Καλεσμένος μας σήμερα ο δρ. Γεώργιος Ε. Καπότσης, MD, PhD πνευμονολόγος – φυματιολόγος, διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Επιμέλεια
Μαίρη Τσακνάκη Γαβαλά
Καλησπέρα κ. Γαβαλά, σας ευχαριστώ κι εγώ πολύ για την πρόσκληση και για την εκτίμηση που μου δείχνετε.
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στον Βόλο, μια από τις ομορφότερες πόλεις της επικράτειας. Πατέρας μου είναι ο Ελευθέριος Καπότσης, βιομήχανος, συνιδρυτής της παρκετοβιομηχανίας Παρκέτα Καπότση, μητέρα μου η Αμαλία Καπότση, οικονομολόγος – συγγραφέας και αδελφός μου ο Μενέλαος Καπότσης, καθηγητής φυσικής. Σύζυγός μου είναι η γραφίστρια Κυρασία Πρίντζου, με την οποία έχουμε αποκτήσει τρία παιδιά. Σπούδασα και αποφοίτησα από την Ιατρική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια εκπαιδεύτηκα στην ειδικότητα της Πνευμονολογίας – Φυματιολογίας, στην Πανεπιστημιακή Κλινική Εντατικής Θεραπείας (Κ.Ε.Θ.), του Πανεπιστημίου Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.), στο νοσοκομείο «Ο Ευαγγελισμός», υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση του καταξιωμένου καθηγητού και ακαδημαϊκού κ. Χαράλαμπου Ρούσσου, στον οποίο χρωστάω την ακαδημαϊκή μου εκπαίδευση. Στην ίδια κλινική ολοκλήρωσα την εκπόνηση της διδακτορικής μου διατριβής στην υπερκαπνική αναπνευστική ανεπάρκεια και το μεταπτυχιακό μου στην εργαστηριακή και κλινική Ιατρική του Ύπνου, με αντικείμενο τις διαταραχές του ύπνου. Από το 2004 που επέστρεψα στην πόλη μου, ασκώ ιδιωτικά την ιατρική στο ιατρείο μου, και είμαι υπεύθυνος του Εργαστηρίου Μελέτης Διαταραχών του Ύπνου στο «Ιασώ Θεσσαλίας».
Η Παρασκευή 15 Μαρτίου ήταν η Παγκόσμια Ημέρα Ύπνου. Όλοι μας γνωρίζουμε τις ευεργετικές ιδιότητες του ύπνου και ο σοφός μας λαός λέει ότι ο ύπνος τρέφει το παιδί και ο ήλιος το μοσχάρι, αλλά τι είναι ο ύπνος;
O ύπνος αποτελεί ζωτική ανάγκη του οργανισμού όπως το νερό, η τροφή, η αναπαραγωγή και απαραίτητη προϋπόθεση για καλή υγεία και ευεξία. Οι αιτίες που γέννησαν την ανάγκη για ύπνο είναι ουσιαστικά άγνωστες, ενώ σύμφωνα με τη δαρβινική θεωρία, αποτελεί προϊόν της φυσικής επιλογής (νυχτερινή απόσυρση, ανάπλαση ιστών). Ο ύπνος είναι μια φυσιολογική, περιοδική κατάσταση χαλάρωσης και ηρεμίας, κατά τη διάρκεια της οποίας σημειώνεται προσωρινή μεταβολή της συνείδησης του εξωτερικού κόσμου και επακόλουθη μείωση της μυϊκής δραστηριότητας, του μεταβολισμού και της ανταπόκρισης σε ερεθίσματα. Αν και παρατηρείται σε όλα τα έμβια όντα, υπάρχουν χαρακτηριστικές διαφορές μεταξύ των ειδών, όπως για παράδειγμα τα υδρόβια θηλαστικά (δελφίνια, φώκιες), τα οποία κοιμούνται με το μισό τους εγκέφαλο, ενώ ο άλλος μισός παραμένει σε εγρήγορση. Δεν είναι μια ενιαία κατάσταση όπως νομίζουμε, αλλά διακρίνεται σε δύο φάσεις: Τον Νon REM (NREM), ο οποίος με τη σειρά του διακρίνεται σε 3 στάδια (N1-N3), που αντιπροσωπεύουν τη μετάβαση από τον ελαφρύ στον βαθύ ύπνο και τον REM (Rapid Eye Movement), ο οποίος χαρακτηρίζεται από ταχείες οφθαλμικές κινήσεις, απώλεια μυϊκού τόνου κι έντονη ονειρική δραστηριότητα. Ο κύκλος μεταξύ NREM – REM παρατηρείται συνήθως 3 – 6 φορές σε 8ωρο ύπνο και διαρκεί 90 – 120 λεπτά, ενώ η μεταξύ τους αναλογία ποικίλλει και μεταβάλλεται ανάλογα με την ηλικία. Μελέτες δείχνουν ότι ο REM ύπνος παίζει σημαντικό ρόλο στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο, γι’ αυτό και η αναλογία του είναι αυξημένη στην παιδική ηλικία.
Θα μπορούσατε να μας πείτε ποια η σημασία του ύπνου και ποιες οι συνέπειες της έλλειψής του;
O ύπνος αποτελεί αναμφίβολα σημαντικό μέρος της συνολικής υγείας και ευημερίας του οργανισμού μας, αφού κατά τη διάρκειά του επιτελούνται σημαντικές λειτουργίες, όπως η αποκατάσταση του μυϊκού και του νευρικού συστήματος, η ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού, η εμπέδωση των πληροφοριών και η ρύθμιση της διάθεσης. Η σημασία του ποιοτικού ύπνου τονίζεται ήδη από τον Ιπποκράτη 2.500 χρόνια πριν, ο οποίος έγραφε ότι η ασθένεια εμφανίζεται είτε όταν κοιμόμαστε υπερβολικά ή όταν επαγρυπνούμε υπερβολικά. Όταν κοιμόμαστε επαρκώς ενισχύουμε τα επίπεδα ενέργειας και τη διαύγειά μας, ξεκουραζόμαστε και αναζωογονούμαστε. Αντίθετα, η έλλειψη ύπνου αποτελεί σοβαρή απειλή για τη σωματική, ψυχική, συναισθηματική και κοινωνική υγεία του ατόμου, αφού αυξάνει τις πιθανότητες αύξησης του σωματικού βάρους, καθώς και τις πιθανότητες κατάχρησης ουσιών, της εμφάνισης σακχαρώδους διαβήτη, υπερλιπιδαιμίας, υπέρτασης και καρδιαγγειακών νοσημάτων, της εμφάνισης νόσου του Αλτσχάιμερ, ενώ συνδέεται στενά και με τις ψυχικές νόσους, καθώς αυξάνει κατακόρυφα τον κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, αναγνωρίζοντας τη σημασία του ύπνου, όρισε την τρίτη Παρασκευή του Μαρτίου ως την Παγκόσμια Ημέρα Ύπνου. Και αυτό γιατί τα προβλήματα ύπνου αποτελούν μια παγκόσμια επιδημία, που σχετίζονται τόσο με τις διαταραχές του ύπνου, όσο και με τον σύγχρονο τρόπο ζωής, όπως η παχυσαρκία και η στέρηση ύπνου, αφού στις αναπτυγμένες χώρες ο χρόνος του ύπνου έχει μειωθεί σημαντικά σε σύγκριση με παλαιότερα. Περιβαλλοντικοί επίσης παράγοντες, όπως η θερμοκρασία, ο θόρυβος, το φως, οι ηλεκτρονικοί περισπασμοί, αλλά και το στρώμα που κοιμόμαστε, διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ικανότητα ενός ατόμου να κοιμηθεί επαρκώς και ποιοτικά και κατά συνέπεια να νιώθει ευεξία. Πολλές μελέτες, ιδιαίτερα σε μαθητές, έδειξαν ότι οι έφηβοι που χρησιμοποιούσαν υπερβολικά διάφορα ηλεκτρονικά μέσα πριν από τον ύπνο (κινητά τηλέφωνα, οθόνες, κ.λπ.) κοιμόντουσαν λιγότερο το βράδυ, με συνέπεια κατά τη διάρκεια της ημέρας να αντιμετωπίζουν προβλήματα που σχετίζονταν με τη στέρηση του ύπνου. Τέτοια ευρήματα εγείρουν έντονη ανησυχία για τη δημόσια υγεία όσον αφορά τον τρόπο ζωής των νέων.
Μπορείτε να μας πείτε πόσο συχνές είναι οι διαταραχές του ύπνου και πώς θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν;
Εκτιμάται ότι περισσότεροι από δυο εκατομμύρια Έλληνες πάσχουν από διαταραχές ύπνου, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση, περίπου ένας στους τρεις ενήλικες αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα. Το φαινόμενο επηρεάζει περισσότερο τους άνδρες, τους εργαζόμενους σε βάρδιες και τους ηλικιωμένους, όπου προβλήματα ύπνου φαίνεται να έχουν περίπου οι μισοί. Η Ιατρική του Ύπνου ασχολείται με τη μελέτη και την αντιμετώπιση των διαταραχών του ύπνου, οι οποίες αποτελούν ένα συνδυασμό πνευμονολογικών, νευρολογικών και ψυχιατρικών παθήσεων, με συνηθέστερες την αϋπνία, το σύνδρομο αποφρακτικής άπνοιας – υπόπνοιας και το σύνδρομο ανεπαρκούς ύπνου, αλλά και λιγότερο συχνές, όπως οι παραϋπνίες, οι υπερυπνίες, όπως η ναρκοληψία, το σύνδρομο των ανήσυχων άκρων, οι διαταραχές του κικάρδιου ρυθμού, όπως η στέρηση ύπνου λόγω εργασίας σε βάρδιες, το jetlag, κ.ά. Τα αποτελέσματα των κλινικών ερευνών μάς φανερώνουν ότι η έλλειψη ποιοτικού και επαρκούς σε διάρκεια ύπνου, η οποία μπορεί να οφείλεται σε διαταραχές του ύπνου, επηρεάζει τη δυνατότητα συγκέντρωσης, την εργασία, προκαλεί απώλεια μνήμης, πνευματική κόπωση, ευερεθιστότητα, υπνηλία, αυξημένη πιθανότητα για τροχαία ατυχήματα και επηρεάζει τις κοινωνικές μας δεξιότητες.
Η αϋπνία, η οποία αποτελεί την πιο συχνή διαταραχή του ύπνου, με τα ποσοστά να αγγίζουν και το μισό του πληθυσμού σε πολλές χώρες, σχετίζεται με τη δυσκολία του ατόμου να κοιμηθεί ή να παραμείνει κοιμισμένο και συχνά συνδέεται με ψυχιατρικά προβλήματα, όπως η κατάθλιψη. Η αϋπνία που χαρακτηρίζεται από δυσκολία στη διατήρηση του ύπνου λόγω νυχτερινών αφυπνίσεων, είναι εξίσου συχνή με την αϋπνία που χαρακτηρίζεται από καθυστερημένη επέλευση ύπνου. Η διάγνωση της αϋπνίας τίθεται όταν η διαταραχή συμβαίνει τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα για διάστημα τουλάχιστον τριών μηνών κι επηρεάζει εμφανώς την καθημερινότητα του πάσχοντα.
Η αποφρακτική άπνοια είναι η πιο συχνή, αλλά και υποδιαγνωσμένη διαταραχή της αναπνοής στον ύπνο, η οποία συνδέεται συχνά με τη μάστιγα της εποχής, που ονομάζεται παχυσαρκία. Μπορεί να διαταράξει σοβαρά τον ύπνο κι εμφανίζεται συχνότερα σε άνδρες παχύσαρκους, καπνιστές και σε άτομα που καταναλώνουν αλκοόλ και ηρεμιστικά χάπια. Χαρακτηρίζεται από έντονο ροχαλητό, το οποίο διακόπτεται συχνά από επαναλαμβανόμενα επεισόδια διακοπής της αναπνοής και τινάγματα. Οι πάσχοντες έχουν ανήσυχο ύπνο με συχνές αφυπνίσεις και αίσθημα πνιγμού, με αποτέλεσμα κατά τη διάρκεια της ημέρας να νιώθουν κουρασμένοι, να έχουν μειωμένη συγκέντρωση και απόδοση, μειωμένη εγρήγορση, υπνηλία, μειωμένη διαύγεια και παραγωγικότητα και να οδηγούνται συχνά σε ατυχήματα. Σοβαρές επίσης είναι και οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις, όπως η υπέρταση, οι αρρυθμίες, η καρδιακή ανεπάρκεια, τα εμφράγματα, το μεταβολικό σύνδρομο, τα εγκεφαλικά επεισόδια και ο αιφνίδιος θάνατος.
Η σωστή κι έγκαιρη διάγνωση παίζουν βασικό ρόλο στην αποτελεσματική αντιμετώπιση και θεραπεία, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε πλήρη ύφεση των συμπτωμάτων, καλύτερη ποιότητα ζωής και μείωση της θνητότητας από καρδιαγγειακές επιπλοκές. Σημαντικό ρόλο στη διάγνωση του προβλήματος παίζει η πολυσωματοκαταγραφική μελέτη ύπνου (πολυυπνογραφία), η οποία αποτελεί την πιο πλήρη και περιεκτική εργαστηριακή εξέταση, αφού καταγράφονται ταυτόχρονα κατά τη διάρκεια του ύπνου ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, ηλεκτρομυογράφημα, ηλεκτροοφθαλμογράφημα, ηλεκτροκαρδιογράφημα, ροή του αέρα, οξυμετρία, θέση του σώματος κ.ά. και η οποία μπορεί να γίνει σε ένα οργανωμένο Εργαστήριο Μελέτης Διαταραχών του Ύπνου. Η θεραπεία είναι κατά κανόνα μη επεμβατική, με την εφαρμογή συνεχούς θετικής πίεσης στους αεραγωγούς, μέσω μιας συσκευής μη επεμβατικού μηχανικού αερισμού (C-PAP), ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και η απώλεια βάρους. Συνεπώς, άτομα κυρίως παχύσαρκα, που πάσχουν από προβλήματα ύπνου, ή υποφέρουν από υπερβολική ημερήσια υπνηλία, θα πρέπει να απευθύνονται σε ένα εξειδικευμένο Ιατρείο Ύπνου.
Θα θέλαμε να μας πείτε για το τέλος, αν υπάρχει, τον δεκάλογο του καλού ύπνου.
Σύμφωνα με τις οδηγίες της American Sleep Apnea Association (ASAA), κάποιες πρακτικές και ωφέλιμες συμβουλές για ποιοτικό ύπνο είναι οι εξής:
- Καθιερώστε μια τακτική ώρα που πέφτετε για ύπνο και μια τακτική ώρα που ξυπνάτε.
- Ο μεσημεριανός ύπνος, να μην υπερβαίνει τα 45 λεπτά.
- Αποφεύγετε το κάπνισμα και την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ 4 ώρες πριν τον ύπνο.
- Αποφεύγετε την καφεΐνη 6 ώρες πριν τον ύπνο. Αυτό περιλαμβάνει καφέ, τσάι, πολλά αναψυκτικά και τη σοκολάτα.
- Αποφεύγετε τα βαριά, πικάντικα ή πλούσια σε ζάχαρη τρόφιμα 4 ώρες πριν τον ύπνο. Προτιμήστε ένα ελαφρύ σνακ πριν πέσετε στο κρεβάτι.
- Να ασκείστε τακτικά, αλλά όχι αμέσως πριν κοιμηθείτε.
- Φροντίστε το κρεβάτι σας να είναι άνετο.
- Φροντίστε το δωμάτιό σας να αερίζεται καλά και να έχει τη σωστή θερμοκρασία.
- Φροντίστε να αποκλείσετε πηγές θορύβου και φωτός.
- Να θυμάστε πως το κρεβάτι μας είναι μόνο για ύπνο και όχι για εργασία ή αναψυχή.