Η διαχρονική γοητεία της Αθήνας

Του Αχιλλέα Παπαρσένου*

Βιβλίο: Athens, City of Wisdom
Συγγραφέας: Bruce Clark
Εκδ. Pegasus Books, 2022, σελ. 622

Ο έρωτας του Μπρους Κλαρκ με την Ελλάδα ξεκίνησε από την παιδική του ηλικία, μεγαλώνοντας στη Βόρεια Ιρλανδία. Μετά τις σπουδές του στο Κέμπριτζ τον κέρδισε η δημοσιογραφία και είχε την πρώτη επαγγελματική του ενασχόληση με τη χώρα μας στις αρχές του 1982, όταν τοποθετήθηκε ανταποκριτής του Reuters στην Αθήνα μέχρι το 1986. Δεν έπαψε, όμως, να διατηρεί στενούς δεσμούς με την Ελλάδα, ακόμη και όταν βρέθηκε μακριά της, ως διπλωματικός ανταποκριτής των Times του Λονδίνου στη Μόσχα και αργότερα των Financial Times στην Ουάσιγκτον και τα τελευταία χρόνια ως συντάκτης του Economist σε θέματα διεθνούς πολιτικής, κουλτούρας και θρησκείας. Χριστιανός ορθόδοξος, που μιλάει άπταιστα ελληνικά, τιμήθηκε με τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος του Φοίνικα από την Ελληνική Δημοκρατία το 2022. Έχει γράψει βιβλία για την άνοδο του εθνικισμού στη μετασοβιετική Ρωσία και για την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας μετά τη Συνθήκη της Λοζάνης. Σ’ αυτά προστέθηκε τελευταία ένα magnum opus, η ιστορία της Αθήνας από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας.

Στο συναρπαστικό αφήγημά του αναδύεται η γοητεία που άσκησε η Αθήνα ανά τους αιώνες σκιαγραφώντας παράλληλα το ιστορικό πλαίσιο, τις δημογραφικές αλλαγές, τους κοινωνικοπολιτικούς μετασχηματισμούς και τα πολιτιστικά ρεύματα κάθε εποχής. Στη σφαιρική και τεκμηριωμένη μελέτη του, που βασίζεται σε πλούσια βιβλιογραφία, αλλά και στην προσωπική, βιωματική εμπειρία του, η ιστορία της Αθήνας δεν είναι αποκομμένη από την εθνική και διεθνή πραγματικότητα και πέραν της καταγραφής και ερμηνείας των σημαντικών γεγονότων σε διάφορες φάσεις της ακμής και παρακμής της, αναζητεί τα πρόσωπα που έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο από τον χώρο της πολιτικής και διανόησης. Κάθε ένα από τα 21 κεφάλαια του ογκώδους βιβλίου του ξαναζωντανεύει μια κομβική περίοδο στην τρισχιλιετή ιστορία της πολης, από τις μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα στον 6ο π.Χ. αιώνα μέχρι τις ωδίνες στις αρχές του 21ου αιώνα ρίχνοντας φως και σε εποχές που είναι λιγότερο γνωστές. Για τον συγγραφέα «λίγες πόλεις έχουν να επιδείξουν μια ιστορία τόσο πλούσια σε καλλιτεχνική δημιουργία και παραγωγή ιδεών, αλλά και την εμπειρία εναλλασσόμενων κύκλων αναταραχής και ειρήνης».
Χωρίς να κρύβει τη συμπάθειά του προς το αντικείμενο της μελέτης του, αναδεικνύει όχι μόνο στην εξαιρετικότητα της Αθήνας στη χρυσή, κλασική εποχή, με τη λάμψη του Παρθενώνα και την άνθηση της δημοκρατίας, αλλά και την πολιτισμική επιρροή και ήπια ισχύ που άσκησε στη Ρώμη, την παρουσία της στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, στη βυζαντινή εποχή και στην τουρκοκρατία, όταν δεν έπαψε να αποτελεί πόλο έλξης φιλελλήνων και περιηγητών. Στο καλειδοσκοπικό ταξίδι του αντικρίζουμε την καταστροφή του Παρθενώνα από τον βομβαρδισμό του Μοροζίνι το 1687 και τη λεηλασία των γλυπτών του από τον Λόρδο Έλγιν στην πρώτη δεκαετία του 1800, την ανακήρυξη της Αθήνας σε πρωτεύουσα του νέου ελληνικού κράτους το 1834 και τη σταδιακή μεταμόρφωσή της στο κέντρο του μείζονος Ελληνισμού, την αναβίωση των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων το 1896 με τη γενναιοδωρία των Ελλήνων της Διασποράς.

Συνοπτικά, αλλά ακριβοδίκαια περιγράφονται οι θρίαμβοι και οι καταστροφές στην πρώτη τριακονταετία του 20ού αιώνα, η συνεισφορά των προσφύγων της Μικράς Ασίας στην οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη, η σκοτεινή δεκαετία της γερμανικής κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, το αμφιλεγόμενο μεταπολεμικό οικιστικό μοντέλο, η εξέγερση του Πολυτεχνείου και οι πολιτικές αλλαγές στη Μεταπολίτευση, η τόνωση της αυτοπεποίθησης από την επιτυχή διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 και τα έργα υποδομής που βελτίωσαν την ποιότητα ζωής στην πρωτεύουσα, οι αγανακτισμένοι της οικονομικής κρίσης στη δεκαετία 2010 και η πορεία ανάκαμψης έκτοτε.
Η διεισδυτική ματιά του Μπρους Κλαρκ στη σύγχρονη Αθήνα αποκαλύπτει το όμορφο και το άσχημο πρόσωπο μιας μεγαλούπολης, που έχει γίνει «πιο κοσμοπολίτικη, διεγερτική και από μερικές απόψεις πιο σκληρή». Τον ελκύουν το αναβαθμισμένο ιστορικό κέντρο και οι μικρές γειτονιές με το ιδιαίτερο χρώμα, αλλά τον απασχολεί η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής με τις υποβαθμισμένες συνοικίες της. Η καλόπιστη κριτική του πηγάζει από την αγάπη ενός φιλέλληνα, που έχει τοποθετήσει υψηλά τον πήχη. «Η Αθήνα και οι ηγέτες της θα χρειασθούν τη σοφία χιλιετιών για να αντιμετωπίσουν τις γεωπολιτικές, οικονομικές και φυσικές καταιγίδες», καταλήγει. Πάντως ένα αισιόδοξο μήνυμα που διαπερνά την εξιστόρηση του είναι ότι η Αθήνα και η Ελλάδα ξεπέρασαν παρόμοιες ή χειρότερες προκλήσεις, με τις οποίες ήλθαν αντιμέτωπες στην μακραίωνη ιστορία τους.
*Ο Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας.