Lifestyle, Θ Plus

Στις Κυνός Κεφαλές – Σκοτούσσα Φαρσάλων

Του Κυριάκου Παπαγεωργίου

Την περασμένη Τετάρτη επικρατούσε μικρός καύσωνας. Έβραζε ο τόπος στην πόλη μας. Πόσο μάλλον στον κάμπο. Ε! Αυτή τη μέρα διαλέξαμε με τον Δημήτρη, φίλο και συνοδοιπόρο, να εξερευνήσουμε την αρχαία πόλη της Σκοτούσας. Δεν ήταν τραβηγμένο αν όχι παράλογο; Μες στο κακαήλι; Αλλά εμείς δεν κάναμε πίσω.
Έτσι πήραμε τον δρόμο για τα Φάρσαλα. Περάσαμε την Ερέτρια, τον Παλαιόμυλο και στην πρώτη διασταύρωση για Νεράιδα στρίψαμε δεξιά για Πολυδάμειο, Βασιλικά. Ύστερα από λίγα μέτρα αφήσαμε την ευθεία για Πολυδάμειο κι ακολουθήσαμε τον δρόμο για τα Βασιλικά. Περάσαμε την από χρόνια εγκαταλειμμένη σιδηροτροχιά με το παλιό κεκλιμένο κιόσκι ακολουθώντας την κατεύθυνση για Δασόλοφο. Πριν μπούμε στο χωριό εγκαταλείψαμε τον άξονα που οδηγεί στο Σιτόχωρο και τη Βαμβακού στρίβοντας δεξιά για τη Σκοτούσσα.
Αλλά ούτε εδώ σταμάτησαν οι δολιχοδρομίες του καμπίσιου κυκεώνα. Γιατί μπαίνοντας στη Σκοτούσσα πλανηθήκαμε, καθώς από εδώ και πέρα άρχιζαν οι αντινομίες του ελλειπτικού οδικού δικτύου σε σχέση πάντα με την τοπολογία των ιστορικών και αρχαιολογικών χώρων, για τους οποίους δεν υπάρχει κατά κανόνα βοήθεια και καθοδήγηση.
Εξαιτίας της χαύνωσης του Μάη δεν κυκλοφορούσε τίποτα στο χωριό της Σκοτούσσας. Ψάχνοντας βρήκαμε την άκρη για την Άνω Σκοτούσσα. Εκεί κάπου πιθανολογούσαμε, σύμφωνα και με τις πληροφορίες μας, τη θέση της αρχαίας Σκοτούσσας. Πήραμε τον επαρχιακό δρόμο για την Άνω Σκοτούσσα, αλλά κι εδώ πάλι μπερδευτήκαμε. Εκτός του ότι δεν υπήρχε καμία ένδειξη της αρχαίας πόλης η Άνω Σκοτούσσα αριθμούσε δυο-τρία σπίτια όλα κι όλα. Έρημα, δίχως ψυχή. Τι να κάνουμε; Καθώς δεν μας έμενε τίποτ’ άλλο πήραμε να σβαρνίζουμε τον κάμπο ώς το επόμενο χωριό, που φαινόταν στο βάθος των λοφοειδών διακυμάνσεων.
Δεν μπορεί, εκεί θα υπάρχει κάποιος να μας ενημερώσει.
Τραβώντας για την Αγία Τριάδα (έτσι το έλεγαν το επόμενο χωριουδάκι) παρατηρούσαμε το κυματιστό ανάγλυφο των σπαρμένων γήλοφων που είχαν στυφήνει από την κιτρινίλα και ήταν στην ώρα τους για θερισμό.
Φτάνοντας στα πρόθυρα του χωριού και δίχως στο μεταξύ να αντιληφθούμε κάτι από τα ερείπια του αρχαίου Οικισμού μας προσπέρασε ένα βανάκι που του κάναμε νόημα να σταθεί.
Ο άνθρωπος από την Αγία Τριάδα, με το που σταμάτησε, μας πέρασε για Ιταλούς (μόνο κάτι Ιταλοί έρχονται δω για τ’ αρχαία, είπε) και μας έδειξε ανόρεχτα όλη τη γύρω έκταση δηλώνοντας:
«Όλοι αυτοί οι λόφοι λένε πως είναι αρχαίοι…».

Η χελώνα και το χελωνάκι ανάμεσα στα ερείπια

*
Έφυγε ο Αγιοτριαδίτης, μας άφηκε μόνους. Πριν όμως φύγει, βγάζει το κεφάλι του και μας πετάει μια ξεγυρισμένη κοτρώνα: «Προσέχετε τα φίδια, είναι γεμάτος οχιές ο τόπος…».
Κοιτάμε δεξιά – αριστερά. Χαμηλοί ουδέτεροι λόφοι, αθέριστα χωράφια, ζαβλακωμένη γης, χλιος ουρανός, ίσκιος πουθενά.
Κι ολόγυρα μια πόλη – μυστήριο χαμένη μέσα στους πεδινούς γήλοφους του άχρωμου φαρσαλινού κάμπου. Η Σκοτούσσα.
Μια αρχαία πόλη της Θεσσαλίας που η ιστορία την έχει περισσότερο καταγράψει με τον τοπωνύμιο Κυνός Κεφαλές παρά με το αρχαιονύμιο Σκοτόεσα. Λίγο πιο δω λίγο πιο κει είμαστε στην καρδιά του τόπου, όπου οι Μακεδόνες πολέμησαν τους Ρωμαίους.
Βέβαια η Σκοτούσσα είναι γνωστή από τα πιο παλιά κι από τους Μακεδόνες χρόνια.
Όμως εμείς είμαστε στην Αγία Τριάδα, δεν είμαστε στη Σκοτούσσα, όπως μας έχει ενημερώσει ο Δήμος Φαρσάλων,
Αλλά είναι εδώ η αρχαία πόλη; Πουθενά οχύρωση, πουθενά τείχη, πουθενά η περίφημη ακρόπολη της αρχαίας Σκοτούσσας.
Κατασκηνώνουμε κάτω από μια πομώνα που τη σκιάζει μια βελανιδιά. Το εργαλείο δουλεύει ρολόι. Απέναντί μας, στο αθέριστο χωράφι μια ισχνοπατημένη δράνα, προφανώς από ελκυστήρα οδηγεί στην κορυφούλα ενός θαμνωμένου λόφου γύρω στα τριακόσια μέτρα. Ας πάμε, λέμε, ώς εκεί. Αλλά τα φίδια;
Βγάζω από το αμάξι ένα μεταλλικό μπιχλιμπίδι που κουδουνίζει και λεν πως απομακρύνει τα φίδια, τραβάει κι ο Δημήτρης δυο στειλιάρια, διστάζουμε για μια στιγμή, κοιταζόμαστε, βλέπουμε την κορφούλα, σαν αχτένιστη κυράτσα μοιάζει με καλοχτενισμένη χαίτη. Κραδαίνει ο φίλος το ένα στειλιάρι, θηλυκώνω εγώ τα τζάτζαλα στα ποδονάρια και κάνουμε το πρώτο βήμα.
Το να διασχίσεις μιαν απόσταση περίπου τρακόσα μέτρα σε ευθύ και καθαρό πεδίο δεν σε παίρνει πάνω από πέντε λεπτά. Τώρα εδώ είχαμε ελαφρό ανήφορο, αλλά πολύ πυκνά και πανύψηλα χορτάρια που μαζί με τα αγκαθωτά σαπρόφυτα έκρυβαν το έδαφος, κι επιπλέον όγκους από τούφες γαϊδουράγκαθα πούναι στην εποχή τους.
Το πρόβλημα ήταν η ανεξέλεγκτη προώθηση μέσα από τους αγκαθώνες που τρυπούσαν τα ρούχα και ξέσκιζαν το δέρμα. Όμως εκείνο που μας ξάφνιασε ήταν ένα τοιχίο κρυφό κάτω από τον λόφο που αποκάλυπτε κανονική οχύρωση.
Εδώ είμαστε. Βαδίζουμε κατά μήκος των αρχαίων τειχών, για τα οποία ο Αγιοτριαδίτης μάς είπε ότι είναι γεμάτοι οι λόφοι από δαύτα.
Σε ένα τέταρτο προσεγγίσαμε τον αυχένα του γήλοφου που στηριζόταν σε μια κάθετη λιθοδομή, πάνω από την οποία μια καμαροσκέπαστη γωνιά αποτελούσε τον ένα από τους πολλούς πύργους της αρχαίας ακρόπολης.
Η πύλη έκρυβε την είσοδο, αλλά την περάσαμε μετά φόβου θεού εξαιτίας των φιδιών. Μικρές σπειρωτές κομούλες ελλόχευαν ανάμεσα στα σαρίδια, τους λιθοσωρούς και τα ψηλά χορτάρια.
Γύρω – γύρω η πύλη έστεκε ετοιμόρροπη, κρατούσε όμως καλά το αρχιτεκτονικό της σχέδιο. Δε μείναμε για πολύ. Φωτογραφίσαμε και πήραμε να επιστρέφουμε, καθώς από την κορυφή του λόφου διακρίναμε ένα τεράστιο πλατό (πάνω στο οποίο πρέπει να επεκτεινόταν η αρχαία πόλη). Στη συνέχεια παρατηρήσαμε σε χαμηλότερο επίπεδο και πολύ κοντά στον δρόμο μια χτιστή περίμετρο σε κατάσταση αρχαίων ερειπίων που πρέπει να ήταν υπόλειμμα αρχαίου ναού ή βωμού.
Βιαστήκαμε να κατεβούμε, καθώς διαπιστώναμε ότι η αρχαία πόλη πρέπει να διακατείχε πολύ μεγάλη έκταση και ν’ απλωνόταν σε πολλά εκτάρια γης και κυρίως σε επίπεδα αλλεπάλληλων λόφων και ενδιάμεσων ημιαυχένων.
Τον ναό ή βωμό της Σκοτούσσας προσεγγίσαμε από δυο πλευρές. Ο Δημήτρης διέσχισε το χωράφι διαμετρικά, μέσα από χαμηλή βλάστηση, ενώ εγώ έφερα γύρο, βγήκα στον δρόμο και προσπάθησα να εισχωρήσω στο μνημείο από συντομότερη λωρίδα πρόσβασης, πολύ υψηλής βλάστησης. Η δική μου μετάβαση που θεωρητικά άλλες εποχές είναι προσιτότερη, τώρα με τα θεριεμένα στάχια αποδείχτηκε επικίνδυνη.
Εν πάση περιπτώσει φτάσαμε στο άγνωστο μνημείο που έχει πρόχειρα υποστυλωθεί, αλλά παραμένει σε κατάσταση ερειπιώδη. Σημαντικά τμήματα της οχύρωσης, αλλά και των κοινών λατρευτικών κτισμάτων βρίσκονται στο έλεος των καιρών και της φθοράς. Κρίμα, για έναν τέτοιο τόπο, για μια τέτοια πόλη κι έναν πολιτισμό που έχει απλωμένα, εδώ στη μέση του κάμπου, σθεναρά τα ίχνη και τα σημάδια της εποχής του.

Τμήμα της ακρόπολης από τη Σκοτούσσα

*
Η Σκοτούσσα χρονολογείται με βεβαιότητα από τον 6ο αιώνα π.Χ. Ήταν μια σημαντική πόλη και μάλιστα η έδρα του Φηγωναίου Διός. Το ιερό αυτό που μόλις «ανακαλύψαμε» θεωρούνταν αντίστοιχο της ομηρικής Δωδώνης και μάλιστα πρόδρομο του μαντείου της Ηπείρου. Ο πλούτος βέβαια της πόλης είχε τη ρίζα του στη μεγάλη παραγωγή του σταριού.
Από τη Σκοτούσσα καταγότανε ο Πολυδάμας, ολυμπιονίκης του 5ου π.Χ. αιώνα.
Την πόλη κατάστρεψε ο τύραννος των Φερών Αλέξανδρος, ο οποίος δοκίμασε να επεκτείνει την επιρροή του σε όλη τη Θεσσαλία λεηλατώντας και ισοπεδώνοντας τις άλλες ισχυρές πόλεις της μείζονος περιοχής.
Όμως η πόλη κατάφερε να επιβιώσει και να βγάλει σημαντικούς κι αξιόλογους άντρες που κατέλαβαν σε άλλα σημεία της Ελλάδας μεγάλα αξιώματα.
*
Κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Μακεδονικού Πολέμου τα στρατεύματα του Φιλίππου του Ε’ της Μακεδονίας και του Ρωμαίου Τίτου Κόιντου Φλαμινίνου συγκρούστηκαν το 197 π.Χ. σ’ ένα λοφώδες έξαρμα εδωνά, που έμεινε γνωστό ως Κυνός Κεφαλές που είχε ως αποτέλεσμα τη διάλυση των μακεδονικών φαλαγγών. Δεν αποκλείεται ετούτο δω το μνημείο να ήταν ο τύμβος που ανήγειρε ο Φίλιππος ο Ε’ όπως διατείνεται ο Πλούταρχος, ο οποίος μάλιστα ισχυρίζεται πως σε έναν λόφο πιο κει υπήρχε ο τύμβος των Αμαζόνων.
Η πόλη της αρχαίας Σκοτούσσας συνέχισε να υπάρχει και στα κατοπινότερα χρόνια, μέχρι που πέρασε ο Παυσανίας, τον 2ο μ.Χ. αιώνα και δε βρήκε τίποτα.
Σύμφωνα με τις έρευνες που γίνονται σποραδικά στην περιοχή εντοπίστηκαν οι θέσεις δυο αρχαίων ναών, του Ηρακλή και του Απόλλωνα Κερδώου. Αλλά τα ίχνη τους είναι ελάχιστα.
Παρατηρώντας σε μια εγκάρσια λωρίδα γης υπόλειμμα αρχαίου τείχους, ακολουθούμε το ίχνος του και βρισκόμαστε κάτω από έναν άλλον προφανώς πύργο, με ανεπαίσθητα ίχνη ναϊκής κατασκευής.
Η όλη περιοχή της αρχαίας Σκοτούσσας βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό Αγία Τριάδα – και όχι στη Σκοτούσσα, όπως επιμένει να γράφει ο Δήμος Φαρσάλων – και απλώνεται σε τεράστια έκταση, με την πληροφορία ότι διέθετε σαράντα πύργους και πυλίδες.
Η πληροφορία αυτή προέρχεται από μια ενεπίγραφη στήλη που βρέθηκε και χρονολογείται από τον 2ο π.Χ. αιώνα, στην οποία περιγράφονται τα ισχυρά τείχη της, αλλά και σημαντικές λεπτομέρειες για αμυντικά έργα που είχαν γίνει.
Όμως δεν μπορούμε να πούμε ότι ξοφλήσαμε με την πόλη της αρχαίας Σκοτούσσας. Θέλει δουλειά, τρέξιμο και ψάξιμο όλη η ιστορία που όμως δεν μπορεί να γίνει κάτω από το κέρας των φιδιών που καιροφυλαχτούν εδώ μέσα στις Κυνός Κεφαλές…

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το