Του Παντελή Προμπονά
Γυρεύω για όλους μας το ίδιο όμορφο στέγαστρο,
φτιάχνω φωτιά για όποιον θέλει κόσμο αταίριαστο.
Για τα μάτια ενός παιδιού που ψάχνει γη, γκρεμίζω ουρανούς,
λυτρώνω μάνες και γιους.
[Active Member, Φυσάει Κόντρα]
Η κάθε 20 Ιουνίου είναι η Παγκόσμια Ημέρα των Προσφύγων και καθιερώθηκε για πρώτη φορά με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ στις 4 Δεκεμβρίου του 2000 και πρωτογιορτάσθηκε στις 20 Ιουνίου 2001, με αφορμή τα 50 χρόνια από την υπογραφή της «Συνθήκης για το καθεστώς των προσφύγων». Μια ετήσια θεσμική αναμνημόνευση ενός φαινομένου δεν είναι και κάτι τρομερό, θα πει κανείς και δίκιο θα ‘χει, αλλά ας εκμεταλλευτώ μαι δυο σκέψεις την “επικαιρότητα”.
Η φωτογραφία του Άκη Κωνσταντινίδη από τη Μόρια της Λέσβου για το πρακτορείο Reuters. Ποια λευτεριά να κερδίζει αυτό το βλέμμα; Ποιο θεόρατο ύψος και αλήθεια ποια φαντασία; Η Χάνα Άρεντ μέσα στη δίνη του δεύτερου παγκοσμίου πολέμου, το 1943 γράφει στο The Menorah Journal για πρώτη φορά το κείμενο της “Εμείς οι Πρόσφυγες” (αργότερα θα εκδοθεί σε διάφορες συλλογές) όπου σημειώνει: “Θεωρούμε τα άστρα πιο αξιόπιστους συμβούλους απ’ ότι όλους τους φίλους μας· από τα άστρα μαθαίνουμε πότε θα δειπνήσουμε με τους ευεργέτες μας καθώς και ποιά μέρα θα έχουμε την καλύτερη ευκαιρία για να συμπληρώσουμε ένα από αυτά τα αμέτρητα ερωτηματολόγια που συνοδεύουν τις τωρινές μας ζωές. Μερικές φορές δεν στηριζόμαστε ούτε στ’ άστρα, αλλά μάλλον στις γραμμές των χεριών ή στα σημάδια του γραφικού μας χαρακτήρα. Έτσι μαθαίνουμε λιγότερα για τα πολιτικά γεγονότα για τους αγαπητούς εαυτούς μας, έστω και αν η ψυχανάλυση είναι κάπως ντεμοντέ. Οι ευτυχισμένες εποχές κατά τις οποίες βαριεστημένες κυρίες και κύριοι της καλής κοινωνίας συζητούσαν για τις χαριτωμένες αταξίες των παιδικών τους χρόνω, έχουν παρέλθει. Δεν θέλουν πια ιστορίες με φαντάσματα· οι πραγματικές εμπειρίες τους κάνουν να ανατριχιάσουν. Δεν υπάρχει πλέον καμιά ανάγκη να μας μαγεύει το παρελθόν· υπάρχει αρκετή μαγεία στην πραγματικότητα. Έτσι, παρά την ειλικρινή αισιοδοξία μας, χρησιμοποιούμε κάθε είδους μαγικά κόλπα γα να κάνουμε τα πνεύματα του μέλλοντος να εμφανιστούν” (Άρεντ 2015:8).
Τούτα τα πνεύματα του μέλλοντος δεν θα έρθουμε με μαγικά κόλπα όσο επίμονα κι αν τα επιτελέσουμε, δυστυχώς. Θα έρθουν με την πιο σοβαρή πολιτική αναμέτρηση της εποχής μας στην Ήπειρο μας. Η συζήτηση για την Ευρώπη είναι διφορούμενη, διότι δεν αφορά πάντα την ενότητα και την συμπερίληψη, αλλά αφορά εξίσου τους αποκλεισμούς και την κατασκευή της διαφοράς πάνω σε κανονιστικές νόρμες εξαίρεσης (Delanty 1995:1-2). Η προσφυγιά είναι πολυποίκιλο, διαχρονικό και ιστορικό φαινόμενο και έχει συγκεκριμένες αιτίες εκδήλωσης. Αυτές τις αιτίες μισούν οι αυτουργοί τους γιατί δεν έχουν καμία πρόθεση να αντιμετωπίσουν, αυτές τις αιτίες μαθαίνουν και τις κοινωνίες να μισούν, αυτό είναι το νέο πρόγραμμα απανθρωπιάς της εποχής μας.
Και ιδού η μεγάλη μας αντίφαση. Ο δικός μας πρόσφυγας ή μετανάστης είναι ξεριζωμένος, ξενιτεμένος, εργατικός, μήτρα από τη μήτρα μας, θέλουμε να ψηφίζει, να μας στέλνει συνάλλαγμα, να δοξάζει την πατρίδα του, να ντύνεται τσολιάς και να παρελαύνει, να γεμίζει τα στάδια όταν τραγουδούν γι αυτόν τραγουδιστές από τη πατρίδα. Ο Άλλος πρόσφυγας ή μετανάστης είναι φυγόμαχος, ρίψασπης, υγειονομική βόμβα, πολιτισμική απειλή, εγκληματίας, δημογραφική ανισορροπία.
Η υπόθεση θα κριθεί στις ίδιες τις κοινωνίες και την πολιτική ατζέντα που υιοθετούν. Για πολλές δεκαετίες κατασκευάζονταν επιμόνως συνέχειες, ομοιότητες, εθνικοί μύθοι και συγκλίσεις για να δικαιώσουν την πολιτική φαντασία του εθνικού κράτους. Σήμερα υιοθετούνται επίμονα για αποκλίσεις, διαφορές και ετερότητες, οι καταστατικά εκτός, το άλλο άκρο του ταυτοτικού δίπολου. Βλέπετε τα αποτελέσματα της εξαγωγής δυτικότροπης δημοκρατίας σε ολόκληρο τον πλανήτη κάποια στιγμή θα χτυπούσαν τη πόρτα της Ευρώπης. Η αποικιοκρατία και ο ιμπεριαλισμός, η οικονομική εξάρτηση και υποτέλεια, η κλιματική αλλαγή και ο πόλεμος όλα προϊόντα του δυτικού κόσμου δρέπουν καρπούς.
20 Ιουνίου και σήμερα, ευκαιρία να (ξανά)σκεφτούμε πως θα είναι οι πατρίδες του μέλλοντος, ποιοι θα ενοικούν σε αυτές, ποιοι θα τις κυβερνούν και τι αισθήματα θα έχουν οι πολίτες τους. Το μέλλον δε χτίζεται πάνω στο μίσος, τη διάκριση και την απόγνωση ή τουλάχιστον αυτό το μέλλον δε πάει μακριά. “Αφήστε τους να πνίγονται” νομοθετεί ο Σαλβίνι, “στη φυλακή αν τους ταΐζετε” διατάσσει ο Ορμπάν, “να ζούνε μια ανυπόφορη ζωή που να μη θέλουν να τη ζούνε” προτείνει ο Πλεύρης και η δημοφιλία τους ανεβαίνει. Τερατογενέσεις μιας εποχής που νομίζει πως μπορεί να προστατέψει την αυταπάτη της ευδαιμονίας της με ψηλούς τοίχους και πανάκριβες τεχνολογίες επιτήρησης. Κι εμείς οι υπόλοιποι παρατηρούμε αμήχανα κάτω από το βάρος μιας ανισότιμης μάχης. Οι άνθρωποι αυτή σε λίγο θα έχουν στη κατοχή τους στρατούς και υπερσύγχρονα όπλα, μηχανισμούς παραγωγής πληροφορίας, ενημέρωσης και γνώσης, ιδρύματα και φιλανθρωπικές ενώσεις, διεθνή φόρα και κρατικά έγγραφα.
Δεν κινδυνολογώ.
Μακάρι να κινδυνολογούσα.
Και όλα αυτά δε συμβαίνουν κάπου μακριά.
Εδώ συμβαίνουν.
Το θέμα είναι τι θα κάνουμε.
Και μπορούμε να κάνουμε.
Βιβλιογραφία
Άρεντ, Χάνα (2015) [1943] Εμείς οι Πρόσφυγες, Αθήνα, Ενδυμίων.
Delanty, Gerard (1995). Inventing Europe. Idea, Identity, Reality, London, Macmillan Press.