Τα υψηλότερα ποσοστά προβληματικής ενασχόλησης με το διαδίκτυο εμφανίζονται μεταξύ 10 και 26 ετών, όπως επιβεβαιώνεται από την εμπειρία του θεραπευτικού προσωπικού στο ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ.
Όπως εξηγεί ο κ. Κώστας Γιαννουσάς, PhD, MSc Clin.Psy. Ψυχολόγος και στέλεχος της δομής στον Βόλο, τα άτομα άνω το 20 ετών που είχαν από πρότερη ηλικία έντονη ενασχόληση παρουσιάζουν υψηλότερο επίπεδο ψυχικής επιβάρυνσης και χαμηλότερα επίπεδα λειτουργικότητας σε περισσότερους τομείς της ζωής τους. Επίσης, επισημαίνει ότι σε άνοδο είναι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και ο ηλεκτρονικός στοιχηματισμός, με τους έφηβους που ασχολούνται με αυτόν να είναι 4 με 6 φορές πιθανότερο να εξαρτηθούν ως ενήλικες.
Καθώς «το διαδίκτυο ήρθε για να μείνει» τονίζει βέβαια και την αξία του ρόλου των γονιών για την ασφαλέστερη περιήγηση των παιδιών τους σε αυτό.
Από ποιες ηλικίες και μετά διαπιστώνετε τον εθισμό στο διαδίκτυο;
Το διαδίκτυο αποτελεί πια μέρος της καθημερινότητας του ανθρώπου, έχει πρακτικές εφαρμογές σε μια πλειάδα διαστάσεων όπως η πρόσβαση σε πληροφορίες, στην επικοινωνία, την ψυχαγωγία, την αναψυχή και τη δημιουργικότητα. Όλο και συχνότερα το διαδίκτυο είναι προαπαιτούμενο κοινωνικά. Ενδεικτικά παραδείγματα είναι οι συνδιαλλαγές με οργανισμούς, στην εργασία, στη διδασκαλία μέχρι και τις συσκευές που χρησιμοποιούμε.
Πίσω από την όποια εφαρμογή υπάρχουν ανθρώπινες ανάγκες και ως εκ τούτου το διαδίκτυο μπορεί να αποτελέσει χώρο που παρέχει την αίσθηση της ελευθερίας και της αποδοχής, την αίσθηση της επίτευξης και της ικανοποίησης, χώρος του ανήκειν και της κοινωνικής υποστήριξης. Αυτές οι ανάγκες σε προηγούμενες γενιές ικανοποιούνταν εκτός διαδικτύου, σήμερα περνούν και από εκεί.
Ένας τέτοιος ελκυστικός, αχανής και όλο και εξελισσόμενος κόσμος δεν θα μπορούσε να μην έχει και μια πιο επικίνδυνη πλευρά.
Η ενασχόληση μπορεί να γίνει προβληματική, όταν σημαντικές διαστάσεις της λειτουργικότητας του ατόμου εκπίπτουν. Όταν δηλαδή η ενασχόληση αποτελεί αυξανόμενη προτεραιότητα σε βάρος άλλων δραστηριοτήτων, ενδιαφερόντων και αναγκών της καθημερινότητας παρά τις αρνητικές συνέπειες σε προσωπικό, οικογενειακό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό ή εργασιακό επίπεδο, αξιολογώντας ποσοτικούς, αλλά και ποιοτικούς δείκτες. Όταν η διαχείριση συναισθημάτων και αναγκών περνάει κυρίως ή αποκλειστικά μέσα από οθόνες. Για παράδειγμα, όταν οι παρέες, οι σχέσεις είναι χωρίς τις προκλήσεις και την εμπειρία του από κοντά, χωρίς το άγγιγμα, όταν οι πληροφορίες είναι τόσες πολλές που χάνουν το νόημά τους ή δεν δίνεται χρόνος για κριτική σκέψη, όταν το παιχνίδι και η αδρεναλίνη περνάει κυρίως ή αποκλειστικά μέσα από οθόνες, τότε το άτομο γίνεται ευάλωτο τόσο σωματικά όσο και ψυχικά.
Αυτή η συνθήκη ευαλωτότητας μας αφορά όλους ασχέτως ηλικίας. Με βάση τα ερευνητικά ευρήματα τα υψηλότερα ποσοστά προβληματικής ενασχόλησης με το διαδίκτυο είναι μεταξύ 10 και 26 ετών. Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη δική μας εμπειρία στο ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ. Επίσης, τα άτομα άνω το 20 ετών που είχαν από πρότερη ηλικία έντονη ενασχόληση παρουσιάζουν υψηλότερο επίπεδο ψυχικής επιβάρυνσης και χαμηλότερα επίπεδα λειτουργικότητας σε περισσότερους τομείς της ζωής τους.
Πόσο ο εθισμός στο διαδίκτυο επηρεάζει τις επιδόσεις των μαθητών και τις σχέσεις με τους γονείς;
Με βάση βιβλιογραφικά και ερευνητικά δεδομένα, καθώς και μέσα από την επαγγελματική εμπειρία η προβληματική ενασχόληση με το διαδίκτυο κατά την περίοδο της εφηβείας γίνεται πρώτα αντιληπτή από τους σημαντικούς άλλους και κυρίως από τους γονείς. Παρατηρώντας οι ίδιοι ανησυχητικά σημάδια, όπως πιθανή πτώση των σχολικών επιδόσεων, πιθανές απουσίες από το σχολείο, ασυνέπεια σε χόμπι και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, κοινωνική απομόνωση ή υπερεστίαση μέσα από τα ψηφιακά μέσα, ευερεθιστότητα κ.ά. είναι πολύ πιθανό να προβούν σε άμεση κατασταλτική διαχείριση μέσα από την αποφυγή ή απαγόρευση του μέσου. Η αγωνία των γονέων, καθώς και η άρνηση των εφήβων σε πρώτη φάση να αναγνωρίσουν τους κινδύνους μιας τέτοιας συμπεριφοράς πολύ συχνά οδηγεί σε εντάσεις και ρήξη στη σχέση και την επικοινωνία μεταξύ τους. Βεβαίως θα μπορούσε να συμβεί και το αντίθετο, δηλαδή διαρρηγμένες οικογενειακές σχέσεις να σχετίζονται με την αυξανόμενη προβληματική ενασχόληση.
Οι εθισμοί των νέων πόσο ευθύνονται για διαταραχές ή για βίαιες συμπεριφορές;
Δεν θα μιλούσα για διαταραχές ειδικά σε εφήβους μια και η περίοδος αυτή εμπεριέχει πολλές αναπτυξιακές / νευρολογικές, κοινωνικές και ψυχικές μεταβάσεις. Σε άτομα με προβληματική ενασχόληση παρατηρείται συχνά κάποια μαθησιακή, αναπτυξιακή ή ψυχική ιδιαιτερότητα. Ωστόσο, επειδή μιλάμε για ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο η συσχέτιση δεν είναι γραμμική, καθώς μπορεί να προηγούνται της προβληματικής ενασχόλησης. Το τι συμβαίνει και πώς το άτομο το βιώνει είναι μία δυναμική διαδικασία με διάφορά στάδια και σίγουρα δεν θα βοηθούσε ο οποιοσδήποτε στιγματισμός και πανικός.
Σαφώς υπάρχει κίνδυνος ανάπτυξης ή υιοθέτησης βίαιων συμπεριφορών προς τους άλλους ή τον ίδιο τον εαυτό. Υπάρχει δυστυχώς εύκολη πρόσβαση σε διαδικτυακά παιχνίδια/προκλήσεις ή επικίνδυνες συμβουλές (π.χ. διατροφές), φόρουμ μίσους κ.ά. Για αυτό είναι σημαντικό να έχουμε τον νου μας και στο περιεχόμενο και στον τρόπο ενασχόλησης. Η βία όπως και οι εξαρτήσεις είναι κοινωνικές συνθήκες. Όσο η βία αναπαράγεται κοινωνικά σε όλα τα συστήματα τις καθημερινότητάς μας θα βρίσκει τον δρόμο της και διαδικτυακά.
Ποιες περιπτώσεις εθισμού σάς έχουν ανησυχήσει ιδιαίτερα και γιατί;
Υπάρχουν άτομα που έχουν γενική προβληματική ενασχόληση χωρίς να υπάρχει υπερεστίαση σε μία κατηγορία του διαδικτύου και άλλα που είναι εστιασμένη, όπως τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα κοινωνικά δίκτυα, ο ηλεκτρονικός στοιχηματισμός κα.
Τα δύο κυρίαρχα πεδία ειδικής προβληματικής ενασχόλησης με το διαδίκτυο που φαίνεται να είναι σε άνοδο είναι τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και ο ηλεκτρονικός στοιχηματισμός.
Τα είδη και οι κατηγορίες ηλεκτρονικών παιχνιδιών είναι πολλές και για όλες τις προτιμήσεις. Η βιομηχανία λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε εύκολα, γρήγορα και ιδιαιτέρως ελκυστικά να δημιουργούνται «κόσμοι» παιχνιδιών που προωθούν μια κουλτούρα άμεσης ανταμοιβής και επιβράβευσης, δείκτες οι οποίοι έχουν άμεση συσχέστιση με την απώλεια ελέγχου στον χρόνο ενασχόλησης αλλά και τις ανησυχητικές συμπεριφορές που προανέφερα.
Ο διαρκώς αυξανόμενος ηλεκτρονικός στοιχηματισμός από έφηβους, αλλά και ενήλικες αποτελεί το πλέον αυξανόμενο φαινόμενο της εποχής. Χαρακτηρίζεται από απώλεια ελέγχου και έκπτωση στο σύστημα αξιών ενός νέου, καθώς ο παράγοντας εύκολο και γρήγορο χρηματικό κέρδος είναι καταλυτικής σημασίας. Παρατηρούνται συμπεριφορές παρόμοιες με αυτές της χρήσης παράνομων ουσιών, όπως συχνά ψέματα, απουσία αίσθησης κινδύνου, παραβατικότητα και μεγάλη ορμή, παρά τις καταστροφικές συνέπειες σε οικονομικό, προσωπικό και σχεσιακό επίπεδο. Συχνά παρατηρείται παράλληλη χρήση ουσιών.
Μετά την καραντίνα υπάρχουν νέα ευρήματα;
Μετά την καραντίνα καταγράφηκε αύξηση των ψηφιακών «κολλημάτων» κυρίως σε εφήβους που σχετίζονταν με τα ηλεκτρονικά παιχνίδια και τα κοινωνικά δίκτυα σχετιζόμενα με την προσπάθεια αναζήτησης τρόπων διαχείρισης της απομόνωσης, της ανίας και του άγχους που βίωναν.
Λέγεται ότι τα αγόρια είναι πιο προσκολλημένα σε βιντεοπαιχνίδια και τα κορίτσια σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πόσο ισχύει αυτός ο διαχωρισμός και πόσο επικίνδυνος μπορεί να είναι;
Με βάση τα ευρήματα αυτή η δήλωση έχει ισχύ ακόμα, ωστόσο φαίνεται ότι όλο και περισσότερο παρατηρείται κοινή ενασχόληση ασχέτως του φύλου. Ακόμη και έτσι όμως το περιεχόμενο και ο τρόπος ενασχόλησης, διαφοροποιείται αρκετές φορές με βάση το φύλο. Για παράδειγμα, τα κορίτσια έχει παρατηρηθεί ότι σε σχέση με τα αγόρια πιο συχνά θα δημοσιεύσουν φωτογραφίες και προσωπικές αναρτήσεις και πιο συχνά θα αναζητήσουν καθοδήγηση και συμβουλές για θέματα εμφάνισης. Τα αγόρια από την άλλη πιο συχνά θα αναζητήσουν πληροφορίες τεχνολογίας, στοιχηματισμού, αθλητισμού και ειδήσεων και πιο συχνά θα δοκιμάσουν διαδικτυακά παιχνίδια / πρόκλησης και αδρεναλίνης.
Τα δεδομένα σε σχέση με τον τρόπο και το περιεχόμενο ενασχόλησης αλλάζουν και θα συνεχίσουν να αλλάζουν για αυτό είναι σημαντικό να υπάρχει επικοινωνία και ανοιχτός διάλογος μεταξύ των γονιών και των εφήβων.
Υπάρχουν οδηγίες που έχουν γενικότερη ισχύ για τους γονείς και συμβουλές για τα παιδιά ή κάθε περίπτωση τη βλέπετε ως ξεχωριστή και πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοια;
Σαφώς η εξατομικευμένη αντιμετώπιση των ανθρώπων που υποστηρίζουμε είναι μείζονος σημασίας για μια ολοκληρωμένη θεραπευτική παρέμβαση. Ωστόσο, υπάρχουν λειτουργικές πρακτικές που αφορούν στους γονείς που είναι καθοριστικές ως προς την έκβαση της ασφαλούς και λειτουργικής ενασχόλησης των παιδιών με το διαδίκτυο. Η διατήρηση κοινής γραμμής απέναντι στο γονεϊκό ρόλο του ζευγαριού σε όρια και κανόνες που ισχύουν εντός και εκτός σπιτιού, η ενημερότητά τους για τον κόσμο και τις ασχολίες του παιδιού, οι οικογενειακές τελετουργίες και δραστηριότητες, η ενίσχυση της ενασχόλησης του παιδιού με χόμπι, δραστηριότητες και κοινωνικές επαφές με φυσική παρουσία, οι σταθεροί οικογενειακοί κανόνες για τις καθημερινές ρουτίνες διατροφής, ύπνου, χρόνου ενασχόλησης κ.ά. αποτελούν τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίζεται η ασφαλής και ανοιχτή επικοινωνία μέσα σε μια οικογένεια.
Τα παιδιά από την άλλη είναι σημαντικό να γνωρίζουν και να έρχονται σε επαφή με μια σημαντική παραδοχή. Οι οθόνες όσο φανταχτερές και αν είναι δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη διά ζώσης εμπειρία, τις αισθήσεις, τις προκλήσεις και τις συγκινήσεις.
Η εφηβεία είναι μια έντονη περίοδος της ζωής και μία αρένα μάθησης και γνώσης του εαυτού μας και του κόσμου που μας περιβάλει.
Το διαδίκτυο ήρθε για να μείνει… αλλά με προστασία, ασφάλεια, κρατώντας ενεργή τη φυσική παρουσία σε όλες τις πτυχές τις καθημερινότητας.
Πόσο έχει ενισχυθεί ο εθισμός των νέων στο τζόγο μέσα από το διαδίκτυο;
Το διαδίκτυο αποτελεί την πιο εύκολη, γρήγορη και φαινομενικά ανώδυνη πύλη γνωριμίας, αναζήτησης, διερεύνησης ορίων και προκλήσεων για τους νέους σε κάθε λογής πεδίο. Είναι ο νέος απέραντος κόσμος που η αδρεναλίνη μπορεί να φτάσει στο κόκκινο μόνο με ένα κλικ. Πόσο μάλλον στο πεδίο του ηλεκτρονικού στοιχηματισμού που συνοδεύεται από μια κοινωνική πραγματικότητα επιτρεπτικότητας, εύκολης προσβασιμότητας και συνεχούς διαφήμισης. Μία σειρά ερευνών έδειξαν πως οι έφηβοι που ασχολούνται με στοιχηματισμό είναι 4 με 6 φορές πιθανότερο να εξαρτηθούν ως ενήλικοι. Επιπροσθέτως στους εφήβους είναι 3 με 8 φορές πιθανότερο να εκδηλωθεί προβληματική ενασχόληση με στοιχηματισμό διαδικτυακά, σε σχέση με τον διά ζώσης.
Με βάση τα επίσημα στοιχεία της Επιτροπής και Εποπτείας Ελέγχου Παιγνίων (ΕΕΕΠ) ο τζίρος των διαδικτυακών εταιριών έφτασε στα 27 δισ. ευρώ με περίπου το 75% των Ελλήνων να επιλέγουν διαδικτυακές πλατφόρμες όταν το 2022 ήταν 21 δισ. Στην παρούσα συνθήκη η Ελλάδα αποτελεί μία από τις μεγαλύτερα αναπτυσσόμενες αγορές πανευρωπαϊκά με ό,τι κινδύνους αυτό περιέχει για τους έφηβους και τους νεαρούς ενήλικες.
Οι εθισμοί των μεγαλύτερων στον τζόγο έχουν ενταθεί;
Στην ίδια κοινωνική πραγματικότητα ο στοιχηματισμός γνωρίζει μεγάλη άνθιση και στους ενήλικες. Οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και τα κοινωνικά πρότυπα προτάσσουν επιβίωση και αποτελεσματικότητα. Η μυστική συνταγή που προάγεται είναι το εύκολο και γρήγορο χρήμα και η ενστάλαξη της ελπίδας ότι ο τρόπος αυτός μπορεί να οδηγήσει σε ένα καλύτερο αύριο.
Στον Βόλο το ΚΕΘΕΑ ποιες υπηρεσίες προσφέρει σε όσους θέλουν να ζητήσουν τη βοήθειά σας;
Το ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ είναι ένα δίκτυο υπηρεσιών ανοιχτής φροντίδας που καλύπτει τις ανάγκες της Θεσσαλίας. Απευθύνεται σε έφηβους και νεαρούς ενήλικες που έχουν ή διακινδυνεύουν να αποκτήσουν μια εξαρτητική συμπεριφορά, καθώς και στις οικογένειές τους. Οι υπηρεσίες συνδέονται με τη χρήση νόμιμων και παράνομων ουσιών. Επιπλέον, τα τελευταία 3 χρόνια έχει δημιουργηθεί μία εξειδικευμένη υπηρεσία που αφορά στην προβληματική ενασχόληση του διαδικτύου και των ηλ. παιχνιδιών. Παράλληλα υποδέχεται ανθρώπους σε όλο το ηλικιακό φάσμα και κατόπιν αξιολόγησης ανάλογα με το προφίλ και τις ανάγκες τους παραπέμπονται στις αντίστοιχες δομές υποστήριξης εντός και εκτός του ΚΕΘΕΑ. Οι δράσεις πολιτισμού, η δικτύωση με όμορους φορείς και οι παρεμβάσεις πρόληψης στα σχολεία και την ευρύτερη κοινότητα αποτελούν επίσης κυρία πεδία υπηρεσιών του ΚΕΘΕΑ ΠΙΛΟΤΟΣ.