Τέτοιες μέρες… τέτοια λόγια!

Χριστουγεννιάτικη λογοτεχνία 

Του 

Δημήτρη Χ. Σάββα

Τούτες τις μέρες των εορτών… Χριστουγεννιάτικη λογοτεχνία, χριστουγεννιάτικη ποίηση. Πώς μας αγγίζουν όλα αυτά… Πώς τα καταφέρνουν κάτι να μας κυριεύει αυτές τις μέρες, να μας παρορμά, προκειμένου να επιστρατεύσουμε τη μνήμη μας για να θυμηθούμε ποιήματα, διηγήματα και ιστορίες των παιδικών μας χρόνων, τότε που ήμασταν μαθητές στο Δημοτικό Σχολείο της αγαπημένης μου γενέθλιας γης, του χωριού μου, Λαύκος! Αλλά και των χρόνων της εφηβείας μας, όταν μαζευόμασταν, άλλοι από την Αθήνα, από τη Θεσσαλονίκη, από τα Γιάννενα, τη Λάρισα και τον Βόλο για να περάσουμε με τους δικούς μας τις χρονιάρες αυτές ημέρες! Σημείο αναφοράς το κοινοτικό καφενείο του χωριού μου, όπου γίνονταν οι πρόβες και γενικά οι προετοιμασίες για τη μεγάλη και τόσο καλοδεχούμενη για τους συγχωριανούς μας, πρωτοχρονιάτικη γιορτή που την περίμεναν, πώς και πώς. Θυμάμαι που παίζαμε θεατρινά έργα με περιεχόμενο απτόμενο του πνεύματος των ημερών. Κυρίως ανατρέχοντας στον Παπαδιαμάντη, αφού είχαμε ανεβάσει τον «Αμερικάνο». Τον νέο που γύρισε ύστερα από είκοσι χρόνια από την Αμερική έχοντας αρραβωνιαστεί. Άφησε όμως την αρραβωνιαστικιά του, η οποία ποτέ δεν παντρεύτηκε και όταν γύρισε, με τη βοήθεια ενός αχθοφόρου παρουσιάστηκε μπροστά της και σε τρεις μέρες έκαναν τον γάμο τους. Επίσης τη «Γυνή πλέουσα», όπου η καραβοκυρού είναι η ηρωίδα του διηγήματος, που ψάχνει τρόπους να αναπληρώσει ό,τι δεν της επιτρέπεται να νιώσει, να σκεφθεί, να εκφράσει και να ονειρευτεί. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τις γυναίκες των ναυτικών του νησιού του Παπαδιαμάντη, ο οποίος με χιούμορ, διεισδυτική ματιά και ευαισθησία φανερώνει τα αφανέρωτα. Ένα άλλο ακόμα έργο που είχαμε ανεβάσει ήταν η «πινακοθήκη των ηλιθίων» του Νίκου Τσιφόρου, όπου κυριαρχεί το διαχρονικό δίλημμα ανάμεσα σε δύο διαφορετικούς κόσμους, όπου αναμετράται η αγάπη με το συμφέρον, ο έρωτας με τη λογική, το συναίσθημα με το χρήμα, θίγοντας με εύστοχο τρόπο θέματα που μας απασχολούν και σήμερα. Θυμάμαι εκείνες τις ολονύκτιες πρόβες, αφού έπρεπε μέσα σε δέκα μέρες περίπου να προετοιμάσουμε την τρίωρη πρωτοχρονιάτικη γιορτή που γινόταν κάθε παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Μνήμες, θύμησες μιας μοναδικής, ίσως μίας από τις ωραιότερες περιόδους της ζωής μας. Τέτοιες μέρες… το χωριό μου ο Λαύκος έπαιρνε μία άλλη ξεχωριστή εορταστική όψη και πολλά οφείλονταν στο αντάμωμα των συγχωριανών μου. Καλή τους ώρα, όπου κι αν βρίσκονται. Θα αφήσω όμως όλα αυτά που πάντα όταν τα θυμάμαι με συγκλονίζουν και τόσο με συνεπαίρνουν, αναπολώντας τα με αγάπη και συγκίνηση. Αυτές τις χρονιάρες μέρες που τόσο τις άγγιξαν και τις ύμνησαν ποιητές και λογοτέχνες με παλλόμενη θρησκευτική ψυχή, αλλά και υμνητικούς και δεητικούς στόχους. Πιο συγκεκριμένα, ο Κωστής Παλαμάς αναφέρει:

«Η καμπάνα Χριστούγεννα χτυπάει

και μου φτερώνει τη ψυχή,

κι ανοίγεται η καρδιά μου και σκορπάει 

θυμίαμα και προσευχή.

Άγιες αγάπες τρισευλογημένες

που τις καρδιές υψώνατε παρθένες».

Σίγουρα αυτές τις μέρες δεν φεύγει από το μυαλό μας ο μεγάλος και μοναδικός για τα κείμενά του Σκιαθίτης διηγηματογράφος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, που μας περιγράφει τόσο ζωντανά τις γυναίκες της ιδιαίτερής του πατρίδας, της Σκιάθου, αυτές τις μέρες να ετοιμάζονται για τη μεγάλη γιορτή. Είναι οι νησιώτισσες των χριστουγεννιάτικων διηγημάτων, οι οποίες ετοιμάζουν τα ταπεινά ξωκλήσια για τη μεγάλη σκόλη. Σφουγαρίζουνε τα δάπεδα, γυαλίζουνε τα μανουάλια, κόβουν από τους λόγγους μυρτιές και δάφνες για να στολίσουν τα εικονίσματα και τ’ αποδουλεμένα τέμπλα τους. Να κοσκινίσουν το αλεύρι για τα ζυμαρικά του Χριστού, γέρνοντας στις μεγάλες σκάφες για να ζυμώσουν, ανάβοντας με ξερόκλαδα τους φούρνους των σπιτιών τους. Σε λίγο αυτοί θα είναι έτοιμοι, προκειμένου να ροδοψήσουν τα χριστόψωμα, τις κουλούρες και τα τσουρέκια. Τραπέζια στρώνονται με κάτασπρα τραπεζομάντηλα σ’ όλα τα ελληνικά σπίτια, όπου κάθε οικογένεια γύρω από το τραπέζι, τσουγκρίζοντας τα ποτήρια, διασταυρώνει τις ευχές, νιώθοντας πραγματική ευτυχία. Αυτή τη χριστουγεννιάτικη χαρά εκφράζουν οι μοναδικοί δεκαπεντασύλλαβοι του Κωστή Παλαμά:

Αχ, αχ, χριστουγεννιάτικο της φαμελιάς τραπέζι

που ταίρι ταίρι η όρεξη με την αγάπη παίζει!

Τα ποτηράκια ηχούν γλυκά, λαμποκοπούν τα πιάτα!

Γύρω φαιδρά γεράματα και προκομένα νειάτα!

Ο Γεώργιος Δροσίνης, οραματίζεται κι αυτός μέσα σ’ έναν 

αγροτικό διάκοσμο, τη Γέννηση του Θεανθρώπου:

«Στην άγια νύχτα τη Χριστουγεννιάτικη λυγούν τα πόδια

Και προσκυνούν γονατιστά τη φάτνη τους τ’ άδολα βώδια. 

Κι ο ζευγολάτης ξάγρυπνος θωρώντας τα σταυροκοπιέται.

Και λέει με πίστη απ’ της ψυχής τ’ απόβαθα «Χριστός γεννιέται».

Τέτοιες μέρες… μέρες χαράς. Μέρες που σμίγουν οι οικογένειες, οι άνθρωποι, για να γιορτάσουν και μαζί με τον νεογέννητο Χριστό να δεχθούν την ευτυχία και την αγάπη στις καρδιές τους. Να βρουν τον δρόμο τους και τον προορισμό τους!

Συχνά τούτες οι μέρες, έρχονται στο μυαλό μου πολλά, μαζί με ατέλειωτες εικόνες των παιδικών και εφηβικών χρόνων στο χωριό μου. Σκέφτομαι τα αγαπημένα μου πρόσωπα, τους γονείς μου, τους συγγενείς μου, τους φίλους μου και τους αγαπημένους μου συγχωριανούς! Τέτοιες στιγμές που η καμπάνα της εκκλησίας μας, μας καλούσε αξημέρωτα για τον όρθρο των Χριστουγέννων. Κλείνοντας το πόνημά μου αυτό θα ήθελα να χρησιμοποιήσω, κάπως αλλαγμένους βέβαια, τους στίχους από την ενότητα «Φωνές της Θάλασσας» ενός ποιήματος του Λάμπρου Πορφύρα, προσεγγίζοντας μνήμες και θύμησες από το χωριό μου.

«Καμπάνες που αξημέρωτα καθώς σιγοχτυπάτε

στον τόπο που ευρίσκομαι, θάθελ’ ο εαυτός μου,

μακάρι να με παίρνατε, στο Λαύκο να με πάτε,

στην εκκλησιά που πήγαινα, παιδάκι στο χωριό μου.

Χριστούγεννα, χαράματα πούχουν κρυφθεί τ’ αστέρια

κατάνυξη στην εκκλησιά, οι άγιοι στη σιωπή τους

κι αγγέλοι μες στο λίγο φως, π’ αφήναν τ’ αγιοκέρια, 

μαζί με μας ελέγανε, σιγά, την προσευχή τους.

Δεν ξέρω κι ο Χριστός εκεί με το γερτό κεφάλι,

ήτανε τότε πιο καλός και μας εσυμπονούσε,

και η καμπάνα να χτυπά που άκουγα αγάλι,

απόλες, όσες έχει η γη, γλυκύτερα χτυπούσε…!