Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*
Η ιστορία της εκπαιδευτικής τεχνολογίας, έχει περάσει κατά καιρούς από διάφορα στάδια, μέχρι να κυριαρχήσουν οι εφαρμογές και οι υπηρεσίες του διαδικτύου. Έτσι από τις υπηρεσίες του διαδικτύου web 1.0, περάσαμε στις υπηρεσίες ιστού web 2.0 και οδεύουμε προς τις υπηρεσίες ιστού web 3.0.
Ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχουν εμφανιστεί στη διεθνή αγορά νέες τεχνολογίες που πριν από κάποια χρόνια ούτε είχαμε φανταστεί ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην εκπαίδευση και ειδικότερα σε διδακτικές προσεγγίσεις. Αυτές οι νέες τεχνολογίες που αρχίζουν να επικρατούν στο καθημερινό μας λεξιλόγιο για λόγους ευκολίας προφέρονται με τα αρχικά τους γράμματα. Έτσι το VR, το AR, το MR και το XR, ίσως μπερδεύουν την ευρύτερη εκπαιδευτική κοινότητα. Ας μην ξεχνούμε λοιπόν ότι οι παραπάνω τεχνολογίες βασίζονται στα τρισδιάστατα αντικείμενα και στην τεχνίτη νοημοσύνη. Ας δούμε όμως, ποιες είναι οι παραπάνω τεχνολογίες που θα χρησιμοποιηθούν και στην εκπαίδευση. Η πρώτη τεχνολογία είναι η virtual reality (εικονική πραγματικότητα – VR), η δεύτερη μεικτή πραγματικότητα (mixed reality – MR) και η τρίτη η επαυξημένη πραγματικότητα (augmented reality – AR). Η extended reality (εκτεταμένη πραγματικότητα – XR) περιλαμβάνει συνδυαστικά όλα τα προηγούμενα που αναφέραμε (AR, VR, MR).
Αναλυτικότερα το virtual reality ή αλλιώς η εικονική πραγματικότητα κατασκευάζεται εξ ολοκλήρου από υπολογιστικό σύστημα ως προσομείωση ενός θέματος ή μιας κατάστασης. Για να συμμετάσχει κάποιος/α σε μια virtual reality εμπειρία, θα πρέπει να έχει τον απαραίτητο εξοπλισμό, δηλαδή συσκευές με τις οποίες θα βλέπει εικόνα, θα ακούει ήχο και σε κάποιες περιπτώσεις να νιώθει δόνηση.
To Mixed Reality ή αλλιώς μικτή πραγματικότητα είναι στην ουσία ένας συνδυασμός του αληθινού και του ψηφιακού κόσμου, δηλαδή κάτι ενδιάμεσο. Σ’ αυτή την κατάσταση αντικείμενα μπορούν να αλληλοεπιδράσουν σε πραγματικό χρόνο, ακριβώς όπως θα γινόταν στον πραγματικό κόσμο.
Το Augmented reality ή αλλιώς επαυξημένη πραγματικότητα είναι μια πραγματική, άμεση ή έμμεση προβολή ενός φυσικού αντικειμένου που βρίσκεται στον χώρο (έκθεμα, βιβλίο), το οποίο επαυξάνεται με μια ψηφιακή έκδοση (βίντεο, ήχος, κείμενο, 3D μοντέλο). Για να αξιοποιηθεί αυτή η τεχνολογία χρειάζεται κάποια φορητή συσκευή, στην οποία θα πρέπει να έχει εγκατασταθεί ένα ειδικό πρόγραμμα πρόσβασης (browser) και να έχει δημιουργηθεί αντίστοιχα εκ των προτέρων η εφαρμογή της επαύξησης μέσω ειδικού λογισμικού. Όταν ο/η χρήστης/στρια ενεργοποιεί το πρόγραμμα πρόσβασης στοχεύει μια εικόνα σε ένα βιβλίο ή σε ένα αντικείμενο και στην ουσία εμφανίζεται το στοιχείο της επαύξησης.
Το Extended reality ή αλλιώς εκτεταμένη πραγματικότητα αναφέρετε στο πως αλληλοεπιδρούν τα φυσικά αντικείμενα του χώρου μας με εμάς και τις κινήσεις μας. Συνήθως οι κινήσεις αυτές αναγνωρίζονται και καταγράφονται με τη χρήση των wearables ή άλλων φορητών συσκευών που κουβαλάμε.
Σύμφωνα με διεθνείς τάσεις και εκτιμήσεις ο τουρισμός και ο πολιτισμός, είναι οι δύο κλάδοι που προσφέρουν σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης του extended reality στην Ελλάδα. Σ’ αυτούς τους δύο κλάδους προστίθεται σύντομα και η εκπαίδευση.
Όλες οι παραπάνω τεχνολογίες μπορούν να βοηθήσουν τους/τις εκπαιδευτικούς να οικοδομήσουν μαθησιακές εμπειρίες ώστε να δημιουργηθεί μια πιο ενεργή συμμετοχή των μαθητών/τριών στα σχολικά μαθήματα. Η δυνατότητα της αλληλεπίδρασης συνδυάζοντας εικονική και φυσική πραγματικότητα, πιθανά θα ενισχύσει το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών, ενώ παράλληλα θα ικανοποιήσει την περιέργεια τους. Έτσι στο άμεσο μέλλον μπορούμε να δούμε εκπαιδευτικούς να χρησιμοποιούν εικονικές περιηγήσεις, παραδείγματος χάρη στο μάθημα της γεωγραφίας δείχνοντας φαινόμενα σε εξέλιξη.
Βέβαια ένα βασικό ζητήματα για να αξιοποιηθούν οι παραπάνω τεχνολογίες είναι η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στη διδακτική αξιοποίησή τους και όχι η χρήση ως «αξεσουάρ» (gadget) εκπαιδευτικής τεχνολογίας. Η ανάπτυξη σχετικού περιεχόμενου και αντίστοιχων διδακτικών παρεμβάσεων που να αξιοποιούν virtual reality (εικονική πραγματικότητα – VR), μεικτή πραγματικότητα (mixed reality – MR) και επαυξημένη πραγματικότητα (augmented reality – AR) θα είναι στο επόμενο διάστημα ένα επιτακτικό ζητούμενο στα προγράμματα σπουδών και στα σχολικά βιβλία.
Ωστόσο όποια τεχνολογία και αν δημιουργηθεί αξιοποιώντας συσκευές και το απαραίτητο λογισμικό (software) και υλικό (hardware) δεν θα μπορέσουν να υποκαταστήσουν τη διδασκαλία γιατί όλα θα συνεχίσουν να γίνονται σε πραγματικό χρόνο, άσχετα αν οι μαθητές/τριες φοράνε τον αντίστοιχο ψηφιακό εξοπλισμό (π.χ. γάντια 3D) και χρησιμοποιούν έξυπνα τηλέφωνα (smartphone) ή υπολογιστές ταμπλέτες (tablet) ή οποιαδήποτε άλλη συσκευή που μπορεί να ενσωματώσει τέτοιου τύπου τεχνολογίες.
Ο/Η εκπαιδευτικός λοιπόν είναι αναντικατάστατος και θα συνεχίσει με φυσική παρουσία να δίνει οδηγίες και να διδάσκει συνδυάζοντας την εικονική, τη μεικτή και την επαυξημένη πραγματικότητα.
5+1 άρθρα για το μέλλον της μάθησης και της εκπαίδευσης
Με το σημερινό έκτο και τελευταίο άρθρο ολοκληρώθηκε η σειρά «Ψηφιακές τεχνολογίες και μάθηση του 21ου αιώνα» με προβληματισμούς για το μέλλον της μάθησης και της εκπαίδευσης. Η βασική ιδέα για αυτή τη σειρά άρθρων προήλθε από τον βίαιο ψηφιακό μετασχηματισμό που επήλθε και στην εκπαίδευση λόγω της πανδημίας (covid-19) κάνοντας επίκαιρη μια συζήτηση για το που οδηγείται σήμερα η μάθηση και η εκπαίδευση. Έτσι κατά την περίοδο της πανδημίας που βιώσουμε τον τελευταίο χρόνο αναπτύχθηκαν ερωτήματα και προβληματισμοί για τον χώρο διδασκαλίας, σε ψηφιακά φόρουμ και σε ψηφιακές ομάδες στο facebook. Κάποιοι εκπαιδευτικοί βρέθηκαν στα πρόθυρα της κατάρρευσης, κάποιοι άλλοι ανέπτυξαν ισχυρές αντιστάσεις, ένα είδος ψηφιακής ανθεκτικότητας ή έγιναν «υπερχρήστες» (super users). Ωστόσο αυτό που προκύπτει είναι ότι παράγοντας άνθρωπος-δάσκαλος είναι καταλύτης κάθε εκπαιδευτικού σχεδιασμού, κάθε διδακτικής παρέμβασης και κάθε αλλαγής.
Βιβλιογραφία
Βοσινάκης, Σ., 2015. Εικονικοί κόσμοι. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/3187
Τζιμογιάννης, Α. (2019). Ψηφιακές τεχνολογίες και μάθηση του 21ου αιώνα. Αθήνα: Κριτική.
*Ο δρ. Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ. και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.