάλλον οικογενειακό.
Ο νέος ρόλος της σχολικής κοινότητας (Σύλλογοι γονέων & κηδεμόνων – Σύλλογοι διδασκόντων)
Ένα άλλο σημαντικό σημείο στο οποίο πρέπει να εστιάσουμε είναι η συστηματική συνέργεια της σχολικής κοινότητας με την οικογένεια σε σχέση με τη δημιουργική και ασφαλή χρήση του διαδικτύου. Όπως προαναφέρθηκε θα πρέπει να οικοδομήσουμε πρωτόκολλα συνεργασίας δηλαδή κανόνες χρήσης του διαδικτύου όπου θα αναπτυχθούν κοινά ψηφιακά πλαίσια δημιουργικής απασχόλησης των μαθητών/τριών εντός και εκτός σχολείου. Έτσι οι δραστηριότητες που διεξάγονται στο σχολείο με τη χρήση του διαδικτύου για τις ανάγκες των μαθημάτων ή σε ώρες δημιουργικής απασχόλησης και ανάπτυξης ψηφιακών τεχνημάτων να συμβαδίζουν με αντίστοιχες δραστηριότητες στο οικογενειακό περιβάλλον. Οι δυνατότητες, τα εργαλεία και ο χρόνος που μπορεί να προσφέρονται στους/στις μαθητές/τριες στο περιβάλλον του σχολείου ή εξ αποστάσεως καθώς και οι κανόνες που θα θεσπιστούν δεν θα πρέπει να ανατρέπονται στο σπίτι ή αντίστροφα.
Ο ρόλος των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων των σχολείων σε θέματα θέσπισης πρωτοκόλλων συνεργασίας με τους αντίστοιχους συλλόγους διδασκόντων είναι καθοριστικός και μπορεί να ενεργοποιήσει ολόκληρη τη σχολική κοινότητα. Η μέχρι τώρα εμπειρία και οι πρακτικές που έχουν ακολουθηθεί από αρκετούς συλλόγους γονέων και κηδεμόνων δείχνει ότι περιορίζονται σε ενημερωτικές εκδηλώσεις για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου όπου κυριαρχούν τα μηνύματα που σχετίζονται με απαγορεύσεις σε σχέση με τη χρήση του διαδικτύου από τους/τις μαθητές/τριες. Οι ενημερωτικές αυτές συναντήσεις συνήθως δεν εμπεριέχουν προτάσεις για παρουσιάσεις για τη δημιουργική χρήση του διαδικτύου εντός και εκτός σχολείου.
Θα ήταν χρήσιμο οι σύλλογοι γονέων και κηδεμόνων να προσανατολιστούν σε βιωματικές δράσεις και ολιγομελή εργαστήρια (workshop) εκμάθησης νέων διαδικτυακών λογισμικών μέσα στο σχολείο έτσι ώστε να έχουν τη δυνατότητα να μπορούν να προτείνουν και να συνεργαστούν με τα παιδιά τους στο σπίτι. Επίσης με αυτόν τον τρόπο θα μπορούν να κατανοήσουν πως αυτά τα λογισμικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πλαίσια και όχι απαραίτητα ως εργαλεία για εκμάθηση που οδηγούν σε λογικές σχολικών μαθημάτων δημιουργώντας στους νέους και νέες αποστροφή και τελικά αντιρρήσεις για το πώς θα διαχειριστούν τον ελεύθερο χρόνο τους. Ενδιαφέρον θα ήταν οι εισηγητές/τριες σε αυτά τα εργαστήρια να είναι και τα ίδια τα παιδιά, τα οποία θα μπορούσαν να εξηγήσουν τη λειτουργία και τον τρόπο χρήση διαδικτυακών λογισμικών στους γονείς.
Αντίστοιχες βιωματικές δράσεις και τα εργαστήρια θα μπορούσαν να δημιουργήσουν οι σύλλογοι διδασκόντων στα σχολεία στο πλαίσιο της ενδοσχολικής προαιρετικής επιμόρφωσης σε αντικείμενα αντίστοιχα με αυτά των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων έτσι ώστε να μπορεί να υλοποιηθεί ένα πρωτόκολλο συνεργασίας μεταξύ της σχολικής κοινότητας και των γονέων.
Μια άλλη πρόταση η οποία πιθανόν να μπορούσε να λειτουργήσει ως γέφυρα μεταξύ του σχολείου και της οικογένειας θα ήταν η δημιουργία ομίλων (club) δημιουργικής απασχόλησης στον χώρο του σχολείου ή εκτός ή εξ αποστάσεως με εργαλεία και λογισμικά που μπορεί να παρέχει ο σύλλογος γονέων και κηδεμόνων (π.χ. εργαστήρια εκπαιδευτικής ρομποτικής και προγραμματισμού φορητών συσκευών).
Τέλος προτάσεις και χρήσιμο υλικό για θέματα ψηφιακή παιδείας και για ορθή χρήση του διαδικτύου μπορείτε να ανακτήστε από το πρόγραμμα Youth On Line μέσω του συνδέσμου:
http://youth-health.gr/drastiriotites/youth-online/youth-on-line#.X1ul7ItS_IU
* Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ., διδάσκων στο Ε.Α.Π. και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής του Περιφερειακού Κέντρου Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού Θεσσαλίας.