Άρθρα

Η φαραωνική υπεροψία

Tου Γ. Καπουρνιώτη

Tα όσα ζούμε με την έλευση της νέας χιλιετίας θυμίζουν εν πολλοίς τις «Δέκα πληγές του Φαραώ» ή αλλιώς «Πληγές της Αιγύπτου», όπου οδήγησαν στην κατάρρευση ενός πανίσχυρου Αιγυπτιακού πολιτισμού περί το 1500 π.Χ. Σύμφωνα με τη Βιβλική αφήγηση, ήταν δέκα καταστροφικές συμφορές με τις οποίες έπληξε ο Θεός του Ισραήλ τον Φαραώ της Αιγύπτου και τον λαό του. Αλληλοδιαδοχή περιβαλλοντικών και ενδημικών καταστροφών της χλωρίδας και της πανίδας, ακραία καιρικά φαινόμενα, επιδημίες και εν τέλει, απώλεια ανθρώπινων ζωών εξάλειψαν ό,τι είχε δημιουργήσει ο Αιγύπτιος μονάρχης, καθώς δεν επέτρεπε στον καταπιεσμένο λαό του Ισραήλ να φύγει από την Αίγυπτο ώστε να λατρεύει ελεύθερα τον Θεό του.
Το 2023, ήτοι 3.523 έτη αργότερα, βιώνουμε παρεμφερείς ακραίες καταστάσεις, που για τη σύγχρονη ανθρωπότητα φαντάζουν πρωτόγνωρες, και παρά την εξέλιξη του πολιτισμού, δυσχερώς αντιμετωπίσιμες. Περιβαλλοντικές καταστροφές, ακραία φαινόμενα, διεθνής οικονομική κρίση, φτώχεια, μετανάστευση και, τέλος, διεθνής πανδημία με τη ραγδαία εξάπλωση του Covid – 19 και ένας πόλεμος στα εδάφη της «Γηραιάς Ηπείρου» – μιας ηπείρου που θεμελιώθηκε πάνω στις αρχές της αρχαίας ελληνικής δημοκρατίας, του ρωμαϊκού δικαίου και της χριστιανικής διδασκαλίας – που εξελίσσεται σε ένα ισχυρό «χαστούκι» αφύπνισης στη Δύση.

Η αλληλοδιαδοχή και συρροή αυτών των καταστροφών, με αποκορύφωμα βέβαια την πανδημία και τον πόλεμο στην Ουκρανία, οδήγησε σταδιακά σε δραματική περιστολή δικαιωμάτων του ανθρώπου (κοινωνικών δικαιωμάτων και ατομικών ελευθεριών) για την κατοχύρωση των οποίων η ανθρωπότητα, ιδίως ο Δυτικός πολιτισμός, είχε αγωνιστεί επί μακρόν. Θεμελιώδης «πληγή» η τρώση της «αξίας του ανθρώπου», ρήτρα που βρίσκεται στην προμετωπίδα του Συντάγματος 1975/1986/2001/2008, άρθρο 2 παρ. 1, η οποία αποτελεί αναμφισβήτητα τη «μήτρα» όλων των επί μέρους θεμελιωδών ελευθεριών και δικαιωμάτων του πολίτη και του ανθρώπου. Δεν είναι τυχαίο ότι στο πρώτο άρθρο της Οικουμενικής Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου των Ηνωμένων Εθνών που υπεγράφη στη Γενεύη το 1948 προβλέπεται ότι «όλοι οι άνθρωποι γεννούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια», ενώ στο πρώτο άρθρο του Θεμελιώδους Νόμου της Βόννης, όπως είθισται να λέγεται το Γερμανικό Σύνταγμα (Grundgesetz), η ανθρώπινη αξιοπρέπεια κατοχυρώνεται ως «απαραβίαστη». Ήταν η νομική και πολιτιστική διδαχή της ανθρωπότητας μετά της θηριωδίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Επί μισόν περίπου αιώνα, η ρήτρα τηρήθηκε, τουλάχιστον στον Δυτικό κόσμο.
Τηρήθηκε, όμως όχι ατομοκεντρικά αλλά ατομολαγνικά. Ο σύγχρονος μεταπολεμικός άνθρωπος ένιωσε όχι μόνον ότι είναι το κέντρο του κόσμου αλλά ότι είναι άτρωτος, ωσάν τον Φαραώ τον «Βασιλιά – Ήλιο». Η «φαραωνική» ή άλλως, ατομολαγνική προσέγγιση του ανθρωποκεντρισμού στρέβλωσε σε μεγάλο βαθμό την αρχική ανθρωπιστική προσέγγιση της προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και τη μετέβαλε σε αναγωγή του ατόμου σε κυρίαρχο των πάντων. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται: αδηφαγία, ναρκισσισμό, υλισμό, ψευδαίσθηση ευδαιμονίας και παντοδυναμίας, ο άνθρωπος έγινε ένας σύγχρονος «Φαραώ». Και ο πολιτισμός μας όχι πράγματι ανθρωποκεντρικός αλλά φαραωνικά υπεροπτικός. Οι «πληγές» δεν άργησαν να εμφανισθούν.

Μετά την οικονομική κρίση, ήρθε η φτώχεια και η οριζόντια εξαθλίωση μεγάλων ομάδων του πληθυσμού. Για πρώτη φορά, αμφισβητήθηκε η έννοια της διασφάλισης της ελάχιστης αξιοπρεπούς διαβίωσης, σηματοδοτώντας τη μετάβαση από την ευμάρεια στη φτωχοποίηση, από την αξιοπρέπεια στην εξαθλίωση. Την καίρια στιγμή που η λαίλαπα έμοιασε να κοπάζει, η πανδημία καθήλωσε τον άνθρωπο «εγκλεισμένο» και κατά κάποιο τρόπο σε απομόνωση, κοινωνική, επαγγελματική και ψυχική. Ο Covid – 19 τον καθήλωσε αποσβολωμένο, απομονωμένο και τρομοκρατημένο. Ο ήδη φτωχός άνθρωπος αγωνιούσε και αγωνιά, πλέον, για το εάν θα ζήσει την επαύριον ή εάν θα εκδημήσει υπό τραγικές συνθήκες. Και όλα αυτά, στο πλαίσιο πλήρους ανατροπής της ανθρωπογεωγραφίας και της γεωστρατηγικής σταθερότητας με άγνωστα ανθρωπιστικά, κοινωνικά και ειρηνευτικά αποτελέσματα.
Πού βρίσκεται λοιπόν ο άνθρωπος; Πού είναι η σημερινή μεταπολεμική ανθρώπινη αξιοπρέπεια; Οι ορδές αστέγων, μεταναστών, οι κατειλημμένες ΜΕΘ και οι αυτόχειρες είναι τα σύγχρονα κρεματόρια. Τα κρεματόρια της τρίτης χιλιετίας. Τα κρεματόρια της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης. Ίσως υπερεκτιμήσαμε τις ικανότητες και τις δυνάμεις μας (σωματική, αλλά κυρίως πολιτική, στρατιωτική και οικονομική) και συμπεριφερόμαστε με βίαιο, αλαζονικό και προσβλητικό τρόπο απέναντι στους άλλους, στους νόμους της Πολιτείας και κυρίως απέναντι στον άγραφο θεϊκό νόμο που επέβαλλαν όρια στην ανθρώπινη δράση. Διαπράττουμε «ύβριν», δηλαδή παρουσιάζουμε συμπεριφορά με την οποία επιχειρούμε να υπερβούμε τη θνητή φύση μας και να εξομοιωθούμε με τον Θεό, με συνέπεια την προσβολή Του. Για τη βίαιη, αυθάδη και αλαζονική αυτή στάση/συμπεριφορά – για τον αρχαίο ελληνικό κόσμο αποτελούσε παραβίαση της ηθικής τάξης και απόπειρα ανατροπής της κοινωνικής ισορροπίας και γενικότερα της τάξης του κόσμου – οδηγούμαστε, σιγά σιγά, στην πτώση και στην καταστροφή του «υβριστού»! Αποδίδοντας την αντίληψη σχετικά με την ύβρι και τις συνέπειές της, όπως τουλάχιστον παρουσιάζεται στην αρχαιότερή της μορφή, με το σχήμα ύβρις → άτη → νέμεσις → τίσις, μπορούμε να πούμε ότι η «ύβρις» στέλνει στον υβριστή την «άτην», δηλαδή το θόλωμα, την τύφλωση του νου, ώσπου να διαπράξει μια πολύ μεγάλη ανοησία, να υποπέσει σε ένα πολύ σοβαρό σφάλμα, το οποίο οδηγεί στην «νέμεσιν», και καταλήγει στην «τίσιν», δηλαδή στην τιμωρία και στη συντριβή/καταστροφή του!
Μόνον εάν ο ανθρωποκεντρισμός που επιβάλλεται από τις σύγχρονες συνταγματικές και διεθνείς δικαιοταξίες λάβει την πραγματική του διάσταση και από ατομολαγνεία με καταναλωτική ασυδοσία και ψευδαίσθηση παντοδυναμίας, μετουσιωθεί σε προστασία του ιερού δημιουργήματος που «άνω θρώσκει», το μέλλον θα είναι ευοίωνο. Διαφορετικά, η «φαραωνική υπεροψία» ατομική και συλλογική, θα οδηγήσει στην Ύβρη, στη Νέμεση και, άρα, στην Τίση. Έτσι για να θυμούμαστε, για να επανευρίσκουμε εαυτούς, αρχές και αξίες που καταχωνιάσαμε πολύ βαθιά γιατί αναθεωρήσαμε τις προτεραιότητές μας, τα πρέπει και τα θέλω μας, και να ανακαλούμε, που και που, το αρχαίο σχήμα: « Ύβρις, Άτη, Νέμεσις, Τίσις», που είχε και έχει την ιδιαίτερη σημασία του. Ιδιαίτερα στους καιρούς που ζούμε… Ας μην καταστρέψουμε και το δικό μας πολιτισμό. Ας μην ξανά ζωντανέψουμε τις «Δέκα πληγές» του Φαραώ… Η λύση είναι στον ίδιο τον Άνθρωπο… Ας μην ενδιαφερόμαστε μονάχα για την πάρτη μας και τη στοχοπροσήλωσή μας που είναι η γεμάτη τσέπη μας, αδιαφορώντας για το καλό του συνανθρώπου μας και κατ` επέκταση της κοινωνίας.

Προηγούμενο ΆρθροΕπόμενο Άρθρο
Μοιραστείτε το