Του
Αχιλλέα Παπαρσένου*
Η νέα ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή φέρνει στη μνήμη τον καίριο ρόλο που έπαιξε στις εξελίξεις της περιοχής πριν έναν αιώνα ένας νεαρός (28 ετών το 1916), κοντός (1.65 μ.), αδύνατος (60 κιλά), ντροπαλός, γαλανομάτης Βρετανός αρχαιολόγος, που χωρίς καμία στρατιωτική εκπαίδευση έγινε ο ήρωας της εξέγερσης των Αράβων κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και πέρασε στην Ιστορία ως μία από τις πιο αινιγματικές και ρομαντικές φιγούρες του 20ού αιώνα.
Τον θρύλο του Τόμας Έντουαρντ Λόρενς, του επονομαζόμενου Λόρενς της Αραβίας, επιχειρεί να ξεδιαλύνει ο Αμερικανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Σκοτ Άντερσον στην ιστορική βιογραφία του «Ο Λόρενς στην Αραβία» (εκδ. Atlantic Books, 2014, σελ. 585). Η συναρπαστική αφήγησή του ξαναζωντανεύει «το λιοντάρι της ερήμου» την εποχή που η Οθωμανική Αυτοκρατορία αποσυντίθεται με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου το 1914. Καθώς η Μέση Ανατολή μετατρέπεται σε πεδίο σκληρών ανταγωνισμών για τη διανομή «των λαφύρων του μεγάλου ασθενούς», η παρουσία του Λόρενς γίνεται ο καταλύτης για εξελίξεις που διαμόρφωσαν τον χάρτη της Μέσης Ανατολής, με συνέπειες που είναι αισθητές μέχρι και σήμερα.
Ο Λόρενς με τις γνώσεις της μεσαιωνικής ιστορίας που απέκτησε στην Οξφόρδη και τις προπολεμικές αρχαιολογικές ανασκαφές του στη Μέση Ανατολή γοητεύθηκε όσο κανείς άλλος Δυτικός από τη γλώσσα, την ιστορία, τα εδάφη και την κουλτούρα των Αράβων. Με ελάχιστο σεβασμό στη στρατιωτική ιεραρχία ντύθηκε ακούσια στο χακί ως ανθυπολοχαγός το 1914, ύστερα από απαίτηση ενός στρατηγού που αρνήθηκε να ενημερωθεί στο Γραφείο Χαρτογράφησης του βρετανικού στρατού στο Λονδίνο από ένα πολιτικό υπάλληλο, όπως ο Λόρενς. Αργότερα η βαθιά γνώση της περιοχής τον βοήθησε να μετατεθεί στο βρετανικό γραφείο στρατιωτικών πληροφοριών στο Κάιρο και από εκεί στο τέλος του 1916 βρέθηκε στην αραβική χερσόνησο σε ηλικία 28 ετών, αρχικά ως σύνδεσμος και στη συνέχεια ως ντε φάκτο ηγέτης της εξέγερσης των Αράβων κατά των Τούρκων.
Θαρραλέος, ριψοκίνδυνος και οξυδερκής πολεμιστής, απτόητος από τις κακουχίες της ερήμου, ντυμένος με την παραδοσιακή κελεμπία, κέρδισε γρήγορα την εμπιστοσύνη των Αράβων και ως δεινός γραφειοκράτης, που εκμεταλλεύθηκε την εξαπλούμενη φήμη του, επέβαλε την ατζέντα του στη βρετανική κυβέρνηση. Δύο χρόνια αργότερα είδε τον αγώνα του να δικαιώνεται, προσωρινά όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων, όταν τα αραβικά στρατεύματα προελαύνοντας προς βορράν εισήλθαν νικηφόρα στη Δαμασκό τον Οκτώβριο 1918.
Ο συγγραφέας εκτός από τη στρατιωτική ιδιοφυΐα του Λόρενς αναδεικνύει και τα ηθικά διλήμματα και τις τύψεις του, καθώς αντιμετωπίζει τη διπλοπροσωπία της κυβέρνησής του, που άλλα υπόσχεται στους ηγέτες της εξέγερσης και άλλα αποφασίζει μυστικά με τους Γάλλους για τα μεταπολεμικά σύνορα της περιοχής, αλλά ο ίδιος αρνείται να προδώσει τους Άραβες συναγωνιστές του. Με την πρόοδο του πολέμου αυξάνεται και η βαρβαρότητά του κατά των Τούρκων στρατιωτών και αιχμαλώτων, ιδίως μετά την τραυματική προσωπική εμπειρία του τον Νοέμβριο του 1917, όταν συνελήφθη, βασανίσθηκε και πιθανώς βιάσθηκε από τον Τούρκο διοικητή στην Ντέρα.
Στο βιβλίο η περιπετειώδης ζωή του Λόρενς συνυφαίνεται με την τύχη τριών άλλων ανδρών, ενός Γερμανού κατασκόπου, του Κουρτ Προύφερ, που συνωμοτεί με τον Τούρκο κυβερνήτη της Συρίας Τζεμάλ Πασά για να υποδαυλίσει μια ισλαμική εξέγερση κατά των Βρετανών, ενός σιωνιστή αγρονόμου, του Άαρον Άαρονσον, που με το δικό του δίκτυο κατασκόπων συνωμοτεί και αυτός για μία εβραϊκή πατρίδα στην Παλαιστίνη και του Αμερικανού Ουίλιαμ Γέιλ, που κατοπτεύει την περιοχή σε αναζήτηση πετρελαιοπηγών και αργότερα στρατολογείται από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, όταν η Αμερική κηρύσσει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Σ’ αυτό τον περίπλοκο ιστό μπερδεύονται οι ίντριγκες, οι επεμβάσεις των ξένων, τα απελευθερωτικά κινήματα, η τζιχάντ, το πετρέλαιο και η σύγκρουση Αράβων και Εβραίων, που κατατρύχουν την περιοχή ακόμη και σήμερα.
Στη Διάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων το 1919, ο Λόρενς συμμετείχε ως σύμβουλος της αραβικής αντιπροσωπείας, αλλά αποχώρησε πληγωμένος, όταν οι υποσχέσεις των Συμμάχων προς τους Άραβες θυσιάσθηκαν στον βωμό των αγγλογαλλικών συμφερόντων στη Μέση Ανατολή. Αντισυμβατικός, αρνήθηκε την απονομή του τίτλου του Ιππότη από τον βασιλιά Γεώργιο Ε’, κατατάχθηκε το 1922 στη βρετανική αεροπορία ως απλός σμηνίτης χρησιμοποιώντας άλλο όνομα, παρότι είχε αποστρατευθεί με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη και απομονωμένος αφιερώθηκε στη συγγραφή βιβλίων, όπως το κλασικό «Επτά Στύλοι της Σοφίας» και μία μετάφραση της Οδύσσειας του Ομήρου. Πάσχοντας από κατάθλιψη, «σαν το νεκρό φύλλο που έχει πέσει από το δέντρο», βρήκε άδοξο θάνατο σε δυστύχημα με τη μοτοσικλέτα του το 1935 σε ηλικία 47 ετών.
Εξαντλημένος ψυχικά και σωματικά ο Λόρενς δεν ξαναγύρισε ποτέ στον τόπο, που τόσο αγάπησε. Είχε κερδίσει μεν τον πόλεμο, αλλά είχε χάσει την ειρήνη.
*Ο Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου.