Καλεσμένος μας σήμερα ο Χρόνης Μουστάκας.
Επιμέλεια
Μαίρη Τσακνάκη Γαβαλά
Λίγες μέρες μετά την παρουσίαση του βιβλίου σου στις Βρυξέλλες θα θέλαμε να σε ξαναγνωρίσουμε.
Γεννήθηκα στον Βόλο, αλλά επιθυμώ να μνημονεύω την καταγωγή των παππούδων μου από την Πάρο και την Κύθνο. Είμαι παιδί του Αναύρου. Πήγα στο 22ο Δημοτικό Σχολείο Βόλου και στο Β’ Γυμνάσιο-Λύκειο Αρρένων Βόλου. Το πατρικό μου ήταν δυο βήματα από τη θάλασσα. Τα παιδικά μου χρόνια μυρίζουν αλμύρα, νυχτολούλουδα και γιασεμιά. Παιχνίδια ατέλειωτα, κρυψώνες, ακτές, ένας λόφος, ένας χείμαρρος όριο με τις «συμμορίες» της «αποκεί» γειτονιάς κι ένας κηρυγμένος «πόλεμος» για το έλεγχό του. Μπορώ να κάνω μεγάλη ανάλυση για ξιφομαχίες με ξύλινα σπαθιά, για σφεντόνες, για τόξα από ευλύγιστη λυγαριά και για σπασμένα κεφάλια από πετροπόλεμο. Έχω μάλιστα εξ αυτών ένα σπουδαίο σημάδι στο δεξιό μου κρόταφο με τρία ράμματα που επίμονα παραμένει από τα δέκα μου χρόνια στη θέση του.
Σπούδασα παιδαγωγικά στη Μαράσλειο Π.Α. των Αθηνών, στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και στην Ιταλία στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβα και μιλάω ιταλικά, γαλλικά και αγγλικά.
Σε θυμόμαστε από την τηλεοπτική εκπομπή για τα βιβλία Ex Libris, τι συνέβη και σταμάτησε και αυτή η εκπομπή και η παρουσία σου γενικά στον Βόλο;
Η εκπομπή Ex Libris παρουσίασε τα μεγαλύτερα ονόματα της λογοτεχνίας και του πολιτισμού της Ελλάδας χωρίς να αγνοεί τους ντόπιους δημιουργούς. Ήταν ένα πολυετές ταξίδι όπου έμαθα πολλά από ανθρώπους σπουδαίους και συχνά ανεπανάληπτους. Τελείωσε γιατί όλα τα ταξίδια έχουν ένα τέλος είτε γιατί έφτασες στον προορισμό σου είτε γιατί δεν το επιτρέπει ο καιρός ή η εποχή.
Πώς αποφασίσατε να φύγετε στο Βέλγιο;
Καταρχάς δεν έφυγα… Όπως βλέπετε είμαι εδώ πάντα ως πολίτης του τόπου μου. Ζω «μεταξύ» Βρυξελλών και Βόλου. Το έπραξα οδηγούμενος από ένα βαθύ ένστικτο. Πέρασαν χρόνια, αλλά δεν μπορώ να το προσδιορίσω με ακρίβεια. Επέλεξα να είμαι «ανακλητός μέτοικος» ως τη δική μου λύση σε αυτό που ερχόταν στη χώρα.
Πώς ήταν αυτά τα δέκα χρόνια στις Βρυξέλλες;
Οι Βρυξέλλες είναι η πρωτεύουσα της Ευρώπης… Στην πόλη ζούνε περισσότερες από 150 εθνότητες, ακούς όλες τις γλώσσες του κόσμου, «γεύεσαι» όλους τους πολιτισμούς, μαθαίνεις να δέχεσαι τη διαφορετικότητα, συναντάς ανθρώπους αξιόλογους από τα πιο απίθανα μέρη του κόσμου, βομβαρδίζεσαι από πληροφορίες και γνώσεις καθημερινά. Έτσι αποβάλλεις τον προσωπικό σου και τον εθνικό σου εγωισμό, αντιλαμβάνεσαι τον κόσμο καλύτερα και γίνεσαι ρεαλιστής με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζεις τη ζωή σε νέα βάση.
Το γράψιμο πότε μπήκε στη ζωή σου;
Αγαπώ τις λέξεις και το γράψιμο από μικρός. Ήταν ο τρόπος που συνήθως επέλεγα να εκφράζομαι… Συστηματοποίησα το γράψιμο με την έκδοση του πρώτου μου βιβλίου «Ονειροβασίες στη Βουνοκορφή των Μύθων», παιδικό μυθιστόρημα, Εκδ. Γραφή, και το καλλιέργησα με τη δημοσιογραφία.
Το μυθιστόρημα «Οι Ιππότες του Ουρανού» πώς γεννήθηκε;
Περνώντας καθημερινά από την Place Royal των Βρυξελλών είχα συνομιλίες με το μνημειώδες άγαλμα του έφιππου Γοδεφρείδου της Μπουγιόν ώσπου μελετώντας την αποστολή του βρήκα απαντήσεις που γύρευα όχι μόνο για την εποχή του, αλλά και για τη δική μας. Αποφάσισα να τον ακολουθήσω διά μέσου των μυθιστορηματικών ηρώων μου.
Τι ήταν αυτό που σε παρακίνησε να το γράψεις;
Η αναπαράσταση μιας αποστολής και μιας εποχής. Ο Μεσαίωνας αντέγραψε με μεγάλη ακρίβεια όσα ζούμε σήμερα… Υπήρξε μια «ανάμνηση του μέλλοντος». Η «παγκοσμιοποιημένη» ταυτότητα της Α’ Σταυροφορίας και η οικουμενικότητα του Βυζαντίου μοιάζουν με διόραση της εποχής μας. Δεν έχουμε παρά να ενδυθούμε τα «φορέματά» τους για να μάθουμε όσα δεν μπορούμε να φαντασθούμε. Αυτό προσπάθησα να προσφέρω στον αναγνώστη.
Το οδοιπορικό μέχρι τους Αγίους Τόπους φαίνεται ρεαλιστικό… Πώς έγινε η επεξεργασία του βιβλίου;
Με έρευνα, μελέτη κι επιτόπια καταγραφή… Χρειάστηκα περισσότερα από τα τρία χρόνια, για να συλλέξω το απαραίτητο υλικό που θα πρόσφερε με ακρίβεια τον καμβά της μυθιστορίας μου. Επισκέφθηκα κάστρα για να μάθω τη δομή τους. Μουσεία και μεσαιωνικά φεστιβάλ για να αντλήσω πληροφορίες για τους οπλισμούς και την καθημερινότητα. Επισκέφθηκα πολλές πόλεις που διαδραμάτισαν ρόλο στην ιστορία ή στη μυθιστορία μου… Κλερμόν, Ρέιμς, Σαρτρ, Λιέγη, Ρεμπέκ, Αμιένη, τη Βουλόνη στη Θάλασσα, Κωνσταντινούπολη κ.λπ. καλύπτοντας πολύ μεγάλο μέρος του οδοιπορικού. Πέντε φορές επισκέφτηκα την Μπουγιόν και το κάστρο του Γοδεφρείδου κι έγραψα επιτόπου.
Τα τρία πρόσωπα των φανταστικών πρωταγωνιστών θέλουν να πούνε κάτι στους σημερινούς ανθρώπους;
Τρεις ήρωες, τρεις διαφορετικοί χαρακτήρες… Ένας ορθόδοξος χριστιανός Έλληνας αξιωματικός, είναι ο νους… Ένας νεαρός μοναχός από τη Σκωτία που όπως είναι φυσικό είναι πιστός καθολικός, είναι η ψυχή… Ένας θηριώδης άθρησκος μαχητής ομοίως από τη Σκωτία, είναι το σώμα… Οι τρεις τους δένονται και είναι το όλον της ανθρώπινης υπόστασης απέναντι στο ορκισμένο χρέος της αποστολής τους.
Πώς ήταν οι μέχρι τώρα παρουσιάσεις του βιβλίου; Μίλησέ μας ιδιαίτερα για την παρουσίαση στις Βρυξέλλες.
Είμαι ευγνώμων για όλο αυτόν τον κόσμο που έχει παρευρεθεί… Αισθάνομαι επιπλέον υπέροχα γιατί έχουν γίνει με την επιμέλεια χώρων και θεσμών αξιοσημείωτων όπως η Δημοτική Βιβλιοθήκη Βόλου στο κτήριο Σπίρερ, το Γαλλικό Ινστιτούτο της Λάρισας, η Πρεσβεία της Ελλάδας στο Βέλγιο κ.λπ… Στις Βρυξέλλες όπου έγινε προ ημερών η παρουσίαση ξεχωριστό ρόλο έπαιξε ο αξιότιμος κ. πρέσβης Διονύσιος Καλαμβρέζος, με την πρωτοβουλία του οποίου οργανώθηκε η εκδήλωση, αλλά και το Λύκειο Ελληνίδων Βρυξελλών του οποίου είμαι μέλος.
Επόμενη παρουσίαση;
Η επόμενη παρουσίαση είναι στην Αθήνα στον εκπληκτικό χώρο του βιβλιοπωλείου Επί Λέξει, Ακαδημίας 32, την Πέμπτη 9 Φεβρουαρίου, στις 7.30 μ.μ. και ομιλητές τον καθηγητή πανεπιστημίου – συγγραφέα κ. Νίκο Κυριαζή και τον συγγραφέα – σύμβουλο του περιοδικού Άβατον κ Ιορδάνη Πουλκούρα.
Τι ετοιμάζεις για το μέλλον;
Γράφω το νέο μεσαιωνικό μυθιστόρημά μου, για το οποίο μπορώ να αποκαλύψω ότι το Βυζάντιο θα έχει και πάλι πρωταγωνιστικό ρόλο. Επίσης συνεργάζομαι με τον μεταφραστή για τη μετάφραση του μυθιστορήματος Οι Ιππότες του Ουρανού στη γαλλική και τέλος επεξεργάζομαι ένα σύγχρονο μυθιστόρημα που έχω ολοκληρώσει καιρό πριν.
Σήμερα στην πόλη μας θυμόμαστε το Ολοκαύτωμα και τιμούμε τη μνήμη των έξι εκατομμύριων Εβραίων που βασανίστηκαν και σκοτώθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης… Τι θα ήθελες να πεις σχετικά;
Κάτι που έγραψα μετά την επίσκεψη στο Άουσβιτς…
Achtung! Ήταν μια όμορφη καλοκαιρινή μέρα. Φίλοι Ελληνοπολωνοί μας πρότειναν να επισκεφτούμε το Άουσβιτς. Από την όμορφη Κρακοβία όπου μέναμε ήταν κοντά.
Το Άουσβιτς είναι μια τεράστια έκταση. Ένα αχανές συγκρότημα κτηρίων μονότονων, μια πολιτεία φρίκης… Στην αρχή νιώθεις ότι εισέρχεσαι σε έναν ιστορικό χώρο που δεν σε αφορά και τόσο. Σαν να βλέπεις ένα ντοκιμαντέρ. Μάλιστα οι πρώτες αίθουσες είναι κάτι σαν μουσείο που σε εισάγουν στο θέμα. Παραμένεις ψύχραιμος…
Μετά αρχίζεις τον περίπατο ανάμεσα στα κτήρια Μπλοκ που είναι διάσπαρτα με τάξη στο τεράστιο στρατόπεδο. Εισέρχεσαι…
Βλέπεις τα γραφεία των ναζί, όλα στη θέση τους σαν να έφυγαν τώρα, η φωτογραφία του Χίτλερ στον τοίχο, φάκελοι, αρχεία…
Μπαίνεις σε άλλο …στους τοίχους μια τεράστια έκθεση με χιλιάδες φωτογραφίες πορτρέτων των κρατούμενων με τις ριγέ στολές από τα αρχεία των ναζί. Σκελετωμένα πρόσωπα, μάτια τεράστια βαθουλωμένα κοιτάζουν ίσα μέσα στα δικά σου σαν να γυρεύουν ακόμη απαντήσεις. Άντρες, γυναίκες, παιδιά με κρανία γουλί …αμέτρητα πρόσωπα… Νιώθεις ανάμεσα σε χιλιάδες μάτια το πρώτο δυνατό σύγκρυο που γκρεμίζει την ψυχραιμία σου…
Αρχίζεις να μπαινοβγαίνεις σε Μπλοκ. Εδώ κοιμόντουσαν, στοιβαχτήρια ψυχών. Εδώ τα κελιά της απομόνωσης…
Achtung! Ένα επί ένα, τόσο μικρό που πρέπει να στέκονται όρθιοι.
Εδώ το Μπλοκ των μελλοθάνατων, την άλλη μέρα εκτελούνταν… Απέξω ένας τεράστιος μπετονένιος τοίχος διάτρητος από τα βαριά πολυβόλα που θέριζαν ανθρώπους. Αρχίζεις να σπας… Αποστρέφεις το βλέμμα από το τερατώδες Μπλοκ 10 όπου άνθρωποι χρησιμοποιούνταν σαν πειραματόζωα… και προχωράς. Achtung!
Μπαίνεις σε άλλο κτήριο, λίγο διαφορετικό… Εισέρχεσαι σε μεγάλους χώρους που μοιάζουν με λουτρά. Σου δείχνουν τους σωλήνες στην οροφή… Όχι δεν έριχναν νερό… Achtung! Έριχναν τον θάνατο σε ανθρώπους που είχαν μπει μέσα πιστεύοντας ότι θα πλυθούν και θα απολυμανθούν, έτσι τους έλεγαν… Άνδρες, γυναίκες, παιδιά, όλοι γυμνοί, ανάκατοι σε μια ακραία και ύστατη απώλεια της αξιοπρέπειάς τους… Τα πρώτα μάτια βουρκώνουν. Βρίσκεσαι στους θαλάμους αερίων.
Πλησιάζεις σε ένα πιο χαμηλό κτήριο με πολλές καμινάδες. Ξέρεις τι είναι αλλά παλεύεις μέσα σου να το αποτρέψεις. Σαν σκηνοθέτης της ζωής να κάνεις ένα φλασμπακ …να γράψεις άλλες σκηνές, να μην είναι εκεί μέσα αυτό που ξέρεις, που φοβάσαι, που δε θέλεις να δεις… Όμως είναι. Είναι οι φούρνοι που δούλευαν νύχτα μέρα κι έκαιγαν νεκρούς ανθρώπους. Είσαι μπροστά τους τώρα και τους κοιτάς. Παλεύεις πια να αντέξεις τη στιγμή, ειδικά που σου δείχνουν και τον τρόπο περισυλλογής του ανθρώπινου λίπους.
Βγαίνεις στον αέρα και νιώθεις ευγνώμων που είσαι ζωντανός… Κάποιοι δεν μπορούν να συνεχίσουν, άλλοι κάθονται κάτω και κλαίνε…
Όσο βαθαίνεις προς το στρατόπεδο τόσο βλέπεις τους επισκέπτες να σέρνουν τα βήματά τους γύρω σου. Μερικοί είναι ακουμπισμένοι σε τοίχους και κλαίνε… άλλοι κάθονται κάτω με βλέμμα στο κενό. Γέροι, νέοι, άντρες, γυναίκες …γκρουπ από όλο τον κόσμο. Μας δείχνουν κάποιους πολύ ηλικιωμένους από ένα γκρουπ που η φήμη τους έχει απλωθεί μέσα στο στρατόπεδο εκείνη τη μέρα. Είναι επιζήσαντες… Προσπαθώ να μαντέψω για αυτούς τι νιώθουν καθώς τους κοιτάζω..
Άλλο Μπλοκ και πίσω από τζαμαρίες τεράστιοι σωροί από βαλίτσες ανθρώπων που μαρτύρησαν. Γίνεται πολύ προσωπικό αυτό που βλέπεις …τους έλεγαν να γράφουν τα ονόματά τους πάνω στις βαλίτσες με εμφανή τρόπο. Διαβάζεις ονόματα και παρατηρείς γραφικούς χαρακτήρες. Φαντάζεσαι τη στιγμή. Έγραφαν ελπίζοντας ότι θα ξανανταμώσουν με τα υπάρχοντά τους και τη ζωή τους.
Άλλη τζαμαρία βουνό γυαλιά όλων των ειδών. Άνθρωποι όλων των ειδών. Σοφοί, ταπεινοί, εργάτες, μορφωμένοι, πλούσιοι, φτωχοί, όλοι ανάκατα…
Άλλη τζαμαρία, βουνά από κουρεμένα μαλλιά, το στομάχι μου πάλλεται, δεν ξέρω αν θα το συγκρατήσω πια. Δεν μπορεί να στέκεσαι μπρος από βουνά ανθρώπινα μαλλιά, δεν είναι εύκολο να στέκεσαι μπρος σε νεκρούς ανθρώπους. Τα δάκρυά μας τρέχουν ασυγκράτητα.
Achtung! Πού χάθηκε η έννοια άνθρωπος, στα κτήνη ή στα μαρτύρια και τον θάνατο;
Κι όταν στεκόμαστε μπρος σε μια ακόμη τζαμαρία που από πίσω της έχει σωρούς από παπούτσια η ματιά μου παλεύει να ξεφύγει… να δει κάτι μικρό που δραπετεύει από τον ζόφο. Εστιάζω σε ένα κοριτσίστικο παπουτσάκι …κρατάει ακόμη το ζωηρό κόκκινο χρώμα του και τα διάσπαρτα χαμογελαστά του αρκουδάκια. Θα ’ταν ένα κοριτσάκι ζωηρό κι όμορφο όχι πάνω από πέντε χρονών. Έχουμε παιδιά στην ηλικία της …Το δείχνω στη γυναίκα μου. Και τότε το κλάμα μας γίνεται θρήνος γοερός …σπαράζουμε. Οι Πολωνοί κι Ελληνοπολωνοί φίλοι μας μας αγκαλιάζουν. Είμαστε όλοι μια αγκαλιά και κλαίμε, κλαίμε… «Είστε καλοί άνθρωποι», μου ψιθυρίζει στο αφτί ο Νάπο. Εκείνο το βράδυ ρώτησα τη γυναίκα μου… «Πες μου ότι έχουμε μια καλή ζωή». Ήταν το δικό μας Άουσβιτς για ένα πρωινό. Έπειτα επιστρέψαμε στη ζωή. Αλλά ποτέ δεν ξεχάσαμε.
Ευχαριστώ πολύ…
Ευχαριστώ κ. Γαβαλά για την ουσιαστική συζήτησή μας.