Της Θεοδώρας Γεωργατζή*
Κάθε χρόνο τέτοια εποχή, ένα από τα κυρίαρχα θέματα στην ελληνική κοινωνία είναι αυτό των πανελλήνιων εξετάσεων.
Περίπου 90.000 μαθητές ετησίως – ως πρωταγωνιστές – και οι οικογένειές τους – ως συμπρωταγωνιστές – συμμετέχουν στον στίβο των εξετάσεων αυτών.
Επενδύουν όλες τους τις δυνάμεις, φυσικές, συναισθηματικές και οικονομικές, στην επιτυχία του στόχου: Να κατακτηθεί μία θέση στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, που στερεοτυπικά έχει ταυτιστεί με την επαγγελματική αποκατάσταση.
Πρόκειται για ένα σκληρό σύστημα, όχι ανθρωποκεντρικό, που στηρίζεται κυρίως στην εφάπαξ αξιολόγηση του υποψηφίου, μέσα σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα, και όχι σε μία προοδευτική και διαχρονική αξιολόγηση κατά τη διάρκεια του σχολικού του βίου.
Το άγχος για το καλό αποτέλεσμα και ο φόβος μίας ενδεχόμενης αποτυχίας γίνονται συνοδοιπόροι των υποψηφίων. Κυριαρχούν στις σκέψεις τους και στα συναισθήματά τους και κορυφώνονται όσο η δοκιμασία των πανελληνίων πλησιάζει χρονικά. Οι υποψήφιοι διανύουν το τελευταίο έτος της σχολικής τους ζωής ως βαριά εργαζόμενοι, με εντατικό πρόγραμμα μελέτης, σε σχολείο και φροντιστήριο, και ατελείωτες συζητήσεις για τα θέματα των εξετάσεων. Είναι φυσικό, λοιπόν, να φτάνουν στο κατώφλι των εξετάσεων με κούραση σωματική, πνευματική και ψυχική.
Φτάνουν, επίσης, φορτωμένοι από τις προβολές που ασκούν πάνω τους οι γονείς τους. Συνειδητές ή/και ασυνείδητες ανάγκες πολλές φορές οδηγούν στην εργαλειοποίηση των παιδιών, με σκοπούς όπως τη συνέχιση ενός καταξιωμένου κοινωνικά επαγγέλματος και μοτίβου ζωής, την ικανοποίηση απωθημένων επαγγελματικών στόχων του γονέα ή τη μέγιστη αξιοποίηση της ευκαιρίας μίας καλύτερης ζωής που δεν είχε ο γονέας.
Σε αυτή τη διαδρομή προς τις πανελλήνιες, πολλά παιδιά εμφανίζουν υψηλά επίπεδα άγχους. Μορφές με τις οποίες μπορεί να εκδηλωθεί το άγχος είναι:
Αλλαγές στον ύπνο ή στις διατροφικές συνήθειες, αίσθημα διαρκούς κόπωσης, κοινωνική απομόνωση, εκρήξεις θυμού, ψυχοσωματικά συμπτώματα (π.χ. πονοκέφαλος, ταχυπαλμία, ναυτία) ή ακόμα και κρίσεις πανικού, σε περίπτωση υπερσυσσώρευσης άγχους.
Ας ορίσουμε, λοιπόν, ένα πλαίσιο ασφαλείας, για να φτάσουν οι υποψήφιοι ομαλά και με όλες τους τις δυνάμεις στη διαδικασία των εξετάσεων.
-Ένα πρόγραμμα μελέτης χωρίς υπερβολές που θα έχει άξονα τη σταθερότητα και τη συνέπεια. Αποφυγή υπερβολών, όπως ολονύχτιο διάβασμα, και αποφυγή υπερκατανάλωσης καφεΐνης και ενεργειακών σκευασμάτων.
-Σωστή διατροφή και επαρκής ποσότητα ύπνου.
-Επαρκείς δόσεις χαλάρωσης με μουσική: Έρευνες δείχνουν πως λίγα λεπτά μουσικής αρκούν, για να απελευθερωθούν στον οργανισμό ουσίες που μειώνουν τα επίπεδα του άγχους.
-Ολιγόλεπτη ήπια άσκηση, όπως περπάτημα ή ποδήλατο.
-Απομυθοποίηση της διαδικασίας των εξετάσεων. Ο υποψήφιος πρέπει καθημερινά να θυμίζει στον εαυτό του πως πρόκειται για μία οικεία διαδικασία, όπως αυτή των προσομοιώσεων που κατ’ επανάληψη έχει ζήσει στον χώρο του σχολείου και του φροντιστηρίου. Στην εξοικείωση με τη διαδικασία των εξετάσεων μπορεί να συμβάλει και η τεχνική της νοερής απεικόνισης. Ο υποψήφιος μπορεί, ειδικά τις τελευταίες ημέρες, να φαντάζεται τον εαυτό του εντός της διαδικασίας των εξετάσεων, χτίζοντας την εικόνα στο μυαλό του και κάνοντας νοερή πρόβα. Έτσι, την πραγματική συνθήκη θα την έχει προβάρει και απομυθοποιήσει.
-Ο υποψήφιος καλό είναι να θέτει τα προσωπικά του όρια σε σχέση με εξωτερικές παρεμβάσεις νουθεσίας, έστω και αν αυτές προέρχονται από αγαπημένα πρόσωπα, όπως οι γονείς και οι φίλοι. Η επικοινωνία και οι κοινωνικές συνδέσεις έχουν ευεργετική επίδραση και παρέχουν τη δυνατότητα αποφόρτισης στον υποψήφιο, αρκεί να μη γίνονται με χειριστικό τρόπο ή κόντρα στη θέλησή του.
Τέλος, καταλυτικής σημασίας είναι η στάση των γονέων. Οι γονείς θα πρέπει να προσέξουν ιδιαιτέρως τα ακόλουθα:
-Να δημιουργούν ένα κλίμα ηρεμίας μέσα στο σπίτι, με αποφυγή ενδοοικογενειακών εντάσεων και αποφυγή μονοπωλιακών συζητήσεων για το θέμα των πανελληνίων.
-Θα πρέπει να στηρίζουν τις επιλογές των παιδιών τους, εκφράζοντας τη γνώμη τους ήπια, χωρίς, όμως, να τα χειραγωγούν.
-Να μη συγκρίνουν τα παιδιά τους με τα αδέρφια τους, τους φίλους τους ή οποιοδήποτε άτομο του περιβάλλοντος θεωρούν σημείο αναφοράς. Αυτό δείχνει ελλιπή ενσυναίσθηση και προκαλεί αίσθημα μη αποδοχής και ανασφάλεια στα παιδιά.
-Να αποφεύγονται φαινόμενα υπερπροστασίας, ωσάν να επίκειται μία κατάσταση ιδιαίτερης επικινδυνότητας, και τα οποία δημιουργούν στο παιδί την εικόνα πως οι πανελλήνιες είναι ένα δίπολο: Επιτυχία-αποτυχία, όλα ή τίποτα.
-Να μεταδίδουν στο παιδί τους σε όλους τους τόνους πως το αγαπούν, του έχουν εμπιστοσύνη και το στηρίζουν σε όλα τα ενδεχόμενα. Αυτό γεννάει δύναμη.
Τέλος, γονείς και παιδιά πρέπει να αντιληφθούν πως η δοκιμασία των πανελληνίων είναι σημαντική, αλλά όχι καθοριστική για την ευζωία του ανθρώπου. Υπάρχουν άνθρωποι που αρίστευσαν στις εισαγωγικές εξετάσεις και βρέθηκαν εγκλωβισμένοι σε μία σχολή και κατόπιν σε ένα επάγγελμα που δεν ήταν συμβατό με τα πραγματικά τους ταλέντα και την ιδιοσυγκρασία τους. Αντιθέτως, υπάρχουν άνθρωποι που μετά από μία «αποτυχία» ακολούθησαν μία εναλλακτική επιλογή, η οποία απέδωσε επαγγελματικά και τους χάρισε εντέλει συναισθηματική πληρότητα. Η ζωή είναι γεμάτη δοκιμασίες, αλλά και ευκαιρίες. Ο άνθρωπος που κάνει όνειρα, θέτει στόχους και εργάζεται για αυτούς νομοτελειακά θα πετύχει.
*Η Θεοδώρα Γεωργατζή είναι ψυχολόγος MSc, υποψήφια διδάκτωρ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.