Του Πάνου Σκοτινιώτη
Η χωροταξία, ως γνωστόν, είναι ένα από τα βασικά μαθήματα που διδάσκονται στις αρχιτεκτονικές σχολές. Είναι βέβαιο, λοιπόν, πως ο Καλλικράτης, ο μεγάλος αρχιτέκτονας της αρχαιότητας, δεν θα αισθανόταν καθόλου καλά αν διαπίστωνε πόσο κακοποιείται, στο όνομά του, η έννοια της χωροταξίας. «Για χωροταξική αποκλιμάκωση των ΟΤΑ», κάνει λόγο ο υπουργός Εσωτερικών Ν.Βούτσης. «Οποιαδήποτε συζήτηση για το χωροταξικό των δήμων πρέπει να αφορά μεμονωμένες περιπτώσεις μεγάλων νησιωτικών δήμων», αναφέρεται στο ψήφισμα του πρόσφατου Συνεδρίου της ΚΕΔΕ στη Χαλκιδική. Την ανάγκη «νέου χωροταξικού σχεδιασμού των Δήμων», επισημαίνουν πολλοί δήμαρχοι. Αυτές είναι μερικές από τις εκφράσεις που ακούγονται, ακόμη και από τα πιο επίσημα χείλη, και γράφονται καθημερινά. Το πρόβλημα είναι πως όταν εν προκειμένω μιλάμε για χωροταξία και χωροταξικό σχεδιασμό, δεν εννοούμε πράγματι τη χωροταξία και τον χωροταξικό σχεδιασμό, αλλά τη χωροθέτηση των Δήμων µε βάση συγκεκριμένα (γεωγραφικά, δηµογραφικά, αναπτυξιακά κ.ά.) κριτήρια. Τη συγκρότηση, δηλαδή, των Δήμων σε, πληθυσµιακά και χωρικά, µεγαλύτερες ή μικρότερες γεωγραφικές µονάδες. Ωστόσο, ο «Καλλικράτης» και οι αναγκαίες μεταρρυθμίσεις που επιβάλλεται να γίνουν με βάση την αξιολόγηση της μέχρι τώρα πορείας του, αποτελούν όντως τη μεγάλη ευκαιρία για ένα σοβαρό πολιτικό και επιστημονικό διάλογο για τη χωροταξία. Με άλλα λόγια, την ευκαιρία για ένα σοβαρό πολιτικό και επιστημονικό διάλογο για τη διακυβέρνηση των πόλεων, των περιφερειών και της χώρας συνολικά, αφού η χωροταξία, σύμφωνα και με τη Χάρτα της Ευρωπαϊκής Χωροταξίας, «εκφράζει γεωγραφικά τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές και οικολογικές πολιτικές της κοινωνίας». Σε τελευταία ανάλυση συνεπώς, χωροταξία δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο συνολικός τρόπος οργάνωσης της κοινωνίας, επομένως η ίδια η ουσία και το περιεχόμενο της διακυβέρνησης. Αποτελεί κοινή πια διαπίστωση ότι στη ρίζα του προβλήματος που αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια η χώρα μας δεν βρίσκεται μόνο η οικονομία, όσο – ίσως και πρωτίστως – η αδυναμία του διοικητικού συστήματος και ευρύτερα του συστήματος διακυβέρνησης να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν αποτελεσματικά δημόσιες πολιτικές. Οι διαρθρωτικές αλλαγές, συνεπώς, για τη ριζική ανασύνταξη του κράτους, αποτελούν αναγκαία απάντηση στην πολύπλευρη κρίση που αντιμετωπίζει η χώρα. Η προβληματική δομή και η ραγδαία επιδείνωση της λειτουργίας του κράτους υπήρξαν βασικοί παράγοντας για τη γιγάντωση του δημοσιονομικού προβλήματος και σοβαρό εμπόδιο για την επανεκκίνηση της οικονομίας, τη βιώσιμη ανάπτυξη και τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού συστήματος κοινωνικής προστασίας και κοινωνικής συνοχής.
Αυτό που απαιτείται, κατά συνέπεια, είναι ένα συνολικό σχέδιο για την ανάταξη του κράτους, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου εθνικού σχεδίου ανασυγκρότησης. Βασικό στοιχείο του σχεδίου αυτού δεν μπορεί παρά να αποτελεί η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της χώρας σ’ ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο και απαιτητικό ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον, με την αλλαγή του αναπτυξιακού της προτύπου, την ανάδειξη νέων ρόλων για την αυτοδιοίκηση (κοινωνική μέριμνα, περιβάλλον, πράσινη επιχειρηματικότητα, τουρισμός, πολιτισμός κ.ά.) και την κινητοποίηση ανθρώπινων και υλικών πόρων για την επίτευξη της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης.
Όταν αναφερόμαστε σε συνολικό σχέδιο για την ανάταξη του κράτους, εννοούμε όλες τις αναγκαίες λειτουργικές και οργανωτικές ανακατατάξεις στο πεδίο του διοικητικού μας συστήματος, το οποίο θα πρέπει να νοείται ως λειτουργική ενότητα που περιλαμβάνει όχι μόνο το κράτος, αλλά και την Τ.Α. Το πρόγραμμα «Καλλικράτης», με το οποίο επιχειρήθηκε για πρώτη φορά συνολική παρέμβαση σε όλες τις βαθμίδες της αυτοδιοίκησης και της αποκεντρωμένης διοίκησης, υπήρξε αναμφισβήτητα σημαντική τομή για την αυτοδιοίκηση, τη δημόσια διοίκηση και την κοινωνία. Άλλαζε, υπέρ της αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκησης, τις ισορροπίες στο σύστημα διακυβέρνησης της χώρας. Εισήγαγε σημαντικές καινοτομίες στον τομέα της χρηστής διοίκησης και της διαφάνειας. Αυτές οι καινοτομίες επέτρεψαν να αντιμετωπιστούν, σε σημαντικό βαθμό, φαινόμενα κακοδιαχείρισης, διαφθοράς και πελατειακών σχέσεων, τα οποία είχαν παρουσιαστεί στους κόλπους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και είχαν οδηγήσει το θεσμό σε πολιτική απαξίωση. Λάθη, ωστόσο, που υπήρξαν στο σχεδιασμό, ο τρόπος που εφαρμόστηκε ο «Καλλικράτης» και, κυρίως, η χρονική του σύμπτωση με το ξέσπασμα της μεγάλης οικονομικής και δημοσιονομικής κρίσης, έδειξαν πώς μια προοδευτική μεταρρύθμιση μπορεί να αποδομηθεί από τις κυβερνήσεις και να χρησιμοποιηθεί, εν πολλοίς, ως εργαλείο άσκησης περιοριστικών πολιτικών. Με τον «Καλλικράτη» προφανώς και δεν ολοκληρώθηκε η μεταρρύθμιση του διοικητικού συστήματος της χώρας. Έμεινε, άλλωστε, σε εκκρεμότητα η κορυφαία των μεταρρυθμίσεων, δηλαδή η ριζική αλλαγή της δομής και λειτουργίας της κεντρικής Διοίκησης, που παραμένει κεντρικό πολιτικό ζήτημα της χώρας και μεγάλος εθνικός μας στόχος. Έγινε, ωστόσο, ένα σημαντικό και τολμηρό βήμα για «μια νέα χωροταξία», το οποίο χρειάζεται την ενεργό συμβολή όλων των προοδευτικών, μεταρρυθμιστικών δυνάμεων του τόπου για να στηριχθεί, να βελτιωθεί και να ολοκληρωθεί. Ούτως ή άλλως, κατά την εφαρμογή της μεταρρύθμισης έχουν εντοπιστεί τα σημεία όπου πρέπει να υπάρξουν ουσιαστικές αλλαγές και σίγουρα τα περιθώρια για σημαντικές βελτιώσεις είναι μεγάλα. Μεταρρύθμιση, λοιπόν, στη μεταρρύθμιση. Σε αυτή την πραγματικά ιστορική συγκυρία, το πρωτεύον για την Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι να αποτελέσει αιχμή του δόρατος της εθνικής ανασυγκρότησης. Να προωθήσει τη δική της διοικητική, οικονομική, πολιτική και ηθική επαναθεμελίωση. Να λειτουργήσει ως παράγοντας ανάταξης της χαμένης εμπιστοσύνης των πολιτών προς την πολιτική και τους δημοκρατικούς θεσμούς. Να αποτελέσει, τελικά, πόλο δημοκρατικής ανασυγκρότησης, κοινωνικής ευθύνης και μεταρρυθμιστικής προοπτικής.
_____________________________________________________________________
* Το άρθρο αναρτήθηκε στον ιστότοπο aftodioikisi.gr στις 14.5.2015