Του Β.Δ. Αναγνωστόπουλου,
ομότιμου καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Ο λόγος για τη Μικρά Ασία και την προσφυγική μνήμη δεν φαίνεται να εξαντλείται, αντίθετα αποκτά τεράστιες διαστάσεις με τις νέες αναγνώσεις και ερμηνείες, πληθαίνοντας τις γνώσεις μας και φωτίζοντας πτυχές σκοτεινές και αδιερεύνητες. Η σχετική βιβλιογραφία για τα εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή είναι εντυπωσιακή σε ιστορικές μελέτες, έρευνες, αφηγήσεις, εκδόσεις…Α ισθανόμαστε πως όλοι οι Έλληνες είμαστε πρόσφυγες και ιχνηλατούμε τις ρίζες μας!
Μια νέα ανάγνωση Μνήμης είναι και το βιβλίο Μικρασιατών «Δρόμοι» της Νατάσας Κουτσοπούλου (έκδ. ΗΒΗ, Βόλος 2022, σελ. 125), με υπότιτλο Μια εθνογραφική προσέγγιση, υποσημαίνοντας το πεδίο και τον τρόπο μελέτης.
Στη σελ. 118 σημειώνεται ποιοι είναι και πού διακρίνονται αυτοί οι «Δρόμοι» των Μικρασιατών: «…διακρίνονται στους χάρτες, στην ιστορία, στις μνήμες, στα πρόσωπα, στους δρόμους της γειτονιάς μας, στις συνταγές της κουζίνας, στις συμπεριφορές, στα παραμύθια, στα τραγούδια, στις μουσικές, στα αντικείμενα-κειμήλια, στους συλλόγους, στα μουσεία, στις εκθέσεις, στις βιβλιοθήκες, στον αθλητισμό, στον κινηματογράφο, στη λογοτεχνία, στην τέχνη και τελικά στη ζωή μας. Γιατί όλοι οι δρόμοι μπορούν να συναντηθούν… και με το δικό μας δρόμο!». Όλες αυτές οι ιστορικές, πολιτιστικές και εμπράγματες εκφάνσεις της ζωής των Μικρασιατών αποτελούν το περιεχόμενο του βιβλίου, επικεντρωμένες, όπως είναι φυσικό, στη Νέα Ιωνία της Μαγνησίας. Αυτή η πολυεπίπεδη έρευνα υψώνει ένα αλωνάκι της μικρασιατικής μνήμης, παραπέμποντας στο αδούλωτο Μεσολόγγι του Σολωμού.
Τα κύρια κεφάλαια είναι: Εισαγωγή, Περπατώντας στους «δρόμους» των Μικρασιατών… Από τη Μικρασία στη …Νέα Ιωνία, Σχετικά με την προσφυγική μνήμη, Περπατώντας στους «δρόμους της Νέας Ιωνίας… Σήμερα, Σχετικά με τον Πολιτισμό και τη Λαογραφία, Βιβλιογραφία.
Τρία σημεία ιδιαίτερα για την ιστορική ιχνηλάτησηπου γίνεται στη μελέτη θα ήθελα να επισημάνω. Πρώτον, η αξιοποίηση βιογραφικών αφηγηματικών συνεντεύξεων με κατοίκους που ζουν στη Νέα Ιωνία και έχουν ρίζες μικρασιάτικες. Αυτοί είναι ο Μανώλης Παρασκευάς με καταγωγή από το Εγγλεζονήσι, ο Δημήτρης Κωνσταντάρας από τα χωριά της Περγάμου, η Ειρήνη Αϊβαζόγλου (αδελφή της αείμνηστης Άννας) από τα Κούλα της Μ. Ασίας, ο Λάκης Βαλαμουτόπουλος από το Αϊδίνι και η Κική Δανιηλίδου από το Σαράκιοϊ της Μ. Ασίας. Αφηγηματικές μαρτυρίες που σπάζουν της καρδιές με την αλήθεια και τις περιγραφές τους.
Δεύτερον, η αξιοποίηση λογοτεχνικών έργων Ελλήνων συγγραφέων, όπως Ηλίας Βενέζης (Αιολική Γη), Ελένη Δικαίου (Τα κοριτσάκια με τα ναυτικά), Γ. Καρακατσοπούλου-Χαϊδούλη (Καλλιπόλεως 29), Π. Κατσιρέλος (Στάση Μαυρομάτη), Φ. Κόντογλου (Αϊβαλί η πατρίδα μου), Δ. Κωνσταντάρας-Σταθαράς (Αληθινές Μικρασιάτικες Ιστορίες), Κ. Πολίτης (Στου Χατζηφράγκου), Διδώ Σωτηρίου (Ματωμένα χώματα) κ.ά. Και ας κρατήσουμε κατά νου τι έλεγε ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος ότι «αν θέλεις να γνωρίσεις έναν λαό, διάβαζε τη λογοτεχνία του».
Τρίτον, βρίθουν οι σελίδες από εικονογραφικό και αρχειακό υλικό, όπως χάρτες, φωτογραφίες, έγγραφα, κείμενα, πινακίδες οδών, συνεντεύξεις, εικόνες κτηρίων, ναών κ.ά. Ο Δημήτρης Κωνσταντάρας-Σταθαράς στον Χαιρετισμό του θα γράψει για το βιβλίο: «Αποτελεί δημιουργία ενός «ζωντανού» αναγνώσματος…».
Το επίτευγμα της Κουτσοπούλου, με την ολιστική μέθοδο παρουσίασης και τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας, είναι ότι δίνει μια πολυδιάστατη και πυκνή μαρτυρία Μνήμης σε ενιαία αφήγηση, ένα φουσκωμένο ποτάμι μνήμης μπροστά μας, που αρδεύει τις καρδιές των Μικρασιατών, αλλά και κάθε αναγνώστη. Και θα πρόσθετα ακόμη ότι προσφέρεται ως βιβλίο αναφοράς, με υλικό προς επεξεργασία για ενδοσχολικές και εξωσχολικές δραστηριότητες. Είναι σπουδαίο να δίνουμε τέτοιες αφορμές για μελέτη, έρευνα και παρατήρηση στους μαθητές του σχολείου. Να αρχίσουν να ανακαλύπτουν μόνοι τους τις αλήθειες της ζωής και την ιστορία τους.