Τα αποτελέσματα της δεκάχρονης διεπιστημονικής έρευνας «Λιοτρίβια, μύλοι και δριστέλες εν Πηλίω» με θέμα τα παραδοσιακά εργαστήρια του Πηλίου, που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος βιομηχανικής αρχαιολογίας του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς, παρουσιάστηκαν χθες από έγκριτους επιστήμονες σε ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Πλινθοκεραμοποιίας Ν. & Σ. Τσαλαπάτα. Μυλόπετρες, σιδηροτροχιές, ιχθυόσκαλες, ξύλινοι κάδοι, συμβόλαια ιδιοκτησίας αποτελούν τεκμήρια μίας σχεδόν λησμονημένης ιστορικής πραγματικότητας, ενώ η χαρτογράφηση και τεκμηρίωση οδήγησε σε εξαιρετικά χρήσιμα συμπεράσματα για την παραγωγή και την οικονομία του Πηλίου.
Επί μία δεκαετία, τρεις ομάδες εργασίας υλοποίησαν τη συγκεκριμένη καταγραφή και τεκμηρίωση ακολουθώντας την αναγκαία μεθοδολογία. Η πρώτη ομάδα, πραγματοποιώντας έρευνα πεδίου, εντόπιζε τα κτίσματα ή τα κατάλοιπά τους και κατήρτιζε κατάλογο των εργαστηρίων κάθε περιοχής τεκμηριώνοντας την κατάστασή τους φωτογραφικά. Μια δεύτερη εξειδικευμένη ομάδα ανέλαβε την αρχιτεκτονική αποτύπωση (κατόψεις και τομές), στις περιπτώσεις που αυτό ήταν δυνατό. Η τρίτη ομάδα, απαρτιζόμενη από ιστορικούς, και με τη σύμπραξη του οικείου Τμήματος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ανέλαβε την ιστορική τεκμηρίωση. Η έρευνα αυτή βασίστηκε στη μελέτη των γραπτών πηγών, στην αυτοψία των εγκαταστάσεων και τις προφορικές μαρτυρίες. Οι γραπτές πηγές προήλθαν κυρίως από τα ΓΑΚ του Νομού Μαγνησίας, τα Αρχεία του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Βόλου, τα Υποθηκοφυλακεία, τους Δήμους κάθε περιοχής, τους αντίστοιχους εμπορικούς οδηγούς. Η επίσκεψη στις εγκαταστάσεις από την τρίτη ομάδα και οι πολύτιμες προφορικές συνεντεύξεις επικεντρωμένες στους παλαιούς ιδιοκτήτες και εργαζόμενους στις επιχειρήσεις, οι οποίοι παραδίδουν χρήσιμες πληροφορίες, συμπλήρωσαν σοβαρά την εικόνα, ενώ κάτοικοι του Πηλίου μοιράστηκαν γνώσεις και αναμνήσεις με τους ερευνητές.
Τα εργαστήρια
Στο πλαίσιο της όλης προσπάθειας, που ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί, καθώς υπολείπονται περιοχές του Ανατολικού Πηλίου και κυρίως η Τσαγκαράδα, σύμφωνα την κ. Χριστίνα Αγριαντώνη, καθηγήτρια Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας Παν/μίου Θεσσαλίας, που παρουσίασε τα συνοπτικά πορίσματα της έρευνας, κατεγράφησαν και τεκμηριώθηκαν περισσότερα από διακόσια εργαστήρια, με το Δήμο Αρτέμιδος να αποδίδει τα περισσότερα παραδείγματα. Τα εργαστήρια είναι κατά κύριο λόγο ελαιοτριβεία, μύλοι και βυρσοδεψεία. Στον Δήμο Μηλεών – για τις Μηλιές η μαρτυρία του Αργύρη Φιλιππίδη, του 1815, βεβαιώνει για την ύπαρξη μεγάλου αριθμού μύλων που άλεθαν όλο το χρόνο – σώζονται σήμερα πολλά ελαιοτριβεία αναπτυγμένα ως συγκροτήματα, με άλλα συνοδευτικά κτίρια, ισόγεια, κλεισμένα με μάντρες, σε μέτρια κατάσταση διατήρησης. Στην πρώην Κοινότητα του Αγίου Λαυρεντίου, στο Δήμο Αρτέμιδος, έχουν γίνει προσπάθειες αποκατάστασης κτιρίων, τα οποία είναι συνήθως υδροκίνητα διώροφα ελαιοτριβεία σε συνδυασμό με κατοικίες. Οι χρήσεις που δίνονται στις αποκαταστάσεις είναι συνήθως ξενώνες, ενώ σε μία περίπτωση υπήρξε προσπάθεια μουσειακής ανάδειξης της παραδοσιακής παραγωγής λαδιού (ελαιοτριβείο Κωνσταντίνου Χατζηγιάννη, Δήμος Πορταριάς, οικισμός Κατηχώρι).
Τουριστική και πολιτιστική αξιοποίηση
Σύμφωνα με τους εκπροσώπους του Π.Ι.Ο.Π., στόχος τέτοιων προγραμμάτων είναι όχι η αναστήλωση, αλλά η επιστημονικά τεκμηριωμένη καταγραφή και στη συνέχεια η χαρτογράφηση των προβιομηχανικών εργαστηρίων της περιοχής με στόχο τόσο μια
πρώτη εκτεταμένη «σωστική» καταγραφή, βάση για επόμενες έρευνες και μελέτες, όσο και του εμπλουτισμού του τουριστικού προϊόντος της περιοχής απευθυνόμενο σε ένα κοινό που αναζητεί προτάσεις φυσιολατρικού – πολιτιστικού περιεχομένου. Τα αποτελέσματα της έρευνας μπορούν επίσης να αποτελέσουν υλικό σχετικής έκδοσης – οδηγού, όπως έχει κάνει και σε άλλες περιπτώσεις π.χ. λιοτρίβεια της Πελοποννήσου, καταγραφή τους σε βάση ψηφιακών δεδομένων, παραγωγή μικρών κινηματογραφικών ταινιών – ένα πρώτο δείγμα προβαλόταν κατά τη διάρκεια της ημερίδας – ακόμη και διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς.
Στη χθεσινή ημερίδα συμμετείχαν επίσης οι Σωκράτης Πετμεζάς, καθηγητής Τμήματος Ιστορίας-Αρχαιολογίας Παν/μίου Κρήτης, Χρύσα Κολίτσα, MA στη Σύγχρονη Ιστορία, Θανάσης Μπέτας, Γιάννης Στογιαννίδης, υποψήφιοι διδάκτορες Σύγχρονης Ιστορίας, Παν/μιο Θεσσαλίας, Κώστας Αδαμάκης, επίκουρος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΠΘ, Νίκος Μπελαβίλας, επίκουρος καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων ΕΜΠ, Αίγλη Δημόγλου, ιστορικός.