Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας το τελευταίο χρονικό διάστημα, τόσο στον Παγασητικό, όσο και στο βορειοδυτικό Αιγαίο και τις Βόρειες Σποράδες, ανησυχούν τους κλιματολόγους, τους βιολόγους αλλά και τους μετεωρολόγους, καθώς πρόκειται για το φαινόμενο του καύσωνα στη θάλασσα.
Οι θερμοκρασίες του νερού ξεπερνούν κατά πολύ τους 27 βαθμούς Κελσίου και φθάνουν και τους 31 βαθμούς, ασυνήθιστες για τον Παγασητικό και το βορειοδυτικό Αιγαίο, γι’ αυτό και σημειώνεται το φαινόμενο των αφρών σε μεγάλη έκταση στις παραλίες. Παράλληλα οι υψηλές θερμοκρασίες των θαλασσών, που μοιάζουν με τροπικές, ευνοούν την αύξηση των μεδουσών, που έχουν κατακλύσει την περιοχή. Η απόκλιση της επιφανειακής θερμοκρασίας της θάλασσας έφτασε τοπικά τους +6 βαθμούς Κελσίου σε σχέση με τα κανονικά επίπεδα των τελευταίων ετών και περίπου +5 βαθμούς σε σχέση με τις φυσιολογικές τιμές για την εποχή σύμφωνα με τις κλιματικές τιμές.
Τα αίτια
Σύμφωνα με την ωκεανογράφο κ. Σοφία Δαρμαράκη οι μεγάλες ποσότητες θερμότητας τις οποίες απορροφά η θάλασσα, ως αποτέλεσμα της συνεχούς αλληλεπίδρασής του με την ατμόσφαιρα, μπορούν υπό συνθήκες να δημιουργήσουν μια ανώμαλη και παρατεταμένη αύξηση της θερμοκρασίας των επιφανειακών (αλλά και των βαθύτερων) στρωμάτων της. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται «καύσωνας της θάλασσας» (marine heatwave στη διεθνή βιβλιογραφία) – σε αντιστοιχία με τον ατμοσφαιρικό καύσωνα-και παρατηρείται με ολοένα και αυξανόμενη συχνότητα (σε σχέση με την περίοδο 1925-2016), ιδιαίτερα την τελευταία 20ετία σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Δύο είναι οι κύριοι παράγοντες που δημιουργούν τον καύσωνα της θάλασσας: Οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες και η άπνοια στην ατμόσφαιρα που δεν ευνοεί την ανάμειξη των επιφανειακών νερών με τα βαθύτερα και πιο ψυχρά νερά και τα ωκεάνια ρεύματα που μεταφέρουν θερμές μάζες νερού από άλλες λεκάνες. Στην περιοχή της Μεσογείου, προηγούμενοι καύσωνες παρατηρήθηκαν σε μεγάλη έκταση, π.χ. το 2003 (διάρκεια >1μήνα), το 2006 και το 2015 με τις μέσες επιφανειακές θερμοκρασιακές ανωμαλίες να κυμαίνονται ~ +2-3 ºC, φτάνοντας τοπικά μέχρι και τους +5ºC (σε σχέση με τη μέση επιφανειακή θερμοκρασία μεταξύ 1982-2012). Πρόσφατες μελέτες με προσομοιώσεις μοντέλων έδειξαν ότι την περίοδο 1982-2017, αναπτύχθηκαν περί τα 27 φαινόμενα καυσώνων στη Μεσόγειο Θάλασσα με μέση διάρκεια 2 εβδομάδων, μέσης έκτασης περίπου 40% της Μεσογείου και με τη μέση θερμοκρασιακή ανωμαλία να είναι κατά 0.5ºC μεγαλύτερη από τον μέσο όρο των πιο ακραίων θερμοκρασιών τα τελευταία 30 χρόνια (περίοδος μελέτης 1982-2012). Η δε συχνότητά τους αυξήθηκε από 0.5 καύσωνες ανά έτος την περίοδο 1983-2000 σε 0.9 ανά έτος την περίοδο 2001-2017. Σε αντίθεση με τους καύσωνες στην ατμόσφαιρα, οι επιπτώσεις των καυσώνων στη θάλασσα δεν είναι ορατές στο ανθρώπινο μάτι αμέσως. Οι κυριότερες από αυτές εντοπίζονται σε θαλάσσιους οργανισμούς οι οποίοι πεθαίνουν, ενώ πολλά θαλάσσια είδη μεταναστεύουν, μη μπορώντας να ανταπεξέλθουν στις υψηλές θερμοκρασίες της θάλασσας, με τη θέση τους κάποιες φορές να παίρνουν καινούρια είδη, προκαλώντας μια απότομη και τεράστια αναδιοργάνωση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Αυτό, έχει σαν αποτέλεσμα τεράστιο διατροφικό και οικονομικό πλήγμα στις κοινωνίες, οι οποίες βασίζονται στην αλιεία. Η μέση θερμοκρασία στη Μεσόγειο ανεβαίνει περίπου κατά 0,4 βαθμούς Κελσίου ανά δεκαετία.
Κυκλώνες
Από την πλευρά του ο μετεωρολόγος Σταύρος Ντάφης είναι καθησυχαστικός για την δημιουργία κυκλογένεσης λόγω των υψηλών θερμοκρασιών στη θάλασσα. Δεν εξαρτάται στη Μεσόγειο από τη θερμοκρασία της θάλασσας η δημιουργία κυκλώνων, επισημαίνει ο Βολιώτης μετεωρολόγος, που θεωρεί ότι, αν γίνει κάτι τέτοιο, θα γίνει στα μέσα του φθινοπώρου, με την έλευση ενός ψυχρού μετώπου από τη βόρεια Ευρώπη και όχι τώρα. Με την πρώτη οργανωμένη κακοκαιρία όλη αυτή η συσσωρευμένη ενέργεια, που είναι τεράστια, ίσως μεταφραστεί σε κυκλώνα, όπως ο «Ιανός» ή ο «Ζορμπάς» που τους γευτήκαμε και να προκαλέσουν τεράστιες καταστροφές στις περιοχές που θα πλήξουν. Αντίστοιχες υψηλές θερμοκρασίες στη θάλασσα είχαν να σημειωθούν από το 2012 και το 2007. Ο κυκλώνας είναι ένας τεράστιος αέρας, που συνοδεύεται από καταιγίδα, που μπορεί να σχηματιστεί σε οποιαδήποτε περιοχή, όπου υπάρχουν χαμηλές πιέσεις, καθώς αυτές είναι περιοχές που προσελκύουν αέρα από την ατμόσφαιρα. Διακρίνονται πέντε τύποι κυκλώνων, τροπικοί, εξωτροπικοί, υποτροπικοί, πολικοί και μεσοκυκλώνες. Οι άνεμοι που προκαλούν μπορούν να φτάσουν σε ταχύτητα τουλάχιστον τα 120 χιλιόμετρα ανά ώρα, ενώ συνοδεύονται από έντονες βροχές. Δεν θεωρούνται τόσο προβληματικοί όσο οι τυφώνες, αλλά η ένταση των ανέμων είναι επίσης υψηλή. Ο κυκλώνας δημιουργεί κυκλογένεση. Αυτό το φαινόμενο δεν είναι τίποτα περισσότερο από την ενοποίηση ενός κυκλώνα, παράγοντας πολύ έντονες ριπές ανέμου και καταιγίδας, που μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές υλικές ζημιές. Για να συμβεί, η θερμοκρασία της επιφάνειας της θάλασσας και η θερμοκρασία του αέρα πρέπει να είναι πολύ διαφορετικές, έτσι ώστε να υπάρχει αξιοσημείωτη πτώση πίεσης και σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.