Ο Ανδρέας Φλουρής έγινε πριν λίγες μέρες ο πρώτος Έλληνας που περιλαμβάνεται στην ετήσια λίστα του ιστορικού περιοδικού TIME με τους πρωτοπόρους που αναμένεται να διαμορφώσουν τον κόσμο τού αύριο.
Οι μελέτες του αναπληρωτή καθηγητή Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας στο ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και ιδρυτή – επικεφαλής του 18μελούς Εργαστηρίου Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας FAMELab, με τη μεγαλύτερη επιρροή έως τώρα ήταν εκείνες που αφορούν στις επιπτώσεις που έχει η κλιματική αλλαγή και η έκθεση στη ζέστη στην υγεία και την παραγωγικότητα των εργαζομένων.
Όπως τονίζει η ένταξή του στη λίστα «ΤΙΜΕ100 Next» για το 2023 είναι μεγάλη τιμή ευκαιρία και, συγχρόνως, ευθύνη «γιατί σημαίνει ότι έχω μια πλατφόρμα και μια φωνή για να υποστηρίξω τα ζητήματα που έχουν σημασία για εμένα και την κοινωνία στην οποία ζω».
Τι σημαίνει για εσάς το γεγονός ότι πριν λίγες μέρες γίνατε ο πρώτος Έλληνας που περιλαμβάνεται στην ετήσια λίστα του ιστορικού περιοδικού «ΤIME» με τους πρωτοπόρους που έχουν κατακτήσει κορυφές στους τομείς τους και αναμένεται να διαμορφώσουν τον κόσμο του μέλλοντος;
Η αναγνώριση από το περιοδικό TIME είναι μεγάλη τιμή για εμένα, αλλά και για τα μέλη της ερευνητικής μου ομάδας στο Εργαστήριο Περιβαλλοντικής Φυσιολογίας FAME Lab, στο ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Η δουλειά που γίνεται συστηματικά τα τελευταία 15 χρόνια στο Εργαστήριό μας αποτελεί συλλογική προσπάθεια περισσότερων από 25 ανθρώπων. Η συμμετοχή στη λίστα του TIME επίσης δείχνει τις δυνατότητες της χώρας μας και των ανθρώπων της να κάνουν τη διαφορά σε παγκόσμιο επίπεδο και στέλνει ένα ισχυρό μήνυμα ότι η Ελλάδα έχει πολλούς ανθρώπους που συμβάλλουν στη διαμόρφωση του μέλλοντος. Βέβαια, η αναγνώριση αυτή είναι ευκαιρία και, συγχρόνως, ευθύνη. Είναι μια ευκαιρία γιατί ανοίγει πόρτες για να συνεργαστώ με ανθρώπους με ίδιες ανησυχίες, να μάθω από τις εμπειρίες τους και να εργαστούμε μαζί για τη διαμόρφωση ενός καλύτερου μέλλοντος. Όμως, είναι και ευθύνη, γιατί σημαίνει ότι έχω μια πλατφόρμα και μια φωνή για να υποστηρίξω τα ζητήματα που έχουν σημασία για εμένα και την κοινωνία στην οποία ζω.
Ποια ερευνητική σας προσπάθεια πιστεύετε ότι έπαιξε καθοριστικό ρόλο να ενταχθείτε στη λίστα «ΤΙΜΕ100 Next» για το 2023;
Οι μελέτες που είχαν τη μεγαλύτερη επιρροή έως τώρα ήταν εκείνες που αφορούν στις επιπτώσεις που έχει η κλιματική αλλαγή και η έκθεση στη ζέστη στην υγεία και την παραγωγικότητα των εργαζομένων. Παλαιότερα γνωρίζαμε ότι οι επιπτώσεις αυτές εμφανίζονται σε πολύ ζεστά κλίματα, δηλαδή μόνο όταν η θερμοκρασία περιβάλλοντος ξεπεράσει τους 27 βαθμούς Κελσίου. Επομένως, είχε παγιωθεί η ιδέα ότι τα προβλήματα αφορούν στους εργαζόμενους λίγων χωρών, κυρίως στη νοτιοανατολική Ασία. Τα δεδομένα του Εργαστηρίου μας την τελευταία δεκαετία έχουν δείξει ότι τα προβλήματα στην υγεία και την παραγωγικότητα των εργαζομένων ξεκινούν να εμφανίζονται από τους 15 βαθμούς Κελσίου. Για παράδειγμα, βρήκαμε ότι για κάθε βαθμό Κελσίου που η θερμοκρασία αυξάνεται πάνω από τους 15 βαθμούς, η παραγωγικότητα ενός εργαζόμενου μειώνεται κατά 2% περίπου. Αυτό το εύρημα έχει παίξει σημαντικό ρόλο για να αλλάξει η αντίληψη που έχουν οι χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης. Σημαίνει ότι τα προβλήματα είναι πολύ πιο διαδεδομένα από ό,τι πιστεύαμε και ότι οι χώρες αυτές που παλαιότερα θεωρούσαν ότι δεν επηρεάζονται πολύ από την κλιματική αλλαγή, στην πραγματικότητα αντιμετωπίζουν έντονες επιπτώσεις.
Τη δεδομένη χρονική στιγμή εργάζεστε σε ένα περιφερειακό εκπαιδευτικό ίδρυμα της χώρας. Τι σημαίνει για το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, αλλά και για εσάς τον ίδιο η διάκριση αυτή μεταξύ επιστημόνων που έχουν στη διάθεσή τους πιο πολλούς πόρους και μέσα;
Πράγματι, καθηγητές στα κεντρικά πανεπιστήμια στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη έχουν περισσότερους πόρους και μέσα στη διάθεσή τους. Η αναγνώριση από το περιοδικό TIME υπογραμμίζει τη σημασία της εύρεσης και υποστήριξης ανθρώπων και ομάδων σε διαφορετικά ακαδημαϊκά περιβάλλοντα, όχι μόνο σε ιδρύματα που βρίσκονται εντός μεγάλων αστικών κέντρων. Για το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, αυτή η αναγνώριση αποτελεί απόδειξη της ποιότητας της έρευνας και της εκπαίδευσης που παρέχει. Είναι σημαντικό να αναφέρω ότι στο ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας όπου εργάζομαι προστέθηκε την Παρασκευή μία ακόμα επιτυχία, που δείχνει την αριστεία του Τμήματος.
Σύμφωνα με έγκυρη μελέτη που δημοσιεύθηκε από τον διεθνούς φήμης καθηγητή του Πανεπιστημίου Στάνφορντ, κ. Γιάννη Ιωαννίδη, πέντε εν ενεργεία καθηγητές του Τμήματός μας και ένας ομότιμος καθηγητής συγκαταλέγονται στο 2% των κορυφαίων ερευνητών – επιστημόνων παγκοσμίως. Πρόκειται για τον καθηγητή Αθανάσιο Τζιαμούρτα, τον καθηγητή Αθανάσιο Παπαϊωάννου, την καθηγήτρια κ. Μαρίνα Παπαστεργίου, τον καθηγητή Ιωάννη Φατούρο, για εμένα, καθώς και για τον ομότιμο καθηγητή Ιωάννη Κουτεντάκη. Η συμμετοχή μου στο TIME100 Next είναι μια ευκαιρία να αναδείξω τις δυνατότητες εξαιρετικών ανθρώπων και ιδρυμάτων σε περιοχές που μπορεί να μην έχουν πάντα το ίδιο επίπεδο προβολής ή πόρους με τα κεντρικά πανεπιστήμια. Να στείλω το μήνυμα ότι το ταλέντο και η καινοτομία μπορούν να προκύψουν από οπουδήποτε και να ενθαρρύνω τις ερευνήτριες και τους ερευνητές από όλες τις περιφέρειες της Ελλάδας να εντείνουν τις προσπάθειές τους και να συνεισφέρουν ακόμη περισσότερο μέσω της έρευνάς τους στη βελτίωση της ευημερίας στον πλανήτη μας.
Έχετε συνεργαστεί με σημαντικούς διεθνείς οργανισμούς αναφορικά με τις αλληλεπιδράσεις των παραγόντων του περιβάλλοντος με την υγεία και τη βιωσιμότητα. Βρίσκεται σε εξέλιξη αυτήν την εποχή κάποια σημαντική συνεργασία τα αποτελέσματα της οποίας επηρεάζουν τις τύχες πολλών ανθρώπων;
Τους επόμενους μήνες θα δημοσιευτούν αρκετές εκθέσεις μεγάλης κλίμακας στις οποίες είχα την τιμή να συμμετέχω, από φορείς όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και ο Διεθνής Οργανισμός για την Εργασία. Σε εθνικό επίπεδο, θα δημοσιευτεί επίσης μια έκθεση από την Τράπεζα της Ελλάδας. Όλες αυτές οι εκθέσεις έχουν σκοπό να αναλύσουν σε βάθος τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία, την ασφάλεια και την παραγωγικότητα των εργαζομένων. Όμως, εκτός από το να περιγράψουν με λεπτομέρεια το πρόβλημα, σκοπεύουν επίσης να προτείνουν μια σειρά λύσεων και προτάσεων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, έτσι ώστε να παραδώσουμε έναν κόσμο καλύτερο για τα παιδιά μας.
Παρότι επιστήμονες υποστήριζαν ότι το καιρικό φαινόμενο «Daniel» εμφανίζεται κάθε 400 ή 1.000 χρόνια, τελικά η πραγματικότητα διέψευσε τις στατιστικές, με αποτέλεσμα ο «Εlias» να χτυπήσει την περιοχή με επίσης με μεγάλη σφοδρότητα.
Το θέμα της αυξανόμενης συχνότητας πλημμυρών και άλλων φυσικών καταστροφών μεγάλης κλίμακας, είναι πολύπλοκο και πολύπλευρο. Εδώ είναι σημαντικό να διευκρινίσω ότι δεν ειδικεύομαι στην κλιματολογία ή στην πρόβλεψη φυσικών καταστροφών, αλλά στις επιπτώσεις περιβαλλοντικών παραγόντων στον άνθρωπο. Όμως, μπορώ να σας αναφέρω κάποιες γενικές αρχές που ισχύουν για την κλιματική αλλαγή και αυτά που αναμένονται να συμβούν τα επόμενα χρόνια. Στις μελέτες τους, οι ειδικοί επιστήμονες χρησιμοποιούν ιστορικά δεδομένα και κλιματικά μοντέλα για να προβλέψουν την πιθανότητα και τη συχνότητα ακραίων φαινομένων. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή έχει εισαγάγει σημαντικές αβεβαιότητες σε αυτές τις προβλέψεις, καθώς τα φαινόμενα γίνονται ολοένα και πιο συχνά. Έτσι, τα τελευταία χρόνια υπάρχει μια αυξανόμενη ανησυχία ότι η κλιματική αλλαγή μάς απομακρύνει από τα ιστορικά πρότυπα γρηγορότερα από όσο νομίζαμε και ότι θα έχουμε συχνότερες εμφανίσεις ακραίων φαινομένων. Προσωπικά, πιστεύω ότι πλημμυρικά φαινόμενα θα σημειώνονται ολοένα και πιο συχνά τα επόμενα χρόνια. Πριν από δύο χρόνια είχαμε τον «Ιανό». Φέτος είχαμε τον «Daniel» και τον «Εlias». Δυστυχώς, φοβάμαι ότι αυτό θα συνεχιστεί.
Μιλάμε για τη νέα κανονικότητα; Και πόσο επιβεβλημένη γίνεται σε έναν σχεδιασμό που θα περιλαμβάνει εκτός από ανθεκτικότερες υποδομές και την αποκατάσταση περασμένων «αμαρτιών», από τα μπαζωμένα ρέματα και χειμάρρους έως τις κάθε είδους παρεμβάσεις στο τοπίο;
Χωρίς αμφιβολία, αυτή είναι η νέα κανονικότητα και η ζωή που θα ζούμε εμείς και τα παιδιά μας. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2007/60/ΕΚ για τις πλημμύρες, οι χώρες της ΕΕ υποχρεούνται να κάνουν: (1) αξιολόγηση όλων των περιοχών όπου θα μπορούσαν να συμβούν σημαντικές πλημμύρες, (2) χαρτογράφηση της έκτασης της πιθανής πλημμύρας και των περιουσιακών στοιχείων και των ανθρώπων που κινδυνεύουν σε αυτές τις περιοχές, (3) λήψη επαρκών και συντονισμένων μέτρων για τη μείωση αυτού του κινδύνου πλημμύρας. Οι χώρες της ΕΕ υποχρεούνται να δημιουργήσουν και να ενημερώνουν συχνά Χάρτες Κινδύνων Πλημμύρας. Αυτοί οι χάρτες είναι κομβικής σημασίας, αφού αποτελούν τη βάση για τη σύνταξη σχεδίων διαχείρισης κινδύνων πλημμύρας. Ο δεύτερος κύκλος υλοποίησης της Οδηγίας κάλυψε την περίοδο 2016-2021 και η Κομισιόν αξιολόγησε τις εκτιμήσεις κινδύνου πλημμύρας που εκπονήθηκαν από τα κράτη μέλη σε σχετική έκθεση που δημοσιεύτηκε τον Δεκέμβριο του 2021. Δυστυχώς, από όσο φάνηκε από την αξιολόγηση, στην Ελλάδα υπήρξε πολύ λίγη πρόοδος στα σχέδια διαχείρισης ρίσκου πλημμύρας. Ο τρίτος κύκλος καλύπτει την περίοδο 2022-2027 και ελπίζω η Ελλάδα να κάνει σημαντικά βήματα προόδου σε αυτή την περίοδο.
Ο τομέας που πλήττεται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή είναι η γεωργία, ενώ σημαντικές είναι οι επιπτώσεις στον τουρισμό και τα παράκτια συστήματα. Ποιες είναι οι προτάσεις σας για την προστασία και της τοπικής οικονομίας;
Είναι σημαντικό να αναπτύξουμε μακροπρόθεσμο όραμα. Ένα όραμα όχι για το 2028, δηλαδή μέχρι τις επόμενες εκλογές, αλλά ένα όραμα για το 2040 ή το 2050. Να χτίσουμε ένα μέλλον στο οποίο η Ελλάδα θα είναι μια οικονομία και μια κοινωνία ακμάζουσα. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να πάρουμε αποφάσεις που στο παρόν ίσως μοιάζουν άστοχες. Αλλά αυτή ακριβώς είναι η έννοια της πρόληψης: να λύνει ένα πρόβλημα πριν καν προκύψει! Έτσι, απαιτείται μια πολύπλευρη προσέγγιση για την προστασία της τοπικής οικονομίας στη Θεσσαλία, που να περιλαμβάνει ζητήματα όπως πρακτικές βιώσιμης γεωργίας, επενδύσεις σε υποδομές ανθεκτικές στο κλίμα, προστασία και διαχείριση των ακτών, των παράκτιων κοινοτήτων και των τουριστικών υποδομών της Θεσσαλίας, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, διαφοροποίηση οικονομικών δραστηριοτήτων της τοπικής οικονομίας, καθώς και εκτενές σχέδιο ανθεκτικότητας για το κλίμα. Όπως αναφέρω πάντα, το κλίμα και η προσαρμογή μας σε ένα περιβάλλον που αλλάζει θα πρέπει να βρίσκεται σε οποιαδήποτε συζήτηση που κάνουμε για το μέλλον, από την παιδεία μέχρι την οικονομία και από την υγεία μέχρι την ασφάλεια και την κοινωνική πρόνοια.
Υπάρχει πολιτική αφύπνιση για την κλιματική αλλαγή. Ποιες δεσμεύσεις χρειάζεται να αναληφθούν σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο;
Για την αποτελεσματική προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τη μετάβαση σε ένα πιο βιώσιμο μέλλον, είναι απαραίτητες τόσο πολιτικές, όσο και οικονομικές δεσμεύσεις. Σε επίπεδο περιφέρειας, αρκετές από τις δεσμεύσεις που θεωρώ απαραίτητες τις ανέφερα στην προηγούμενη απάντησή μου. Επιπλέον, θεωρώ απαραίτητο να ενθαρρύνουμε πρωτοβουλίες πράσινης χρηματοδότησης από τις τράπεζες για την υποστήριξη βιώσιμων επενδύσεων και έργων που ευθυγραμμίζονται με κλιματικούς στόχους. Επίσης, να παρέχουμε οικονομικά κίνητρα και υποστήριξη σε επιχειρήσεις που υιοθετούν βιώσιμες και φιλικές προς το περιβάλλον πρακτικές. Να στηρίξουμε την κυκλική οικονομία με τη μείωση των απορριμμάτων, την ενθάρρυνση της ανακύκλωσης και την υποστήριξη βιομηχανιών στη Θεσσαλία που δίνουν προτεραιότητα σε βιώσιμα πρότυπα παραγωγής και κατανάλωσης. Τέλος, να αυξήσουμε τη χρηματοδότηση της έρευνας και της καινοτομίας για «πράσινες» τεχνολογίες, βιώσιμη γεωργία και ανθεκτικότητα των κοινωνιών μας στην κλιματική αλλαγή.
Θα λέγατε ότι στους βασικούς στόχους σας είναι να κατανοήσει η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων πώς και πόσο το περιβάλλον επηρεάζει την καθημερινότητά τους και να σχεδιάζουν τη ζωή τους και τις δραστηριότητές τους αρμονικότερα με αυτό;
Ακριβώς. Ονειρεύομαι έναν κόσμο στον οποίο η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων θα κατανοούν πώς και πόσο το περιβάλλον επηρεάζει τη ζωή τους και θα σχεδιάζουν τη ζωή και τις δραστηριότητές τους σε αρμονική συνάρτηση με τη μακροπρόθεσμη ευημερία της ανθρωπότητας. Με την έρευνα και τη δράση μου προσπαθώ να δείξω τον δρόμο προς αυτόν τον τρόπο ζωής, να προσφέρω τρόπους και εργαλεία που θα μας βοηθήσουν να πετύχουμε αυτόν τον στόχο, αλλά και να εμπνεύσω άλλους να συμβάλουν για να φτάσουμε σε αυτόν τον κόσμο.
Πώς μπορεί να βοηθήσει ο καθένας στην αναστροφή της δύσκολης κατάστασης που έχει διαμορφωθεί από την κλιματική αλλαγή; Υπάρχει ακόμη επιστροφή για το περιβάλλον;
Πιστεύω σθεναρά στην ατομική ευθύνη και ότι όλοι μας πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας και να βελτιώσουμε την περιβαλλοντική μας συνείδηση. Όλοι μας μπορούμε να συμβάλουμε ουσιαστικά μειώνοντας το δικό μας αποτύπωμα άνθρακα, π.χ. εξοικονομώντας ενέργεια στο σπίτι, χρησιμοποιώντας μέσα μαζικής μεταφοράς και ελαχιστοποιώντας τις συσκευές μιας χρήσεων που καταναλώνουμε. Υποστηρίζοντας φιλικούς προς το κλίμα πολιτικούς και νομοθεσίες σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο, αλλά και να κάνοντας βιώσιμες επιλογές όταν αγοράζουμε προϊόντα και υπηρεσίες. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι το παράθυρο για αποτελεσματική δράση στενεύει. Η κλιματική αλλαγή είναι μια παγκόσμια κρίση και όσο πιο γρήγορα λάβουμε ολοκληρωμένη δράση, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχουμε να περιορίσουμε τις πιο καταστροφικές επιπτώσεις της. Ορισμένες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ήδη συμβαίνουν και τις βιώνουμε έντονα στη Θεσσαλία. Όμως, παραμένει εφικτό να μετριάσουμε τις πιο σοβαρές συνέπειες με τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, τη μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και την εφαρμογή βιώσιμων πρακτικών σε διάφορους τομείς. Όσο περισσότερο καθυστερούμε την ουσιαστική δράση, τόσο πιο δύσκολη και δαπανηρή θα είναι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.