Του
Γ. Καπουρνιώτη
Το όνομά τους φέρνει στο μυαλό «λαμπρές» τηλεοπτικές στιγμές. Τα καμώματά τους μπροστά στις κάμερες έχουν γίνει viral, έχουν σχολιαστεί στα social media και έχουν πάρει μια μικρότερη ή μεγαλύτερη θέση στην κουλτούρα των νέων μας.
Είναι οι επαγγελματίες παίκτες ριάλιτι σόου, μια νέα κατηγορία τηλεοπτικών προσώπων που έχει δημιουργηθεί τα τελευταία χρόνια, ένα φαινόμενο που έχει ξεκινήσει εδώ και κάποια χρόνια όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς. Δηλαδή επαγγελματίες κοινοί άνθρωποι, που το κύριο θέλγητρο για την προσέλκυσή τους στα διάφορα προγράμματα είναι ασφαλώς το οικονομικό (αδρές αμοιβές), αφού οι παραγωγοί των προγραμμάτων συχνά είναι διατεθειμένοι να τους πληρώσουν παχυλούς μισθούς ώστε να εξασφαλίσουν ένα συμβόλαιο συνεργασίας μαζί τους. Υπάρχει, δηλαδή, οικονομικό όφελος και επιπλέον υπάρχει εξαργύρωση της παρουσίας των παικτών σε άλλες δραστηριότητές τους, όπως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Για παράδειγμα ο Αλέξης Παππάς είναι το πλέον χαρακτηριστικό πρόσωπο που κάνει το ντεμπούτο του σε τέτοια σόου ή η αθλήτρια του στίβου, Κατερίνα Δαλάκα, που για τέταρτη φορά ταξίδεψε πρόσφατα στον Άγιο Δομίνικο ώστε να δοκιμάσει τις ικανότητές της στους στίβους μάχης του παιχνιδιού, έχοντας αφήσει για τα καλά το αποτύπωμά της.
Η επιλογή των συγκεκριμένων παικτών δεν γίνεται τυχαία, γιατί ο καθένας εξ αυτών, ακόμα και ασυνείδητα, έχει αναλάβει να εκτελέσει συγκεκριμένη λειτουργία μέσα στο σόου και έχει τυποποιηθεί ώστε να αναδείξει συγκεκριμένες ποιότητες που θα τέρψουν το κοινό και θα δώσουν τροφή για σχόλια και περαιτέρω δημοσιότητα. Έχουμε έτσι στερεοτυπικούς τύπους που εμφανίζονται ανάλογα με τις προσδοκίες ή με αυτό που ψυχανεμίζονται η τηλεόραση και οι εταιρείες παραγωγής των προγραμμάτων. Σερφάρουν θα έλεγα κατά κάποιον τρόπο πάνω σε ζητήματα διαφορετικότητας εθνικής, θρησκευτικής, κοινωνικής, πολιτισμικής. Οι στρατηγικές αυτές πλέον είναι κάτι αποδεκτό στην κοινωνία, δεν σοκάρουν όπως τον πρώτο καιρό, οπότε υπάρχει αυτό το «μιντιακό ντεζαβού» όπου εργαλειοποιείται από τα προγράμματα και τις παραγωγές, αλλά και από τους ίδιους τους συμμετέχοντες. Επίσης, αυτό που έχει γίνει γνωστό είναι ότι πολλές φορές επιλέγονται ή προσεγγίζονται ανάλογα με την παρουσία τους και με την απήχηση της παρουσίας τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, γιατί ακριβώς αυτό ενδιαφέρει τις παραγωγές ριάλιτι, ώστε έτσι να τραβήξουν ένα κοινό. Επίσης, εξασφαλίζουν την αναμετάδοση του προγράμματος σε διαφορετικά μέσα και πλατφόρμες και όχι μόνο στην προβολή του την τηλεοπτική, αλλά και στην αναπαραγωγή από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, από άλλες εκπομπές, ψυχαγωγικές, από άλλα κανάλια. Μια τέτοια καριέρα μπορεί να επαναληφθεί, να χαθεί και μετά να ξαναέρθει.
Μαζί με τη συμμετοχή στα προγράμματα ριάλιτι, που έχει γίνει ένα είδος εργασίας, τίθενται και διάφορα ζητήματα σε ό,τι αφορά στη μεταχείριση των συμμετεχόντων στα ριάλιτι, της ηθικής της εικόνας, της μεταχείρισής τους σε σχέση με τη διαστρέβλωση της εικόνας τους, που κι αυτά είναι αντικείμενα συζήτησης. Γιατί ακριβώς όλη αυτή η βιομηχανία και ειδικά προγράμματα όπως και τα μαγειρικά ριάλιτι ή τα ριάλιτι επιβίωσης, προτείνουν ένα ανταγωνιστικό περιβάλλον το οποίο δεν είναι άγνωστο, τηρουμένων των αναλογιών από την κοινωνική εμπειρία εκτός οθόνης. Αλλά εδώ επιτελείται μια ανεπαίσθητη αξιακή ολίσθηση, αυτή που θέλει τους αληθινούς ανθρώπους ως ψυχαγωγία, οπότε τίθενται ζητήματα και δεοντολογικά και ηθικά και εργατικού δικαίου. Τα ριάλιτι μπορούν να ενεργοποιήσουν την κοινωνική σύγκριση, μια διαδικασία κατά την οποία οι θεατές συγκρίνουν τη ζωή και τα επιτεύγματά τους με εκείνα των συμμετεχόντων. Οι άνθρωποι μπορεί να παρακολουθούν αυτές τις εκπομπές, ώστε να υπάρχει ένα κοινό θέμα συζήτησης με φίλους, γνωστούς, οικογένεια και συναδέλφους. Η συζήτηση για το τελευταίο επεισόδιο, η ανταλλαγή απόψεων και η εικασία για το τι θα γίνει στην πορεία δημιουργεί μια αίσθηση παρέας και κοινωνικής σύνδεσης γενικά. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε συναισθήματα φθόνου, ανεπάρκειας και μειωμένης αυτοεκτίμησης. Καθώς οι θεατές παρακολουθούν τις φαινομενικά λαμπερές ζωές των «διασήμων» της ριάλιτι τηλεόρασης, μπορεί να αναπτύξουν μια μη ρεαλιστική αντίληψη για την ομορφιά, την επιτυχία, την ευτυχία και τον κόσμο.
Επομένως, η συνεχής έκθεση σε τέτοιο περιεχόμενο μπορεί να διαιωνίσει αρνητικές αντιλήψεις για τον εαυτό και να συμβάλει, εν τέλει, σε θέματα ψυχικής υγείας, όπως το άγχος και η κατάθλιψη. Για τον λόγο αυτό, υπάρχει ο κίνδυνος τα άτομα που τα παρακολουθούν, κυρίως οι έφηβοι και οι νέοι, να δημιουργήσουν μη ρεαλιστικές προσδοκίες και κατ’ επέκταση να αισθάνονται μειονεκτικά σε σύγκριση με τα άτομα που βλέπουν στην οθόνη τους. Η εκμετάλλευση των προσωπικών σχέσεων, αλλά και των τρωτών σημείων τους για «ψυχαγωγικούς σκοπούς» και ταυτόχρονα ο βαθμός στον οποίο εκτίθενται, έχουν αναμφισβήτητα αρνητικές συνέπειες στην ψυχική τους υγεία και ισορροπία.
Παρόλο που έχουν τα μειονεκτήματά τους, μπορούμε να τα απολαμβάνουμε με υπευθυνότητα, προσπαθώντας να διατηρήσουμε μια ισορροπία μεταξύ της έμμεσης, παθητικής ψυχαγωγίας / κατανάλωσης και της ψυχαγωγίας που προκύπτει από τις εμπειρίες της πραγματικής ζωής. Αυτό προϋποθέτει τον καθορισμό υγιών ορίων, περιορίζοντας τον χρόνο που αφιερώνουμε παρακολουθώντας ριάλιτι και δίνοντας προτεραιότητα σε εναλλακτικές, περισσότερο υγιείς μορφές ψυχαγωγίας και με δραστηριότητες που βελτιώνουν την ψυχική μας ευεξία, όπως το διάβασμα βιβλίων, την άσκηση και τον ποιοτικό χρόνο με αγαπημένα πρόσωπα.
Οφείλουμε να θέτουμε ως προτεραιότητα την ψυχική μας υγεία και να αναγνωρίζουμε πότε η υπερβολική κατανάλωση τέτοιου είδους περιεχομένου αρχίζει να επηρεάζει αρνητικά τη διάθεση και την ψυχολογία μας, ώστε να καταφέρουμε να διατηρήσουμε μια υγιή σχέση με αυτή τη μορφή ψυχαγωγίας
Η επαγγελματοποίηση των παικτών στα ριάλιτι σόου συνοδεύεται από το αυστηρό κάστινγκ που γίνεται σε αυτά τα προγράμματα πλέον εδώ και χρόνια. Έχουμε έτσι στερεοτυπικούς τύπους που εμφανίζονται ανάλογα με τις προσδοκίες ή με αυτό που ψυχανεμίζονται η τηλεόραση και οι εταιρείες παραγωγής των προγραμμάτων. Αυτό που θα πρέπει, ίσως, να κρατήσουμε από όλο αυτό είναι ότι τα reality shows βοηθούν τους ανθρώπους να αισθάνονται, με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, λιγότερο μόνοι.