Του
Β.Δ. Αναγνωστόπουλου,
ομότιμου καθηγητή
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Χαίρομαι πάντοτε όταν λαβαίνω βιβλία από την Κύπρο, τη «θαλασσοφίλητη» και πονεμένη, που μου ενισχύουν την άποψη πως εκεί ανθεί και δημιουργεί το πνεύμα με το όνειρο ανύστακτο και τις καρδιές να πάλλονται. Και ποιος να το ’λεγε πως θα ’φτανε η κραυγή «Δεν Ξεχνώ» σχεδόν μισόν αιώνα! Επιμένουν, γιατί «Τα μάτια που αντικρίζουν/ τον άνεμο/ την ώρα της φυγής/ υπόσχονται/ πως θα λευτερωθούν…» (σ. 20).
Κρατώ στα χέρια μου και διαβάζω με σεβασμό τα ποιήματα της συλλογής Ήλιος αταίριαστος, της Αναστασίας Χατζηλοή-Κατσώνη, Λάρνακα 2022, σ. 50 και πλημμυρίζει η ψυχή μου από πόνο και συναισθήματα βαριά, ακολουθώντας τους πρόσφυγες μέσα στο νησί τους! Κι αντικρίζω τον Πενταδάκτυλο κατά πρόσωπο, ματωμένο βουνό με σκοτεινή περηφάνια…
Η Αναστασία Χατζηλοή γεννήθηκε στη Λάπηθο, απ’ όπου ξεριζώθηκε μετά από την τουρκική εισβολή του 1974, σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, εργάστηκε ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση και αφυπηρέτησε το 2020. Είναι μέλος του Δ.Σ. του προσφυγικού σωματείου «Η Λάπηθος» και του Συνδέσμου Καταπολέμησης Ναρκωτικών Λάρνακας. Στα Κυπριακά Γράμματα εμφανίστηκε πριν από 10 χρόνια με την ποιητική συλλογή Λάπηθός μου-Ποιήματα της προσφυγιάς, που επανεκδόθηκε στη Λάρνακα το 2016 δίγλωσση (Ελληνικά και Αγγλικά).
Σαράντα είναι τα ποιήματα της συλλογής κι αμέτρητα τα πρόσωπα της προσφυγιάς στον δρόμο, οι πνιγμένες φωνές και τα σταυρωμένα χέρια με τα βλέμματα στον σκοτεινό ουρανό. Το εναρκτήριο ποίημα μας γυρίζει στις πρώτες εκείνες μέρες, 10/8/1974, και η ποιήτρια-μαθήτρια τότε στο Γ’ Γυμνάσιο Μόρφου γράφει για την Προσφυγιά: «Πήραμε και πάλι το μονοπάτι / της ίδιας κορυφής, / λαμβάνοντας υπόψη εκείνα / τα ίδια, τα βαρετά. / Ήλιος να ροδίσει στον ορίζοντα / δεν φάνηκε σήμερα. / Ξέραμε ότι θα ζούσαμε και σήμερα / στη σκοτεινιά, / σε ήλιο αταίριαστο για μας. / Ατενίσαμε για λίγο / τον δικό μας ήλιο, / μα ποτέ δεν ανέτειλε…». Με το ίδιο θέμα ακολουθούν τα ποιήματα Η ζωή μας ένα τίποτα (1/9/1974), Μακάρι (25/10/1974) και Ζωή πόσο μάς πόνεσες (5/1/1975). Τα υπόλοιπα είναι όλα αχρονολόγητα πλην του τελευταίου Στα εκατόχρονα του Γυμνασίου Λαπήθου (1/7/2017), που ασφαλώς είναι συγκομιδή των ενδιάμεσων χρόνων.
Η ποίησή της μοιάζει με ένα βαθύ και υπόκωφο ηφαίστειο μέσα της, ένα άδικο και σκοτεινό μάγμα απ’ όπου αναπηδούν γλώσσες αναβρασμού που συνταράσσουν την ψυχή και τον νου για δεκαετίες και ο θυμός η εκτόνωση. Έχει πρωτοτυπία, δεν κραυγάζει, σκορπάει την οδύνη και τον πόνο της προσφυγιάς, οι μνήμες, η αγάπη της πατρικής γης, η μοναξιά κι οι στοχασμοί είναι τ’ αγνάντια του σήμερα κάτω από έναν αταίριαστο ήλιο με όλα τα συνώνυμα, τα παράγωγα, τα σύνθετα και τα αντίθετα. Και όλες τις αντιξοότητες!
Είναι ποίηση ολιγόλεξη, λιτή, χωρίς στολίδια. Ποίηση σε ελεύθερο στίχο και ολιγόστιχη στροφή. Ξεσηκώνει με γλώσσα-μαχαίρι, με κυριολεκτική και μεταφορική σημασία τα φυσικά φαινόμενα: Τον ήλιο, τα σύννεφα, τους αέρηδες, το σκοτάδι για να δηλώσει της ζωής τον τάραχο: «…Ζητιανεύουμε ένα ψίχουλο ήλιο / να ζεστάνουμε την κρύα ύπαρξή μας / κάτω απ΄ το πέλμα της βαρυχειμωνιάς…» (σ. 33). Εικόνες φυσικές, αδρές, συμβολικές. Ποίηση κερασάκι πικρό!
Και είναι η ίδια που αξιώνει την αγάπη με πολύσημες αναφορές για τη μοιρασμένη πατρίδα, για την γενέθλια γη και τα αγαπημένα πρόσωπα: «…Για σένα κάθε ξαστεριά, / και κάθε αστροφεγγιά. / Για σένα / το είναι μου / ολόψυχα δοσμένο.» (σ. 38).
Ποίηση εσωτερική, με σκέψεις και διαλογισμούς για τη μοναξιά, τη σκοτεινιά, την ανερμάτιστη ζωή: «Ψαχουλεύουμε να βρούμε / μια φούχτα χώμα / απ’ εκεί που τ’ αφήσαμε / την ύστατη ώρα / της φυγής…» (σ. 22).
Η Αναστασία Χατζηλοή-Κατσώνη με τη συλλογή της Ήλιος αταίριαστος παίρνει δικαίως περίοπτη θέση στα Κυπριακά Γράμματα, γιατί με τους στίχους της λαξεύει περίτεχνα το άβολο βήμα της ζωής, κρατώντας την κάτω από την ομπρέλα της ελπίδας. Και η ήρεμη φωνή της έχει βάθος, συγκινεί και ζεσταίνει τις καρδιές των ανθρώπων.
Το δεύτερο βιβλίο που παρουσιάζουμε, περιλαμβάνει πάνω από μια εκατοντάδα δοκιμίων, καρπός στοχασμού ενός από τους σύγχρονους και διακεκριμένους συγγραφείς της Κύπρου, του Κώστα Κατσώνη. Τίτλος Περί πανδημίας και άλλων… δεινών, Στοχαστικές Αναζητήσεις, εκδόσεις «Αρχύτας», Αθήνα 2021, σελ. 274 και με επίτιτλο Μικρά δοκίμια για μεγάλα θέματα πολιτικο-κοινωνικού προβληματισμού.
Είναι δύσκολο να δώσουμε σε όλη την έκταση τα εργο-βιογραφικά του στοιχεία, γι’ αυτό μόνο κωδικοποιημένα σημειώνουμε. Ο Κώστας Κατσώνης γεννήθηκε στην Αραδίππου της Επαρχίας Λάρνακας, σπούδασε Παιδαγωγικά στην Κύπρο και Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ακολούθησαν μεταπτυχιακές σπουδές και διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Υπηρέτησε, σε διάφορες θέσεις ευθύνης, τη δημόσια εκπαίδευση της Κύπρου επί 38 συναπτά χρόνια, συνεργάστηκε με το Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου κ.ά. Είναι λογοτέχνης και μελετητής της Κυπριακής Ιστορίας και Λογοτεχνίας κ.ά. Έχει πλούσια εργογραφία: Ποίηση, Διηγήματα, Μελετήματα-Δοκίμια για την παιδική Λογοτεχνία κ.ά., Ιστορία, Σχολικά εγχειρίδια, 310 μελετήματα (ομιλίες, εισηγήσεις,, βιβλιο-αναφορές, δοκίμια για την παιδεία, τον πολιτισμό κ.λπ.), 300 άρθρα στις εφημερίδες, επιμέλεια φιλολογική-γλωσσική 200 εκδόσεων κ.ά.
Στην Ενότητα πρώτη, Του σύγχρονου κόσμου: Περί πανδημίας και άλλων δεινών, μετά τον χαιρετισμό της έκδοσης από την Σίσσυ Σιγιουλτζή-Ρουκά (πρόεδρο Συνδέσμου Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου), την εισαγωγή από τον Ιωσήφ Σ. Ιωσηφίδη (πρόεδρο Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου) και το Προλόγισμα του συγγραφέα, ακολουθούν 39 δοκίμια αναφερόμενα στην πανδημία του κορωνοϊού [Covid-19], τις διαστάσεις και τις συνέπειές του σε όλο τον κόσμο, τις πολεμικές συγκρούσεις, στους Ταλιμπάν, στους Τζιχαντιστές, στο Ισλαμικό κράτος, στην ειρήνη, στο παιδικό βιβλίο, στον φασισμό, τον ρατσισμό, τον σχολικό εκφοβισμό κ.ά.
Η Ενότητα δεύτερη, Περί Κύπρου: της μοιρασμένης πατρίδας και άλλων τινών, περιλαμβάνει 63 δοκίμια (σ. 115-266), αναφερόμενα στην τραγωδία του νησιού από το 1974 κ.ε., τη σημερινή κατάσταση, τις προσπάθειες για τη λύση του «Κυπριακού προβλήματος», τους Τουρκοκυπρίους, την επανένωση, τους εθνικισμούς, την τουρκική βουλιμία, την ιστορική αλήθεια, το δίκαιο, στους νέους μας, στην παιδεία, στην προδοσία, περί ελληνικότητας, μνήμες πικρές κ.ά.
Ο Κώστας Κατσώνης, έμπειρος συγγραφέας, με ακονισμένο μυαλό, μας προσφέρει ένα βιβλίο με ευρεία θεματική θέαση και στοχαστική αναζήτηση. Και θα χαρούν οι αναγνώστες μια λιτή, γλαφυρή και πλούσια γλώσσα, λόγο μετρημένο και σοφό, τολμηρό και «σύγχρονο», φιλειρηνικό, με ήθος και σύνεση. Στηλιτεύοντας το κακό ανοίγονται πόρτες ειρηνοφόρες, ελπίδες ιαματικές για τα δεινά και τις πανδημίες.