Το βιβλίο «Κωδικός Γκάντερ, ο άνθρωπος που σημάδεψε την πορεία του πολέμου», που κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Λιβάνη, είναι μια αληθινή ιστορία γραμμένη σε μορφή ιστορικού μυθιστορήματος από τη Φωτεινή Τομαή. Η Φωτεινή Τομαή, πρέσβης, εμπειρογνώμων του υπουργείου Εξωτερικών, η οποία διηύθυνε το Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών μέχρι πρόσφατα, έχει σπουδάσει Ιστορία και Αρχαιολογία στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Birmingham, ενώ δημοσιεύματά της έχουν φιλοξενήσει ελληνικά, αγγλικά και βουλγαρικά αρχαιολογικά περιοδικά. Άρθρα της δημοσιεύονται στον αθηναϊκό ημερήσιο και περιοδικό Τύπο.
«Κωδικός Γκάντερ» ο τίτλος του βιβλίου σας. Θέλετε να μας δώσετε κάποια στοιχεία;
Γκάντερ αγγλικά ονομάζεται η αρσενική χήνα. Ήταν η κωδική ονομασία του Ελληνοαμερικανού Αλέξανδρου Γεωργιάδη που κατετάγη το 1943 στις τάξεις της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ και από εκεί στην OSS (Office of Strategic Services), των πρώτων Μυστικών Υπηρεσιών της Αμερικής που αργότερα μετονομάστηκαν σε CIA. Για όσους δεν το γνωρίζουν ίσως, η Αμερική δεν είχε εξωχώρια Υπηρεσία πριν τον πόλεμο και το FBI είχε, όπως και έχει, αποκλειστική αρμοδιότητα εντός της αμερικανικής επικράτειας. Αφορμή για να στήσει μια τέτοια Υπηρεσία έδωσε στον πρόεδρο Ρούζβελτ η στάση της βρετανικής πολιτικής και ο ίδιος ο Τσώρτσιλ που έδειχνε να ενδιαφέρεται περισσότερο για το πώς θα ελέγξει τη μεταπολεμική κατάσταση στα Βαλκάνια και την επιστροφή του Έλληνα μονάρχη στην Ελλάδα και λιγότερο για το τέλος του πολέμου. Όταν ζήτησε να μάθει πώς γινόταν να συνεχίζεται ο πόλεμος, ενώ οι πρώτες ύλες του Άξονα έδειχναν πως είχαν τελειώσει, πληροφορήθηκε πως τροφοδότης του Χίτλερ ήταν η «ουδέτερη» κατά τα άλλα Τουρκία και ότι τα φορτία περνούσαν μέσω σιδηροδρόμων από τις γέφυρες του Σβίλενγκραντ και της Αλεξανδρούπολης. Έπρεπε λοιπόν να αποκοπούν οι οδοί μεταφοράς και αυτό έκανε μέσα από μια σειρά πράξεων δολιοφθοράς ο Ελληνοαμερικανός αξιωματικός Alexander Martin Georgiades που εφοδιασμένος από την εξόριστη κυβέρνηση του Καΐρου με ειδικό διαβατήριο που του παρείχε ασυλία έναντι των τουρκικών αρχών, διαπιστεύθηκε ως γραμματέας του Β. Ελληνικού Προξενείου στην Αδριανούπολη απ’ όπου σχεδίαζε τις κινήσεις του εισερχόμενος και ο ίδιος στον κατεχόμενο Έβρο ερχόμενος σε επαφή με την Ελληνική Αντίσταση.
Ποια ήταν η αιτία για να ασχοληθείτε με τη ζωή του Αλέξανδρου Γεωργιάδη;
Αιτία στάθηκε ένα άρθρο που διάβασα της αείμνηστης Αγγελικής Λαΐου βυζαντινολόγου στο Dumbarton Oaks και μετέπειτα ΥΦΥΠΕΞ στην κυβέρνηση Σημίτη. Η Λαΐου συμμετείχε σε ένα συνέδριο στην Αμερική τη δεκαετία του ’80 με θέμα την περίοδο του πολέμου και έκανε εκτενή αναφορά στη δράση του Γεωργιάδη, για τον οποίον η αμερικανική ιστοριογραφία διατηρεί περίεργη στάση εξαιτίας της αντικομμουνιστικής υστερίας που επικράτησε επί Μακαρθισμού, αλλά και σε ολόκληρη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Μελέτησε στη βιβλιοθήκη της CIA στο Lexington κρατικά αμερικανικά αρχεία, που όπως θα διαπιστώστε από μερικά που δημοσιεύονται στο βιβλίο μου έχουν ακόμα διαγραμμισμένη απόκρυψη σε ορισμένα σημεία τους, και διατύπωσε έκκληση – πρόσκληση στο ελληνικό ΥΠΕΞ προκειμένου να διαπιστωθεί εάν υπάρχουν αναφορές για τη δράση του Γεωργιάδη. Η έρευνα απέδειξε πως είναι ο μόνος Αμερικανός από όσους πέρασαν από τη χώρα μας για τον οποίον εντοπίσθηκε υλικό και αναφορές. Η συνέχεια ήταν μονόδρομος…
Το βιβλίο είναι αποτέλεσμα μακρόχρονης έρευνας στο προσωπικό ημερολόγιο του Γεωργιάδη και όχι μόνο…
Η έρευνα ήταν μακρόχρονη, επίπονη και δαπανηρή, καθώς χρειάσθηκε εκτός των άλλων να συναντήσω μέλη της οικογένειάς του στην πόλη όπου σπούδασε στο περίφημο Ινστιτούτο Κάρνεγκι ηλεκτρολόγος – μηχανολόγος, μετανάστης από το 1916 ήδη στην Αμερική και έζησε ώς τον θάνατό του, το Πίσμπουργκ στην Πενσυλβάνια. Στα ελληνικά και αμερικανικά έγγραφα προστέθηκαν μέσω εκείνων των επαφών προσωπικές σημειώσεις του ήρωα και οικογενειακές και πολεμικές φωτογραφίες από την κατεχόμενη Ελλάδα που ο ίδιος τράβηξε, αριθμός των οποίων δημοσιεύεται στο βιβλίο. Ο ίδιος, πιστός στις δεσμεύσεις προς την Υπηρεσία του, δεν άφησε πίσω ημερολόγιο, κάνει όμως σειρά αναφορών σε κείμενο για τα γεγονότα ανταποκρινόμενος σε αίτημα επιφανούς ιστορικού της εποχής, αλλά και πιέσεις της Ιταλοαμερικανίδας γυναίκας του Μαρίας Γκρατσιάνι, που υπέφερε μαζί του εξαιτίας διώξεων που υπέστησαν επί Μακαρθισμού. Η Μαρία ήθελε τα παιδιά τους να μάθουν την αλήθεια και να μην ντρέπονται για τον πατέρα τους. Πέθανε πριν λίγα χρόνια στο Σαν Ντέγκο όπου έμενε μαζί με την κόρη της Θάλεια. Είχε μάθει ότι έγραφα βιβλίο για τον Αλέξανδρο. Θα ήθελα να ζούσε για να το δει και στην αγγλική έκδοση που ελπίζω σύντομα να δημοσιευθεί.
Στις σελίδες του ρίχνετε φως και σε ιστορικά γεγονότα στα οποία δεν έχουν δοθεί σαφείς απαντήσεις, όπως ο ρόλος ξένων δυνάμεων.
Χαίρομαι που το επισημαίνετε γιατί, δυστυχώς, εμείς οι Έλληνες με το ταμπεραμέντο που μας διακρίνει εύκολα κατασκευάζουμε ήρωες και αντιήρωες. Για παράδειγμα κανείς δεν αμφισβητεί τον αντιλαϊκό ρόλο των Άγγλων κατά του Άξονα. Λίγοι όμως ασχολήθηκαν, κι αυτό στα ψιλά, για τον ανθελληνικό και ρόλο τους μεσούντος του πολέμου. Στον Έβρο εκείνος που κατεξοχήν έδρασε σε βάρος της Αντίστασης και εν τέλει προς όφελος του Άξονα, των Βούλγαρων φασιστών και των Χιτλερικών, ήταν ο διαβόητος Μίλλερ (Μικελθγουέιτ, το πραγματικό του όνομα) που προμήθευε με όπλα τον επίσης διαβόητο Τσαούς Αντών και τους Βούλγαρους συνεργάτες του, ενώ υποτίθεται ότι τα όπλα προορίζονταν για τους μαχητές του ΕΛΑΣ κατά του κατακτητή. Εννοείται ότι τα όπλα στα χέρια εκείνων αποσκοπούσαν στην εξόντωση των μαχητών της εθνικής αντίστασης. Αντίθετα με τους Άγγλους, οι Αμερικανοί που έφτασαν στην Ελλάδα το 1943 στα μάτια του κόσμου φαίνονταν, αλλά και ήσαν, πραγματικοί συναγωνιστές στον κοινό αγώνα για την απελευθέρωση της χώρας. Στη διεθνή βιβλιογραφία δεν είναι άγνωστη η διαμάχη μεταξύ OSS και Intelligence. Υπήρξε άγριος πόλεμος μεταξύ τους, με θύματα δυστυχώς για εμάς πάντοτε τους Αμερικανούς. Βλέπετε οι Άγγλοι ήσαν μανούλες στο είδος. Είχαν μυστικές υπηρεσίες από την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης. Και ο δικός μας, ο Γεωργιάδης κατηγορήθηκε από τους Άγγλους πράκτορες. Ενώ όμως αρκετοί Αμερικανοί υποχρεώθηκαν να φύγουν από τη χώρα ο Γεωργιάδης έμεινε στην Ελλάδα μέχρι και τα Δεκεμβριανά με παρέμβαση του Αμερικανού πρέσβη Μακ Βη ακριβώς γιατί, εκτός από θαρραλέος, μιλούσε ελληνικά και είχε επαφή με την Αντίσταση.
Κρίνουμε τα γεγονότα με άξονα και τη χρονική στιγμή που εκτυλίσσονται. Η ιστορία ωστόσο κάποιες φορές επαναλαμβάνεται. Και οι ιστορίες κατασκοπείας έχουν σχεδόν πάντα ένα θύμα…
Σε κάθε ιστορία αυτού του είδους υπάρχουν θύματα και θύτες. Και, δυστυχώς, δεν είναι τα θύματα πάντοτε αυτοί που το αξίζουν. Χάπι έντ έχουν μόνο τα παραμύθια. Όσο για την Ιστορία, αυτή δεν επαναλαμβάνεται. Εκδικείται! Αυτό πιστεύω…
Ο Εμφύλιος πόλεμος έχει «αναλυθεί» πολλαπλά. Είναι η κατάλληλη στιγμή για να δοθεί και η ψύχραιμη, αντικειμενική ματιά;
Παλιότερα είχα γράψει σε κάποιο άρθρο μου ότι η ιστορία του Εμφυλίου γράφτηκε από τους νικητές κι έτσι τη γνωρίζαμε για έξι δεκαετίες με τα γνωστά πάθη πρωταγωνιστών της εποχής. Ακολούθησε η δεύτερη γραφή της in vitro από απογόνους και συμπαθούντες των θυμάτων. Φοβάμαι με νέα λάθη και υπερβολές. Ισχυριζόμουν τότε ότι σειρά έχουν, πρέπει να έχουν, οι ψύχραιμοι για να τη γράψουν από την αρχή. Με τα πάθη όμως που εξακολουθητικά βιώνουμε στον τόπο μας, θα μου επιτρέψετε να αντιστρέψω τους ρόλους και να σας ρωτήσω, εσείς το πιστεύετε;
Ποια αξία θεωρείτε αδιαπραγμάτευτη;
Την εντιμότητα και την αγάπη στην πατρίδα.
Αρθρογραφείτε τακτικά στον αθηναϊκό Τύπο αναλύοντας θέματα εθνικής σημασίας. Έχετε σκεφτεί να ασχοληθείτε με την πολιτική;
Και τώρα που μιλάμε, πολιτική κάνουμε. Εάν εννοείτε ως επάγγελμα – γιατί προσωπικά τη θεωρώ λειτούργημα – παρά τις προτάσεις που μου έχουν γίνει και φυσικά τιμήσει, διστάζω. Φοβάμαι ότι μπορεί να μη μου ταιριάζει ο ρόλος. Ωστόσο, δεν τον αποκλείω. Χρειάζεται χρόνος…
Τι κερδίζει ο αναγνώστης διαβάζοντας τον Κωδικό Γκάντερ;
Κερδίζει πολλά. Γνώσεις, αρετές και ήθος, ασκήσεις αντίληψης και ετοιμότητας, αισθήματα, εικόνες μιας άλλης Ελλάδας που η νέα γενιά, εκείνη που σήμερα καίει σημαίες αγνοεί. Το βιβλίο είναι μια αληθινή ιστορία από την αρχή έως το τέλος, γραμμένη σε μορφή ιστορικού μυθιστορήματος για να αγκαλιάσει πλατύτερο κοινό της κοινωνίας μας.
Συνέντευξη
Χαριτίνη Μαλισσόβα