Πολιτισμός

Ιωάννης Πρίγκος: ο άνθρωπος που αγάπησε τα βιβλία, τη μάθηση και την Παιδεία των Ελλήνων

«Όποιοι πεινούν ή διψούν, τρώγοντας χορταίνουν και πεινώντας ή διψώντας ομοίως τη δίψα τους θεραπεύουν. Εγώ την πείναν μου και δίψαν μου, ήγουν την ανάγνωσιν των βιβλίων, ποτέ δεν χορταίνω, αλλά μάλιστα όσον τρώγω τόσον περισσότερον πεινώ.[…]. Μαθημάτων φροντίζετε και μη χρημάτων∙ τα γαρ μαθήματα φέρουσιν τα χρήματα. Δι’ εμέ τα χρήματα μου φέρνουν τα μαθήματα, ότι καλά εξοδιάζω διά να έχω τα βιβλία, ήγουν να τα αγοράσω, όπου είναι ακριβά κι ελληνικά με το να είναι όχι πολλά να βρίσκονται. Πείθομαι σοφού λόγους, τιμώ τους αξίους, ερευνώ τα γραφόμενα των προγόνων μου, παθαίνω ίνα μαθαίνω∙ τα παθήματα, μαθήματα».
Ιωάννης Πρίγκος

Του Αλέξανδρου Γ. Καπανιάρη*

Στο πρώτο από τα έξι άρθρα για το θεματικό αφιέρωμα που επικεντρώνεται στον Νεοελληνικό Διαφωτισμό και την Εκπαίδευση στο Πήλιο πριν την Επανάσταση του 1821, η πρώτη προσωπικότητα με την οποία θα ασχοληθούμε είναι ο Ιωάννης Πρίγκος, έμπορος, βιβλιόφιλος, συγγραφέας, εκδότης και ευεργέτης της Ζαγοράς.
Ο Ιωάννης Πρίγκος σε μικρή ηλικία ξενιτεύτηκε στη Σμύρνη, στην Αλεξάνδρεια, στη Βενετία, στο Άμστερνταμ, όπου έζησε είκοσι χρόνια, και τελικά επέστρεψε στην πατρίδα του. Η πίκρα του που δεν έμαθε γράμματα και η πίστη του ότι «τα γράμματα κάνουν τους ανθρώπους», μια φράση που έγραφε συχνά στα σημειωματάριά του, σε συνδυασμό με την επιθυμία του να φανεί χρήσιμος στην πατρίδα του τον ώθησαν στο να χορηγήσει μεγάλα για την εποχή χρηματικά ποσά για την ίδρυση του Ελληνομουσείου Ζαγοράς (Λεωνιδοπούλου – Στυλιανού, 1975:343).

Έργο του Ζαγοριανού εικαστικού Κώστα Κομνηνού (2017) με τον Ι. Πρίγκο και το Ελληνομουσείο που χρησιμοποιήθηκε ως βάση για το λογότυπο της Δημόσιας Ιστορικής Βιβλιοθήκης Ζαγοράς

Κατά την εγκατάστασή του στο Άμστερνταμ ασχολήθηκε με το εμπόριο και απέκτησε χρήματα. Μολονότι δεν είχε πάει σχολείο όπως προαναφέρθηκε, καθώς από μικρός έμεινε ορφανός και από τους δύο γονείς του, έμαθε μόνος του Αρχαία και Νέα Ελληνικά, Ιταλικά και Ολλανδικά και απέκτησε μια από τις πιο πλούσιες βιβλιοθήκες της εποχής του (Σκουβαράς, 1964).
Το 1762 αποφάσισε να δημιουργήσει στη Ζαγορά μια βιβλιοθήκη, έχοντας ως παράδειγμα τη βιβλιοθήκη του Άμστερνταμ. Μέχρι το 1776 έστειλε, μέσω Σμύρνης, στη γενέτειρά του, 800 τόμους βιβλίων, τα περισσότερα από τα οποία ήταν σπάνιες εκδόσεις αρχαίας ελληνικής γραμματείας, έργα Βυζαντινών συγγραφέων, χρονογράφων, ιστορικών και πατέρων της εκκλησίας, καθώς και φιλοσοφικά και ιστορικά βιβλία αλλά και γεωγραφίες, άτλαντες και χάρτες.
Τα σπάνια βιβλία που αποστέλλονται από το Ι. Πρίγκο στη Ζαγορά μεταφέρονται στο σχολείο που λειτουργούσε κοντά στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Έτσι, η πρώτη αποστολή βιβλίων φθάνει στη Ζαγορά το 1762, ενώ τρία χρόνια αργότερα, το 1765, μαθαίνει ότι τα βιβλία του παραμένουν αχρησιμοποίητα (γιατί κανείς δε γνωρίζει να τα διαβάζει), διότι το σχολείο, λόγω έλλειψης πόρων, είχε αναστείλει τη λειτουργία του και έτσι οι περισσότεροι δε γνωρίζουν ανάγνωση. Το 1767 το σχολείο αρχίζει να επαναλειτουργεί, ενώ, παράλληλα, για να προστατευθούν οι 1.000 τόμοι που είχαν αποσταλεί από τον ίδιο, δημιουργείται με νέα χορηγία του τμήμα της βιβλιοθήκης του σχολείου (Λεωνιδοπούλου – Στυλιανού, 1975:343).

Η ευτυχής συγκυρία της μετάβασης του εξόριστου Ζαγοριανού Οικουμενικού Πατριάρχη Καλλινίκου του Γ’ στη Ζαγορά το 1776 συντέλεσε στην ανέγερση νέου οικήματος, για να στεγαστεί το σχολείο. Ο φωτισμένος ιεράρχης, με το κύρος και τον σεβασμό που είχε κερδίσει από τους ντόπιους Ζαγοριανούς εμπόρους της εποχής, πρωτοστατεί στην εξασφάλιση της απαραίτητης χρηματοδότησης για την ίδρυση ενός νέου διδακτηρίου το 1777 που επικοινωνούσε με το κτίριο της βιβλιοθήκης. Παράλληλα, το νέο εκπαιδευτικό συγκρότημα αποτελούνταν και από χώρους για τη διαμονή των μαθητών που κατάγονταν από άλλες κοντινές περιοχές.
Το Ελληνομουσείο, όπως ονομάστηκε αργότερα, στην ουσία δεν ήταν ένα σχολείο κοινών γραμμάτων, αλλά ένα ανώτερο σχολείο με μια πλούσια βιβλιοθήκη, που ανάλογη δε συναντούσε κανείς εύκολα σε όλη την Ελλάδα. Η λειτουργία του σχολείου συνεχίστηκε έως το 1790, οπότε διακόπηκε λόγω διάφορων δυσχερειών αλλά και κακοδιαχείρισης των χρημάτων τα οποία έστελνε ο Πρίγκος για την πληρωμή των δασκάλων και τις υπόλοιπες ανάγκες του. Εκείνη την περίοδο, η σχολή στα Αμπελάκια είχε μια σημαντική άνοδο, γεγονός που έστρεψε προς τα εκεί αρκετά παιδιά πλουσίων Ζαγοριανών. Το Ελληνομουσείο επαναλειτουργεί το 1800, για να σταματήσει πλέον οριστικά τα πρώτα χρόνια μετά την Επανάσταση (Λεωνιδοπούλου – Στυλιανού 1975:343).

«Στο Ελληνομουσείο Ζαγοράς μετά τις ενέργειες του Ιωάννη Πρίγκου και του Ζαγοριανού Οικουμενικού Πατριάρχη Καλλινίκου του Γ’ θα στεγαστούν τα βιβλία από την Ολλανδία του Ιωάννη Πρίγκου, τα βιβλία (κυρίως χειρόγραφα) του Πατριάρχου Καλλινίκου, καθώς και αυτά που δώρισαν άλλοι επώνυμοι Ζαγοριανοί που κατείχαν υψηλές θέσεις στην Κωνσταντινούπολη, στη Ρωσία, στις παραδουνάβιες ηγεμονίες και αλλού. Οι παραπάνω δωρεές, σπάνιες και σπουδαίες, αποτελούνταν από εκδόσεις της Βενετίας, Μεδιολάνου, Τεργέστης, Βιέννης, Χάγης, Άμστερνταμ, Λονδίνου, Παρισίων, Λειψίας και όλων γενικά των μεγάλων πνευματικών κέντρων της Ευρώπης. Όλες έχουν τυπωθεί σε τυπογραφεία επιφανών ακαδημιών, βασιλικών κολεγίων, και ονομαστών τυπογράφων όπως του Άλδου Μανούτου, Εράσμου Σμίτ κ.ά., περιέχουν δε έργα κλασσικής ελληνικής γραμματείας, θρησκευτικά, ιστορικά γεωγραφικά, όπως του φημισμένου Ολλανδού κοσμογράφου Αβραάμ Ορτέλλιου, και πολλά άλλα» (Αγιοπετρίτης, 2015)
Ο Ιωάννης Πρίγκος εκτός από τις πρωτοβουλίες που ανέλαβε καθώς και χορηγίες που απέστειλε στην ιδιαίτερη πατρίδα του τη Ζαγορά Πηλίου, αξιοθαύμαστο έργο επέδειξε και ως εκδότης – χορηγός σε μια εποχή που η τυπογραφία δεν ήταν δεδομένη και συνδέονταν με ένα μεγάλο κόστος. Τα έργα με τα οποία συνδέθηκε ο Ιωάννης Πρίγκος ήταν η έκδοση του βιβλίου του Κεφαλλονίτη ιερωμένου Ηλία Μηνιάτη «Η Πέτρα του Σκανδάλου» που είχε εκδοθεί για πρώτη φορά στη Λειψία το 1718 και του έργου του Ευγένιου Βούλγαρη «Ορθόδοξος ομολογία» του σοφολογιωτάτου ιεροδιακόνου Ευγενίου του Βουλγάρεως, το οποίο επανεκδόθηκε το 1828 στην Αίγινα με τίτλο «Ορθόδοξος ομολογία, ήτοι Πίστεως έκθεσις κατά την του Χριστού αγίαν καθολικήν και αποστολικήν Εκκλησίαν».

Το συγγραφικό έργο του Ι. Πρίγκου συνδέεται με το «Το χρονικό του Άμστερνταμ» που αποτελείται από τέσσερις τόμους με γεγονότα του Ρωσοτουρκικού Πολέμου (1768-1774) και το ανέκδοτο είδος Ημερολογίου του σε 4 τόμους, όπου σχολιάζει με απλότητα και χιούμορ την ειδησεογραφία της εποχής του (ήταν συνδρομητής ολλανδικών εφημερίδων) και προπάντων τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα που συντελούνταν στη βαλκανική και στο Αιγαίο.
Στα μέσα του 1776, ύστερα από 36 συνεχή χρόνια στο εξωτερικό, ο Ιωάννης Πρίγκος επέστρεψε στη Ζαγορά και η υποδοχή του απ’ τους συντοπίτες του ήταν θερμότατη. ‘Εκτοτε ο Ι. Πρίγκος παρέμεινε στη Ζαγορά. Μαζί με τον Πατριάρχη, ακούραστα μέχρι το τέλος της ζωής του, βοηθούσε και ξόδευε συνεχώς για τη Σχολή της, τις εκκλησιές της, τους φτωχούς της. Πέθανε στα 1789 σε ηλικία 64 ετών.

Βιβλιογραφία:
Αγιοπετρίτης, Β. (2005). Ιστορικά στοιχεία για τη Ζαγορά. Ζαγορά: Αυτοέκδοση.
Δημαράς Κ. (2000). «Αναμένοντας τον νέο Μέγα Αλέξανδρο», στο: Κ. Θ. Δημαράς, Σύμμικτα Α’ Από την παιδεία στη λογοτεχνία, (επιμ. Αλέξης Πολίτης), Αθήνα: Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού, σ.62.
Καπανιάρης, Α. (2020). Νεοελληνικός Διαφωτισμός και Εκπαίδευση στο Πήλιο πριν την Επανάσταση του 1821 – Τεκμήρια μέσα από τους θησαυρούς των Πηλιορείτικων Δημόσιων Ιστορικών Βιβλιοθηκών Ζαγοράς και Μηλεών. Βόλος ιδιόμελον, σ.30,39,44-45.
Λεωνιδοπούλου – Στυλιανού, Ρ. (1975). Το «Ελληνομουσείο» στη Ζαγορά του Πηλίου. Τεχνικά Χρονικά : Μηνιαία Έκδοσις , Ιούν.- Ιούλ. 1975; τεύχ. 6/588- 7/589 , σ. 339-366.
Σκουβαράς, Β. (1964) Ιωάννης Πρίγκος (1725-1789): Η ελληνική παροικία του Άμστερνταμ. Η Σχολή και η Βιβλιοθήκη Ζαγοράς, Αθηνά: Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία των Θεσσαλών.

• Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ., και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το