Της Αντιγόνης Σδρόλια
Πτύσσω σημαίνει διπλώνω. Το τραπέζι που διπλώνει, για να μεταφέρεται εύκολα, είναι πτυσσόμενο. Αλλά και στον υπολογιστή υπάρχει πτυσσόμενο μενού. Η πτυχή (ἡ πτύξ, τῆς πτυχός) είναι το κάθε είδους δίπλωμα και τσάκισμα, από τις πιέτες της φούστας και τις σούρες της κουρτίνας ώς τις ζάρες του δέρματος. Με την κατάληξη -ίον σχηματίζεται το υποκοριστικό πτυχίον, που σημαίνει την πτυσσόμενη πινακίδα ως είδος γραφικής ύλης και αργότερα το διπλωμένο χαρτί. Ανάλογα με το πόσες φορές είναι διπλωμένο μπορεί να είναι δίπτυχο, τρίπτυχο ή πολύπτυχο. Σήμερα πτυχίο είναι ο τίτλος σπουδών που πιστοποιεί την ολοκλήρωση της φοίτησης σε ανώτερη ή ανώτατη σχολή, ή τις επαρκείς γνώσεις σε κάποιον τομέα, κατόπιν διενέργειας εξετάσεων. Επί πτυχίῳ βρίσκονται οι φοιτητές που έχουν συμπληρώσει τα υποχρεωτικά χρόνια παρακολούθησης της σχολής, αλλά χρωστούν κάποια μαθήματα. Κι έτσι στη λήξη των προπτυχιακών ή μεταπτυχιακών σπουδών απονέμεται το πολυπόθητο πτυχίο και, επιτέλους, οι φοιτητές καθίστανται πτυχιούχοι.
Η σημασιολογική εξέλιξη της λέξης ακολουθεί παράλληλη πορεία με εκείνη της συνώνυμης λέξης δίπλωμα. Από το ρήμα διπλόω-ῶ (διπλώνω) και το ουσιαστικό δίπλωμα (τσάκισμα) προέκυψε η λατινική λέξη diploma (-atis) που σήμαινε το επίσημο διπλωμένο έγγραφο, το διαπιστευτήριο, που διέθεταν οι αγγελιοφόροι, οι diplomarii, και οι επίσημες πρεσβείες. Έτσι, προέκυψαν οι λέξεις διπλωμάτης και διπλωματία. Όπου υπάρχει, λοιπόν, μια μικρή πτύχωση, εκεί σχηματίζεται ένα δίπλωμα. Κι έτσι από το αρχαίο δίπλωμα και το λατινικό diploma προκύπτει ως μεταφραστικό δάνειο το γαλλικό diplôme, αφού όλα διπλώνουν.
Θα κάψω ή θα σκίσω τα πτυχία μου, λέμε, είτε για δήλωση της απαξίωσης των σπουδών μας, είτε όταν ακούμε κάτι απίθανο που καταρρίπτει τις απόψεις μας. Έχει πολλές περγαμηνές, λέμε, συχνά ειρωνικά, για τα πτυχία και τους τίτλους σπουδών που κατέχει κάποιος, ειδικά αν βρίσκονται σε περίοπτη θέση στο γραφείο ή το σαλόνι, με κορνιζαρισμένο τον πάπυρο ή την περγαμηνή κατόπιν ειδικής παραγγελίας. Όλα για το πτυχίο. Διάβασε, παιδί μου, για να πάρεις το χαρτί. Η μόνιμη επωδός στα χείλη των γονέων. Ωστόσο παρατηρούμε πως η ουσιαστική παιδεία εκλείπει, παρά το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι είναι οι πτυχιούχοι. Πολλά τα πτυχία και πάμπολλοι οι φορείς που τα εκδίδουν, αλλά αντιστρόφως ανάλογη τείνει να είναι η σχέση ποσότητας και ποιότητας. «Αν το να έχεις γένια νομίζεις ότι δείχνει σοφία, τότε και ο τράγος θα ήταν Πλάτων» έγραψε ο Λουκιανός και δυστυχώς ισχύει και για τους τίτλους σπουδών, αν δεν συνοδεύονται από τη διαμορφωτική δύναμη της παιδείας, από την καταλυτική καλλιέργεια του χαρακτήρα. Ζητούμενο είναι πτυχία με αντίκρισμα, διπλώματα που δεν θα μπουν μόνο στην κορνίζα ή στο αρχείο, αλλά θα συμβάλλουν στην κοινωνική κινητικότητα, στη διεκδίκηση εργασίας και στην ουσιαστική γνώση. Αλλιώς τζάμπα τα πήραμε τα πτυχία;