Του Ευθύμιου Ζιγγιρίδη*
Το 2022 ήταν μια ταραχώδης χρονιά για τα ενεργειακά συστήματα του κόσμου, με τη χειρότερη παγκόσμια ενεργειακή κρίση των τελευταίων δεκαετιών να έχει πολλαπλές επιπτώσεις στους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι την εβδομάδα μεταξύ Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς η Ευρώπη κατάφερε να στέλνει περισσότερο αέριο στις αποθηκευτικές εγκαταστάσεις από εκείνο που καταναλωνόταν, με αποτέλεσμα τα επίπεδα αποθήκευσης να αυξηθούν στο 83,2%. Σε σύγκριση με την ίδια περίοδο πέρυσι, οι αποθήκες της Ε.Ε. έχουν 30% υψηλότερη πληρότητα. Προ κρίσης το νορμάλ επίπεδο πληρότητας για την εποχή ήταν περίπου στο 70%.
Πρέπει φυσικά να λάβουμε υπόψη μας ότι μια ξαφνική αλλαγή καιρικών συνθηκών, σε συνδυασμό με μια πλήρη διακοπή των εναπομεινάντων δύο αγωγών της Gazprom στην Ευρώπη, θα πυροδοτούσε αστάθεια στις τιμές και εξάντληση των αποθεμάτων στο τέλος του χειμώνα, επεκτείνοντας πιθανότατα την τρέχουσα κρίση σε ακόμα μία.
Η Ρωσία ήταν ο μεγαλύτερος προμηθευτής αερίου της Ε.Ε., καλύπτοντας το 40% των αναγκών, ωστόσο το 2022 οι εξαγωγές περιορίστηκαν στα 60 δισ. κυβικά μέτρα, από 140 δισ. κ.μ. το 2021 και σχεδόν 200 δισ. το 2019. Η προμήθεια αερίου από τη Ρωσία προς την Ευρώπη μέσω της Ουκρανίας παραμένει στα 35.5 εκατομμύρια κυβικά μέτρα στις 10 Ιανουαρίου, σύμφωνα με τα στοιχεία που διαθέτει ο Διαχειριστής του Συστήματος Μεταφοράς της Ουκρανίας. Η γραμμή μεταφοράς μέσω Ουκρανίας παραμένει η μοναδική οδός για την προμήθεια ρωσικού αερίου προς τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης μετά τις καταστροφές στον Nord Stream.
Τις τελευταίες εβδομάδες παρατηρείται μία μείωση των τιμών του φυσικού αερίου σε σχέση με τον περασμένο Αύγουστο ή τους μήνες που ακολούθησαν καθώς επίσης αποκλιμάκωση των τιμών του πετρελαίου. Φυσικά να τονιστεί ότι οι τιμές φυσικού αερίου πριν το 2019 κυμαινόντουσαν σε επίπεδα 19 με 22 δολάρια η ΜWH συγκρινόμενες με τις θεωρητικά χαμηλές τιμές των τελευταίων μηνών (70 με 80 δολάρια η MWH) σε σχέση με τον Αύγουστο του 2022.
Η τιμή του φυσικού αερίου στο χρηματιστήριο της Ολλανδίας (TTF) υποχώρησε στις αρχές του 2023 στο επίπεδο των 75 ευρώ ανά μεγαβατώρα (την περασμένη εβδομάδα υποχώρησε κάτω και από τα 65 ευρώ) χαμηλότερα από την περίοδο πριν τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ενώ τον περασμένο Αύγουστο είχε ξεπεράσει τα 340 ευρώ.
Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που επηρέασαν την πτώση των τιμών:
* Η εξασφάλιση εναλλακτικών πηγών τροφοδοσίας με φυσικό αέριο, κυρίως με την ταχεία ανάπτυξη νέων σταθμών Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου.
* Οι υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες στην Ευρώπη που οδήγησαν σε μείωση της ζήτησης για θέρμανση.
* Η μείωση της ζήτησης που προέκυψε από την εφαρμογή προγραμμάτων εξοικονόμησης ενέργειας στις χώρες της ΕΕ.
* Η ανάπτυξη των ΑΠΕ που υποκαθιστά ηλεκτροπαραγωγή από φυσικό.
* Τα αυξημένα αποθέματα φυσικού αερίου στις υπόγειες αποθήκες της Ευρώπης. Σύμφωνα με τα σχετικά στοιχεία, οι αποθήκες την 1η Ιανουαρίου ήταν γεμάτες σε ποσοστό 83,5 %, που είναι σημαντικά υψηλότερο σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.
* Η ανάκαμψη της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας και υδροηλεκτρικής ενέργειας από τα χαμηλά επίπεδα της δεκαετίας το 2022, συνέβαλε επίσης στη μείωση των τιμών.
Υπάρχει μεγάλη μεταβλητότητα και αστάθμητοι παράγοντες οι οποίοι μπορεί να οδηγήσουν σε άνοδο των τιμών στους επόμενους μήνες.
Μια νέα έκθεση του IEA διαπίστωσε ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να αντιμετωπίσει έλλειψη φυσικού αερίου 27 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων το 2023. Αυτό ισοδυναμεί με σχεδόν το 7% της ετήσιας κατανάλωσης της περιοχής.
Υπάρχουν σενάρια τα οποία μπορούν να οδηγήσουν σε αυτό το έλλειμμα και σε άνοδο των τιμών . Η Ρωσία, η οποία έστειλε περίπου 60 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση κατά τη διάρκεια του 2022, θα μπορούσε να σταματήσει εντελώς τις ροές το επόμενο έτος. Οι ήπιες θερμοκρασίες στην αρχή του χειμώνα σύμφωνα με τις προβλέψεις δε θα διαρκέσουν. Ήδη ο καιρός άλλαξε στη Βόρεια Ευρώπη. Επιπλέον η αγορά φυσικού αερίου θα μπορούσε να κλονιστεί εάν η οικονομία της Κίνας επιταχύνει ξανά καθώς αρθούν οι περιορισμοί του Covid.
Το μερίδιο της Ρωσίας στις εισαγωγές φυσικού αερίου του μπλοκ μειώθηκε από 36% τον περασμένο Οκτώβριο σε μόλις 9% ένα χρόνο αργότερα, σύμφωνα με στοιχεία της ερευνητικής εταιρείας Wood Mackenzie. Και οι εισαγωγές ρωσικού αργού πετρελαίου στην ΕΕ μειώθηκαν κατά 33% εν όψει της απαγόρευσης που πρόκειται να τεθεί σε ισχύ τον Δεκέμβριο, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας.
Η Ελλάδα συνεχίζει και σήμερα το ανοδικό σερί στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας με νέα αύξηση κατά 24%, στα 283 ευρώ η μεγαβατώρα, εξαιτίας της ετεροχρονισμένης τιμολόγησης του φυσικού αερίου. Οι προσπάθειες της Ελληνικής κυβέρνησης να μειώσει τον αντίκτυπο της αύξησης των τιμών στους πολίτες είναι σεβαστές ωστόσο το πρόβλημα βρίσκεται στις αρχές της αλυσίδας και εκεί θα πρέπει να επικεντρωθεί. Επιπλέον κάποια στιγμή θα πρέπει να επεξεργαστεί το σενάριο μείωσης του Φπα σε πετρέλαιο και ηλεκτρική ενέργεια, έστω και για ένα μικρό χρονικό διάστημα.
Τα επόμενα χρόνια, ο παγκόσμιος ενεργειακός εφοδιασμός θα είναι πιο ασταθής, με συχνές ήπιες ελλείψεις, πιθανώς περιορισμένη ρωσική παραγωγή και εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, αυξανόμενο μερίδιο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και χαμηλή προθυμία για επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα λόγω της κορύφωσης του άνθρακα και της ουδετερότητας του άνθρακα.
Η ενεργειακή κρίση έχει θέσει υπό αμφισβήτηση τη βιωσιμότητα δεκαετιών αποφάσεων υποδομής και επενδύσεων και έχει επαναπροσανατολίσει βαθιά το διεθνές εμπόριο ενέργειας προς νέους στόχους. Αυτή η έλλειψη ενέργειας αναμένεται να συνεχιστεί καθ’ όλη τη διάρκεια του 2023 και οι μακροπρόθεσμες λύσεις είναι απαραίτητες για την επίλυση της κρίσης.
* Ο κ. Ευθύμιος Ζιγγιρίδης είναι Σύμβουλος Στρατηγικών Επενδύσεων