Το Πήλιο είναι γνωστό για την καλλιέργεια της ελιάς και πληθώρας οπωροφόρων. Όλα καλλιεργούνται παραδοσιακά, αλλά η Ε.Α.Σ. Πηλίου και Β. Σποράδων και κάποιοι από τους Συνεταιρισμούς της περιοχής έχουν συνεργαστεί με την επιστημονική κοινότητα της χώρας τις τελευταίες δεκαετίες στη μελέτη διαφόρων προβλημάτων ή θεμάτων ανάπτυξης των καλλιεργειών. Δυστυχώς, οι υπάρχοντες φορείς αφενός δεν είναι αρκετά οργανωμένοι και αφετέρου δεν γνωρίζουν τις δυνατότητες που προσφέρονται από ενεργούς ερευνητές για την επίλυση προβλημάτων στις καλλιέργειες της περιοχής ή για την υλοποίηση καινοτομιών που θα βελτίωναν την παραγωγικότητα ή και ποιότητα καρπών και προϊόντων των οπωρώνων και ελαιώνων και θα αύξαναν την οικονομικότητα της ιδιαίτερα δύσκολης καλλιέργειας στο Πήλιο, όπως υποστηρίζει ο κ. Γιώργος Δ. Νάνος, αναπλ. καθηγητής Δενδροκομίας στο τμήμα Γεωπονία Φυτικής παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος.
Φωτεινή εξαίρεση στην «άπνοια» έρευνας στο Πήλιο, σύμφωνα με τον ίδιο, αποτελεί η πάγια κατεύθυνση του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς, ο οποίος, πρωτοπόρος στην Ελλάδα, τις τέσσερις τελευταίες τουλάχιστον δεκαετίες χρηματοδοτεί ή συνεργάζεται σε ερευνητικά προγράμματα για τη βελτίωση των διαδικασιών παραγωγής και μεταχείρισης των προϊόντων του δίνοντας υψηλή προστιθέμενη αξία σε αυτά και στον κόπο των καλλιεργητών. «Αντίθετα, στο Νότιο Πήλιο με την εκτεταμένη ελαιοκαλλιέργεια και δυνατότητες για άλλες καλλιέργειες, όσο τουλάχιστον γνωρίζω, δεν έχει ποτέ υλοποιηθεί κάποιο ερευνητικό πρόγραμμα με σκοπό τη βελτίωση των παραγωγικών διαδικασιών και της οικονομικότητας της αγροτικής παραγωγής» σημειώνει ο κ. Νάνος.
Ποικίλες δραστηριότητες έχουν υλοποιηθεί στις καλλιέργειες του Πηλίου στις οποίες μέρος έλαβε και ο κ. Νάνος. «Τα αποτελέσματά τους έχουν δημοσιευθεί και είναι διαθέσιμα στους ενδιαφερόμενους, ή, μερικές φορές, έχουν βελτιώσει ή θα μπορούσαν να βελτιώσουν τη ζωή των ανθρώπων στο Πήλιο. Φυσικά, τα θεωρούμε λίγα, αλλά, με τους διαθέσιμους ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους και το… περιορισμένο ενδιαφέρον πολλών, έχουμε τα παρακάτω:
Έχει γίνει μελέτη των παραδοσιακών τρόπων συντήρησης των φρούτων και λαχανικών του Πηλίου που χρησιμοποιήθηκαν τους προηγούμενους αιώνες αλλά και χρησιμοποιούνταν μέχρι πρόσφατα (1994-1995). Με τον Αγροτικό Συνεταιρισμό Κ. Λεχωνίων στην περιοχή των Λεχωνίων έχουμε αναπτύξει τα κριτήρια συλλεκτικής ωριμότητας της ελιάς Πηλίου (πώς πρέπει να συγκομίζεται για μεταποίηση ως πράσινη, 1994-1995), έχουμε μελετήσει τη συντήρηση του πράσινου καρπού πριν τη μεταποίησή του (1994-1996), τη συντήρηση των κυδωνιών (2001) και δαμάσκηνων (1999, 2002) και τη συντήρηση των αχλαδιών (1985).
Με τον Α.Σ. Ζαγοράς έχουμε κάνει πολλά καθώς ήδη από τη δεκαετία του 1980 μελετήθηκε η χρήση ελεγχόμενης ατμόσφαιρας για την επιτυχή μακρά συντήρηση των μήλων, χωρίς τη χρήση χημικών. Πολλά από τα μήλα της Ζαγοράς συντηρούνται σήμερα σε ελεγχόμενη ατμόσφαιρα. Αργότερα μελετήθηκαν τα κριτήρια συλλεκτικής ωριμότητας των μήλων (σε ποιο στάδιο ωριμότητας πρέπει να μαζεύονται τα μήλα) και σε συνδυασμό με τα μετεωρολογικά δεδομένα έγινε μοντέλο πρόβλεψης της ευαισθησίας των καρπών στο επιφανειακό έγκαυμα (1996-1997). Όλα τα μήλα της Ζαγοράς συγκομίζονται βάσει αυτών των κριτηρίων για να είναι πιο υψηλής ποιότητας. Με ευρύ ερευνητικό πρόγραμμα εφαρμόσαμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα πιλοτικά την ολοκληρωμένη διαχείριση (πιστοποίηση παραγωγής βάσει φιλοπεριβαλλοντικών μεθόδων και προστασίας του καταναλωτή, του αγρότη και του περιβάλλοντος) στη μηλοκαλλιέργεια του Πηλίου (1999-2002). Όλα τα μήλα στη Ζαγορά παράγονται τα τελευταία χρόνια βάσει αυτών των μεθόδων που αναπτύχθηκαν. Μελετήσαμε τα υπολείμματα φυτοφαρμάκων στα μήλα Ζαγοράς και είμαστε σίγουροι ότι μπορούμε να τα φάμε και άπλυτα! Μελετήσαμε μεθόδους μείωσης των μετασυλλεκτικά εφαρμοζόμενων χημικών και τα υπολείμματά τους στους καρπούς. Τα τελευταία χρόνια δεν χρησιμοποιούνται πια, γιατί βρήκαμε καλύτερες λύσεις. Στη Ζαγορά για πρώτη φορά στην Ελλάδα μελετήσαμε μια πρωτοποριακή αβλαβή ουσία (το 1-MCP) που διατηρεί την ποιότητα των μήλων υψηλή (εμφάνιση, τραγανότητα) για μακρά περίοδο και μειώνει τα υπόλοιπα κόστη και τη ρύπανση του περιβάλλοντος (μείωση χρήσης ενέργειας για ψύξη και εκμηδενισμό χρήσης χημικών). Αυτή η ουσία σήμερα χρησιμοποιείται σε όλα τα μήλα της Ευρώπης (και φυσικά σε όλη την Ελλάδα) χωρίς την προσθήκη άλλων χημικών. Με ερευνητικό πρόγραμμα που μόλις εγκρίθηκε τα επόμενα χρόνια θα μελετάμε στη Ζαγορά μια επίσης αβλαβή τεχνολογία (συντήρηση παρουσία όζοντος) για την αποφυγή χρήσης χημικών και για την πιθανή μείωση περαιτέρω των τυχόν υπαρχόντων υπολειμμάτων στους καρπούς. Τέλος, μέσω του Περιφερειακού Πόλου Καινοτομίας Θεσσαλίας, μελετήσαμε με καινοτόμο εξοπλισμό (ηλεκτρονικούς ψευδοκαρπούς) στη Ζαγορά τα σημεία εκείνα της αλυσίδας από τη συγκομιδή έως το λιανεμπόριο που προκαλούν μωλωπισμό και υποβάθμιση ποιότητας στα μήλα και αχλάδια (2007-2009). Τα βρήκαμε, αλλάξαμε και βελτιώσαμε τις διαδικασίες για να υποβαθμίζεται λιγότερο η ποιότητα των καρπών».
Τροποσφαιρικό όζον στο Πήλιο
Το μεγαλύτερο πρόβλημα που ενέσκηψε σε όλο το Πήλιο την τελευταία δεκαετία τουλάχιστον είναι το φαινόμενο της μικροκαρπίας στη μηλιά. «Μελετήσαμε σε όλο το Πήλιο διάφορους τρόπους μείωσης των δυσμενών συνεπειών επί σειρά ετών (2002-2006) σε συνεργασία με όλους τους φορείς που ήταν εξειδικευμένοι σε κάτι παραπάνω. Δυστυχώς δεν καταφέραμε πολλά. Βρήκαμε πολλά χρήσιμα αλλά καταλάβαμε ότι δεν μπορούμε να το παλέψουμε στα υπάρχοντα δέντρα με τα διαθέσιμα μέσα. Ως έμμεσο αποτέλεσμα, βρήκαμε από αυτή τη διαδικασία ότι έχουμε σημαντική αέρια ρύπανση από τροποσφαιρικό όζον στο Πήλιο! Η μόνη λύση για τη μικροκαρπία ήταν να διαμορφώσουμε ένα πρόγραμμα οργανωμένης αναδιάρθρωσης της μηλοκαλλιέργειας στο Πήλιο. «Οργώσαμε» το Πήλιο για να μοιραστούμε τις απόψεις μας και να αφουγκραστούμε τους παραγωγούς, για να διαμορφώσουμε καλύτερα αυτή την αναδιάρθρωση. Η μελέτη έγινε οργανωμένα και ολοκληρωμένα, αλλά δεν χρηματοδοτήθηκε ποτέ. Η πρώην Ν.Α. Μαγνησίας ήταν μπροστάρης εδώ, και στην έρευνα και στην πίεση για την υλοποίηση της αναδιάρθρωσης. Αλλά ο πολιτικός κόσμος της Μαγνησίας μάλλον ήταν «λίγος», δεδομένων των περιστάσεων! Είμαι πεπεισμένος ότι, αν το καταθέταμε για μια περιοχή του Ν. Λάρισας, θα εγκρίνονταν…».
Πέραν της μελέτης αναδιάρθρωσης της μηλοκαλλιέργειας που δεν χρηματοδοτήθηκε, η ίδια ομάδα προσπάθησε επίσης, με υποβληθέντα προγράμματα που δεν χρηματοδοτήθηκαν, να μελετήσει συστηματικά και ολοκληρωμένα την καλλιέργεια του Λεμονάτου ροδάκινου και του μήλου Φιρίκι με μεγάλες ερευνητικές ομάδες της Ελλάδας. «Οι προτεραιότητες αυτής της χώρας ήταν όμως άλλες και, αν γνωρίζατε ποιες, θα θλιβόσαστε ή θα θυμώνατε. Προκύπτουν δύο διαπιστώσεις: Οι οργανωμένοι παραγωγοί σε υγιή ομάδα παραγωγών, στην προκειμένη περίπτωση στη Ζαγορά, αν είναι αρκετά εξωστρεφείς, κερδίζουν από τις υποδομές που είναι γύρω τους. Αν οι παραγωγοί είναι ανοργάνωτοι, «τους τρώει ο λύκος σαν πρόβατα», όποιος και να είναι ο λύκος, γιατί είναι πολλοί οι λύκοι εκεί έξω. Πολλά μπορούν να γίνουν αν δουλέψουμε μαζί και δεν θεωρήσουμε ότι ο καθένας μας τα ξέρει όλα ή ότι είμαστε αξιολύπητα μόνοι μας και κανένας δεν μπορεί να βοηθήσει» καταλήγει ο κ. Νάνος.