Του Κυριάκου Παπαγεωργίου
Β’ Μέρος
Το νησί της Κιμώλου παρότι σχετικά μικρό το βαραίνει μεγάλη και ογκώδης ιστορία, τόσο φυσική, όσο και αισθητική.
Θα χωρίσουμε το αφιέρωμα σε δυο ενότητες που σχετίζονται με τους κατοίκους και το φυσικό περιβάλλον.
Πριν, όμως, υπεισέλθουμε στα μυστήρια ηφαιστειογενή πετρώματα του νησιού και περιηγηθούμε τις μοναδικές τοιχογραφίες των βραχωμένων παρειών της, θα κάνουμε μια σύντομη διαδρομή στο νησί με την υπερχειλίζουσα φαντασία που αφήνει άναυδους τους επισκέπτες της.
Η Κίμωλος πρωί – βράδυ είναι πάντα κομψή, φωτεινή, γλυκιά κι ανυπότακτη. Είναι και θαλασσινή και ουράνια και πολύ γήινη, ένα κομμάτι διχασμένο από τις αναταράξεις και τους καταποντισμούς, μάγμα ηφαιστειακό, του μπετονίτη και της καολίνης, του θειαφιού και λάβας, μα και των θερμών υδάτων που αναβλύζουν από πλήθος πηγαία κιμωλιακά πετρώματα. Είναι το νησί που θρέφεται από το νέκταρ των ουρανών, την αμβροσία της θάλασσας και το μούστο των ξηρικών της αμπελιών.
Η Κίμωλος είναι η μεγαλύτερη από τις νησίδες – δορυφόρους της Μήλου που απέχει από αυτή 960 μέτρα (από άκρη σε άκρη). Έχει σχήμα ελλειψοειδές, περίμετρο 14 μιλίων και εμβαδόν 40 τετρ. χιλιομέτρων. Γενικά είναι ορεινό νησί που αποτελείται από τρεις μεγάλες (μεγαλύτερες κορυφές) και τρεις μικρότερες. Το Παλιόκαστρο (362 μέτρα), στο οποίο υπάρχουν αρχαία ερείπια, ο Σκλάβος, που υψώνεται μέχρι τα 325 μέτρα, και ο Προφήτης Ηλίας, που φτάνει ώς τα 175 λίγο νοτιότερα από τα άλλα δυο.
Τα τέσσερα ακρωτήρια που την περιβάλλουν, είναι βόρεια της Γερακιάς, νότια του Αγ. Γεωργίου και δυτικά της Πεταλίδας. Σχεδόν όλα τα παράλια λευκάζουν από τον πώρο λίθο και διαστρώνονται από πίνακες γεωλογικών χρωμάτων, συνήθως λευκά, ασημιά και υπέρυθρα. Από το ασημί χρώμα (αργυρόχρωμο) πήρε το όνομά της η Κίμωλος τον μεσαίωνα από τους ναυτικούς της Δύσης Argentiera (Αρζαντιέρα).
Είναι νησί ηφαιστειογενές, με αρκετούς ανοιχτούς όρμους που δημιουργήθηκαν από τις προσχώσεις και τα ρεύματα της βροχής. Η νότια παράκτια πλευρά του νησιού, διαθέτει και τον όρμο Ελληνικά ή Λίμνη, όπου βρέθηκε η αρχαία βυθισμένη νεκρόπολη της Κιμώλου. Η πόλη αυτή ήταν ενωμένη με τη νησίδα του Αγίου Ανδρέα. Πέρα από αυτή βρίσκονται η Μπονάτσα, η Εννηά και η Αλυκή.
Το κεντρικό λιμάνι της Κιμώλου, η Ψάθη, αποτελεί το επίνειο του νησιού όπου μεθορμίζουν όλα τα πλοία και προσβάλλεται μόνο από τον σορόκο. Αριστερά της Ψάθης όπου σήμερα η Γούπα, υπήρχαν ανέκαθεν οι λαξεμένοι νεώσοικοι, τους οποίους οι εγχώριοι αποκαλούν «σύρματα». Νότια το νησί περιβάλλεται από τις βραχονησίδες Άγιος Ευστάθιος και Άγιος Γεώργιος.
Στη βόρεια και ανατολική πλευρά του νησιού βρίσκονται και οι μεταλλικές θειούχες πηγές, λίγο δυτικότερα από την πανέμορφη ακτή των Πράσσων.
Τα προϊόντα του νησιού είναι τα ορυκτά, δηλαδή οι πώρινοι λίθοι (κιμωλία γη), απ’ όπου βγαίνει ο πηλός που γίνεται σαπούνι (από τα αρχαία χρόνια).
Ο γύρος της ακτογραμμής
Ξεκινώντας τη γνωριμία μας με το νησί θα συμμετάσχουμε σε μια θαλασσινή περιήγηση, με σκάφος που θα έχουμε την τύχη να το κυβερνά ένας θαλασσόλυκος, που αψηφά τους καιρούς, τα βράχια της ακτογραμμής, τις σπηλιές και τ’ αντιμάμαλα, καθώς και όλες τις αψιδωτές μαρτυρίες της φυσικής κιμωλιάτικης βραχογραφίας.
Πλοηγώντας το σκάφος του θα ελίσσεται ανάμεσα από σκοπελάκια, υβώματα και υφάλους και θα σταθμεύει στη φυσική ιστορία του κάθε αναλογικού μνημείου της ακτογραμμής, για να ξεναγεί τους ταξιδιώτες του στα θαλάμια των θαλασσοσπηλιών και στις φωλιές της φώκιας.
Έτσι σε αυτόν τον φανταστικό κι υπέροχο περίπλου της Κιμώλου, ο καπτα-Βαγγέλης ο Βαμβακάρης, θα είναι ο θαλασσινός Παυσανίας της κάθε διαδρομής, πίσω από κάβους, στοές και ακρωτήρια βράχια.
Θα περάσουμε το ακρωτήρι της Ανατολής κι ύστερα το Πουλί για να προσορμίσουμε στον κόλπο των Μοναστηριών κι έπειτα στον Γαμπά, λίγο πριν από την κάμψη της Γερακιάς.
Έπειτα θα μπούμε στο Αγιόκλημα και θα πιάσουμε την αμμουδιά στο Φιδάκι, με τα θειαφένια τείχη. Θα περάσουμε έξω από τα λευκόχρυσα βράχια της Αθηνιάς και τελικά θα αγκυροβολήσουμε πάνω από ένα βυθισμένο πηγάδι στον όρμο των Ελληνικών δίπλα σχεδόν από το νησάκι του Αγιανδρέα.
Σε όλους αυτούς τους ορμίσκους και τις σπηλιές ο καπτα-Βαγγέλης θα εισορμά και θα αγκυροβολεί για μια εκτονωμένη βουτιά στα θεσπέσια νερά της Κιμώλου.
Το Χωριό και το Κάστρο
Όπως στα αρχαία χρόνια έτσι και σήμερα η Κίμωλος ήταν και είναι μονόπολη. Ο οικισμός του Κάστρου ανάγει τη γένεσή του στον 13ο αιώνα κι είναι κτισμένος πάνω σε ψηλή ράχη, ένα τέταρτο της ώρας από το επίνειο της Ψάθης. Από την Ψάθη ανέβαινε (είναι ακόμη σε χρήση) παλιό λιθόστρωτο. Ο συνοικισμός του Κάστρου είναι μοναδικός, καθώς δεν υπάρχουν ίχνη νεότερων οικήσεων. Διακρίνεται δε σε δυο συνοικισμούς, τον Παλιό και τον Καινούργιο, τα δε κτίσματά του κατά βάση αποτελούνται από διόροφα αψιδωτά και κογχωτά οικοδομήματα.
Το Κάστρο είναι τετράγωνο κι έχει αυξηθεί με προσθήκη άλλης μιας τετράγωνης ζώνης. Παλιά υπήρχαν τέσσερις πύργοι αμυντικοί, που τους αποκαλούσαν «βελούαρδους». Οι πύλες του Κάστρου ήταν και είναι δυο, η Επάνω Πόρτα, όπως τη λένε, που φέρει χρονολογία του 1646 και η Κάτω Πόρτα, με έτος κατασκευής το 1650 (ημερομηνία υπερθύρου).
Στο μισό του τετραπλεύρου βρίσκεται ο ναός της του Χριστού Γεννήσεως, κτισμένος το 1592, όπως προκύπτει από εντοιχισμένη επιγραφή.
Τα σπίτια είναι όλα κατάλευκα, με πλακόστρωτα δαιδαλώδη σοκάκια και μικρές πλατείες, πολύ γραφικά, καθώς δημιουργούν ένα ιδιαίτερα ελκυστικό σύνολο. Αποτελούνται από ανώγεια και κατώγαια.
Στον περίπατό μας αυτό γύρω και μέσα από το Κάστρο θα συναντήσουμε εκτός από την εντυπωσιακή Μητρόπολη και άλλες έξι παλιές εκκλησίες που έχουν χαρακτηρισθεί ως ιστορικά μνημεία. Σημαντικότερες είναι της Ζωοδόχου Πηγής, των Ταξιαρχών και βέβαια της Θεοτόκου που εγκαινιάστηκε το 1873.
Στο Χωριό λειτουργεί και το Αρχαιολογικό Μουσείο, με ευρήματα από την περιοχή των Ελληνικών.
*
Από τους πολλούς ανθρώπους του νησιού, με τους οποίους ήρθαμε σε επαφή και γνωριμία ξεχωρίσαμε κάποιους που είναι δεμένοι με το νησί κι αποτελούν τρόπος του λέγειν τον συνδετήριο κρίκο με τη ζωή, τις δραστηριότητες και τη μνήμη του τόπου.
Είναι δε αυτοί ο καπτα-Βαγγέλης ο Βαμβακάρης ο θαλασσόλυκος, ο Μανώλης ο Μουστάκας, ο οδηγός του λεωφορείου, άριστος γνώστης της ιστορίας του νησιού, ο 90χρονος Μανώλης Μάστορας, μια αθόρυβη φυσιογνωμία της υπαίθρου που τριγυρνάει σε όλες τις εξοχές με το γαϊδουράκι, ο 92χρονος Αυγουστής Γαλανός, ο λειτουργός κάθε παλιάς (αλλά και σημερινής) θαλάσσιας επικοινωνίας της Κιμώλου και όλα τα γυρονήσια, ο επίσης 92χρονος καπτα-Δημήτρης ο Σάρδης από τη Γούπα, ο Φώτης ο Μαρινάκης, ο πρόεδρος των Κιμωλιστών με τεράστια δραστηριότητα στο νησί, ο Αποστόλης ο Μποχώρης, ο χιουμορίστας ταβερνιάρης του χωριού κι ο Γιάννης ο Βεντούρης, πρώην κοινοτάρχης, με επίσης μεγάλη δραστηριότητα, γνώση των προβλημάτων του τόπου, ναυτική εμπειρία κι ενδιαφέρον για την επίλυση των προβλημάτων του νησιού.
*
Η Κίμωλος που γνωρίσαμε, που περπατήσαμε κι αφουγκραστήκαμε είναι εντέλει ένα πανέμορφο και ολοζώντανο νησί των Κυκλάδων, με υπέροχους ανθρώπους, ξεχωριστά τοπία, σπλάχνα γεμάτα λάβα, θειάφι και κιμωλία γη, μα πιο πολύ είναι μια υπέροχη πινακοθήκη ζωντανών και άυλων αγαθών (πραγμάτων και ανθρώπων) για υπέροχα και ξεχωριστά όνειρα…
Ένας αέναος ψαλμός από φως, που φλοισβίζει στο πέλαγος με χίλια αλληλούϊα…
Επιλεγόμενα
Η μοναδική αρχαία μνεία του νησιού οφείλεται στον Άμφι και τον Αθήναιο που διέσωσαν ένα στίχο, στον οποίο γίνεται αναφορά στις κιμώλιες ισχάδες (*). Ελάχιστοι ιστορικοί και περιηγητές ασχολήθηκαν με το νησί. Τη μνημονεύουν απλά ο Σκύλαξ, ο Πτολεμαίος, ο Πλίνιος και ο Οβίδιος, ενώ την αγνόησε ο πολύς νησιογράφος Μπουοντελμόντι, που είχε περιηγηθεί εβδομήντα νησιά του Αιγαίου. Από τους νεότερους περιηγητές την επισκέφτηκαν ο Τουρνεφόρ, ο Σοννίνι και ο Ολιβιέ.
Στην Κίμωλο λατρεύονταν η Αθηνά, η Άρτεμις κι ο Ποσειδώνας…
(*) Εν Θουρίοις τούλαιον, εν Γέλα φακοί
ικάριος οίνος, ισχάδες κιμώλιαι
Ισχάδες = ξηρά σύκα
Σεπτέμβρης του ’21