Του Δημήτρη Κωνσταντάρα – Σταθαρά
Ευγενική προσφορά φίλων έφερε στα χέρια μου το τελευταίο πόνημα του αείμνηστου φίλου Κώστα Λιάπη, ο οποίος «ωσεί παρών» εξακολουθεί να μας εμπλουτίζει με γνώσεις, συναισθήματα και ήθος.
Οι «Παναγίες του Πηλίου» είναι ένας ζωγραφικός πίνακας με ευκτήριους οίκους της Παναγίας (ναούς, ναΐσκους, μονύδρια), εγκατασπαρμένους στο καταπράσινο Πήλιο, σε κεντρικές πλατείες, σε ρεματιές και βαθύσκια κατάμερα του πανέμορφου βουνού και είναι ιστορημένοι μόνον 21. Θα ήταν πλουσιότερος ο πίνακας αυτός, αν η πέτρινη μοίρα των ανθρώπων, η Άτροπος, δεν έκοβε το νήμα της ζωής του ακάματου πνευματικού εργάτη, στις 20 Δεκεμβρίου του περασμένου έτους.
Ο αείμνηστος φίλος, ενώ εργαζόταν σε κάποιο άλλο θέμα για να το παρουσιάσει ως βιβλίο (από τα 21 που είχε εκδώσει), κουβαλούσε μέσα του τις «Παναγίες του Πηλίου» και συνεχώς μελετούσε – εμπλούτιζε το θέμα του με αναζητήσεις στη βιβλιογραφία, αλλά, κυρίως, και στην επιτόπια εξέταση, φωτογράφηση και συλλογή προφορικών και γραπτών πληροφοριών. Όλα αυτά με την προϋπάρχουσα σπουδή του στη λαογραφία και στη μελέτη του πνευματικού πλούτου του Πηλίου, οικοδόμησαν ένα σπουδαίο έργο, έργο πνοής και ζωής, «παρακαταθήκη του Κώστα Λιάπη», όπως σημείωσε και ο κ. Δημήτρης Σιάτρας («ΘΕΣΣΑΛΙΑ», 08-11-2020).
Άξιοι επαίνων είναι όσοι είχαν την πρωτοβουλία να αναλάβουν την έκδοση – ο σεβασμιότατος μητροπολίτης μας κ. Ιγνάτιος, η κόρη του Ένη Λιάπη και οι επιμελητές των κειμένων, Βασίλης Αναγνωστόπουλος, Νίκος Διαμαντάκος και Τάκης Παντελόπουλος – οι εκδόσεις «ιδιόμελον» από την «Ακαδημία Λαϊκού Πολιτισμού & Τοπικής Ιστορίας – καταδεικνύοντας την τιμή και την ευγνωμοσύνη προς τον εκλιπόντα πνευματικό άνδρα.
Ο σεβ. μητροπολίτης μας στον πρόλογό του σημειώνει: «Ο αγαπητός φίλος και συνεργάτης, ο λαογράφος του τόπου μας, Κώστας Λιάπης δεν είναι πια ανάμεσά μας. Εξακολουθεί, όμως, να μας δίνει δείγματα και σημεία της πνευματικής παρουσίας του με τα γραφόμενά του, τα εξαίρετα πονήματά του…».
Η κόρη του Ένη, φιλόλογος, στα «Λίγα λόγια» της αναφέρει: «Διαβάζοντας κάποιες από αυτές τις σημειώσεις αντιλήφθηκα ότι ο πατέρας μου επισκεπτόταν προσωπικά, μόνος ή με φίλους του, τους ναούς (σ.σ. με φωτογραφική μηχανή και μετροταινία) για τους οποίους μιλάει στα κείμενά του… Κλείνοντας, πρέπει να πω ότι είμαι ιδιαίτερα χαρούμενη που αυτή η δουλειά του Κώστα Λιάπη κατάφερε να ολοκληρωθεί παίρνοντας τη μορφή βιβλίου, ώστε ο κάθε αναγνώστης να αντλήσει απ’ αυτή όλη την πνευματική δροσιά ενός εμπνευσμένου έργου».
Οι τρεις φίλοι του-επιμελητές των κειμένων, που αναφέρθηκαν πιο πάνω, στο «Αγάπης Σημείωμα» στο τέλος, κλείνουν με τούτα τα λόγια: «Και ο τόμος αυτός θα θυμίζει για πάντα τον άνθρωπο που έσκυψε ευλαβικά, μελέτησε και έγραψε για τις Παναγίες του Πηλίου, του αλησμόνητου Κώστα Λιάπη».
Μετά από αυτόν τον αναγκαίο πρόλογο ερχόμαστε να παρουσιάσουμε με λίγα λόγια-όσα επιτρέπει ο δημοσιογραφικός χώρος – το βιβλίο. Αλλά τι να παρουσιάσεις από ένα ογκώδες βιβλίο 452 σελίδων (σχήματος 17Χ24), που κάθε σελίδα του, κάθε γραμμή του, κάθε φωτογραφία του (68 φωτογραφίες από τον ίδιο τον Κώστα και 3 του Κ. Αγγελίδη) σε καθηλώνει με το γράψιμό του (πλούσιο – λεπτομερειακό – στρωτό – οικείο – ειλικρινές – κριτικό);
Για τα αναρίθμητα ονόματα που έχει δώσει ο πιστός λαός στην Παναγία μας (κείμενο που γράφεται στη σελίδα 416 με τίτλο «Η άμωμη μάνα του κόσμου»), θυμάμαι, που το είχα διαβάσει πριν χρόνια στη «ΘΕΣΣΑΛΙΑ» και μου έκανε εντύπωση, οπότε, κατά τη συνήθειά μου, έκοψα το απόκομμά του και το θησαύρισα στο αρχείο μου.
Στο πρώτο κείμενο του βιβλίου («Παναγίες του Πηλίου»), ο αείμνηστος Κώστας, εν είδει προλόγου, σημειώνει (σ. 15): «Το βουνό τούτο (το Πήλιο) των πανάρχαιων θρύλων και παραδόσεων ήταν, στα μεσαιωνικά χρόνια, για κάμποσους αιώνες, ένα δεύτερο Άγιο Όρος στον ελλαδικό χώρο, καθώς στις καταπράσινες πλαγιές του φώλιαζαν αναρίθμητα θρησκευτικά κατοικητήρια και ησυχαστήρια… κάμποσες μονές αφιερωμένες στη Χάρη της Παναγίας».
Τώρα, βέβαια, έχουν μείνει ναοί στο όνομα της Παναγίας, στο κέντρο των χωριών, στις συνοικίες, στα εξοχικά κατάμερα του Πηλίου και τις εσχατιές της μαγνησιακής χερσονήσου. Αυτές όλες είχε σκοπό να παρουσιάσει ο αείμνηστος Κώστας. Πρόλαβε τις 21 και μας τις παρέδωσε. Ο κάθε αναγνώστης, έχοντας παραμάσχαλα το θαυμάσιο αυτό βιβλίο, μπορεί να επισκεφτεί κάθε μια απ’ αυτές τις Παναγίες, να καθίσει στον νάρθηκα ή παράμερα, κάτω από τον πλάτανο ή τα σύδενδρα, που τη συντροφεύει και, διαβάζοντας, να χαρεί τις λεπτομέρειες, εξωτερικές και εσωτερικές, που περιγράφονται μέσα από την ιστορία και τη λαϊκή παράδοση, ικανοποιώντας το ιστορικό «ειδέναι» και την ψυχική ευφορία, συνομιλώντας με την Παναγία.
Οι Παναγίες που ιστορούνται στο βιβλίο, με τη σειρά που παρουσιάζονται είναι: Η Παναγία Δουρκιά Κερασιάς, η Παναγία Λαμπηδόνα της Λαμπινούς, η Παναγία Τρύπα Γορίτσας του Βόλου, η Παναγία Εισοδίων Άνω Βόλου, η Παναγία Μεγαλογένη Κατηχωρίου (3 χλμ. Ανατολικά), η Παναγία Τζάστενη (στην ακροθαλασσιά, μεταξύ Μηλίνας και Τρικερίου), η Παναγία Αγ. Γεωργίου Νηλείας (στην ομώνυμη δυτική συνοικία του Αγίου Γεωργίου), το Γενέσιο της Θεοτόκου Νεοχωρίου (στο κέντρο του Νεοχωρίου), η Κοίμηση της Θεοτόκου Ξουριχτίου (στο κάτω μέρος του μικρού χωριού, βαθιά ισκιωμένο), η Παναΐτσα της Δράκειας (στα δυτικά, σε απόσταση 3 χλμ.), η Παναγία Ευαγγελίστρια Άνω Γατζέας (στο μέσον του οικισμού), η Παναγία Προμυρίου (στη μέση του χωριού), η Κοίμηση της Θεοτόκου στον λόφο της Επισκοπής, η Παναγία Πορταρέα στην Πορταριά (στο προαύλιο του Αγ. Νικολάου), η Παναγία της Μακρινίτσας (προς τα ανατολικά της πλατείας, ανηφορίζοντας το καλντερίμι), η Παναγία Ράσοβα (5,5 χλμ. ΒΔ της Ζαγοράς), η Παναγία Πλάκας Νεοχωρίου (ΒΑ του χωριού απ’ την πλευρά του Αιγαίου), η Παναγία στις Μούσγες (στον οικισμό του Προμυρίου, ψηλότερα από τον παραθαλάσσιο Πλατανιά), το μονύδριο της Ζωοδόχου Πηγής στο νησάκι Πρασούδα (στον ΝΔ μυχό του Παγασητικού κόλπου, στα τρικεριώτικα παράλια), η Παναγία Ευαγγελίστρια στο νησί Παλιό Τρίκερι και η Παναγία Εισοδίων της Θεοτόκου στον Ογλά των Πινακατών (στο νότιο τμήμα του πινακιώτικου οικισμού Ογλά).
Οι καταγραφές δεν είναι σαν ταξιδιωτικές φευγαλέες εικόνες, αλλά ενδελεχείς και λεπτομερείς παρουσιάσεις από την ιστορία, την παράδοση, τη ναοδομία, την αγιογράφηση, τον περιβάλλοντα χώρο, που σε εκπλήσσουν και αποδεικνύουν το επίπονο και επίμοχθο έργο του συγγραφέα. Και διά του λόγου το αληθές αξίζει ν’ αναφερθεί ότι το κείμενο εμπλουτίζεται-διευκρινίζεται με 526 σημειώσεις! Επίσης οι βιβλιογραφικές πηγές μέσα στα κεφάλαια (χωριστά για το καθένα) ανέρχονται σε 94. Στις ΠΗΓΕΣ-ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ αναφέρονται 222 συγγραφείς (Έλληνες και ξένοι) με τα αντίστοιχα έργα τους και 24 περιοδικά και εφημερίδες (π.χ. «ΘΕΣΣΑΛΙΑ» με 42 παραπομπές κ.λπ.). Όλα αυτά ο αείμνηστος Κώστας τα μελέτησε και τα κατέγραψε σε τούτο το πόνημά του. Μεγάλος όγκος, πολλή δουλειά!
Θα τελειώσουμε το παρόν σημείωμά μας για το σπουδαίο αυτό βιβλίο «Παναγίες του Πηλίου», συνευχόμενοι με τον σεβ. μητροπολίτη μας αυτό που σημειώνει στην κατακλείδα του προλόγου του βιβλίου:
«Θα ευχόμαστε να μένει ζωντανός και στη μνήμη του Θεού, που είθε να τον αναπαύει εν Χώρα Ζώντων, όπου και η «Χώρα του Αχωρήτου», η Παναγία μας για την οποία ο αείμνηστος (Κώστας Λιάπης) τόσα έγραψε, γιατί τόσο Την αγάπησε!».