του δρ Παναγιώτη Β. Τσακλή,
καθηγητή
Εργαστηρίου Εμβιομηχανικής και Εργονομίας
ΣΕΦΑΑΔ-ΤΕΦΑΑ Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Dept of Molecular Medicine and Surgery,
Karolinska Institute, Sweden
Φαίνεται περίεργο, αλλά γνωρίζουμε πλέον, πως κάποιος μπορεί να υποφέρει από άγχος λόγω μονοτονίας και πλήξης. Στον εργασιακό χώρο, αυτό το είδος άγχους είναι δυνητικά παρών. Το άγχος που οφείλεται στη μονοτονία είναι ένας τύπος υποστρές και μπορεί να εμφανιστεί, όταν αντιμετωπίζουμε μονότονη εργασία με πολύ επαναλαμβανόμενα καθήκοντα. Επίσης, όταν βρίσκουμε την εργασία βαρετή, επειδή δεν είναι αρκετά απαιτητική.
Πέρα από τη δουλειά, μπορεί επίσης να υποφέρουμε από αυτό το άγχος, όταν κάθε μέρα φαίνεται ίδια με την προηγούμενη και αισθανόμαστε ότι περνάμε τη ζωή μας και απλά κοιμόμαστε, τρώμε, εργαζόμαστε και κάνουμε τις ίδιες δουλειές του σπιτιού μέρα με τη μέρα.
Κάπως περιέγραψε τη μονοτονία και ο Κωνσταντίνος Καβάφης, σε ένα από τα ποιήματά του το 1908:
Την μια μονότονην ημέραν άλλη
μονότονη, απαράλλακτη ακολουθεί. Θα γίνουν
τα ίδια πράγματα, θα ξαναγίνουν πάλι –
η όμοιες στιγμές μας βρίσκουνε και μας αφήνουν…
Μήνας περνά και φέρνει άλλον μήνα.
Αυτά που έρχονται κανείς εύκολα τα εικάζει•
είναι τα χθεσινά τα βαρετά εκείνα.
Και καταντά το αύριο πια σαν αύριο να μη μοιάζει.
Η μέρα μοιάζει κουραστική και ατελείωτη, γιατί οι ώρες δεν φαίνεται να περνούν. Μπορεί να αισθανθείτε αποθάρρυνση και απόρριψη απέναντι στα καθήκοντα που σας ανατέθηκαν. Επίσης, αισθάνεστε ληθαργικοί και απαθείς. Αλλά το χειρότερο σενάριο θα ήταν η κατάθλιψη.
Μια πρόσφατη έρευνα της McKinsey αναφέρει υψηλά επίπεδα επαγγελματικής εξουθένωσης και δυσφορίας μεταξύ των εργαζομένων, με το 74% των υπευθύνων ανθρώπινου δυναμικού στις ΗΠΑ να δεσμεύονται να καταστήσουν την ψυχική υγεία κορυφαία προτεραιότητα. Τι γίνεται όμως αν η επαγγελματική εξουθένωση δεν είναι το κορυφαίο πρόβλημα στην εργασία για το οποίο πρέπει να ανησυχούμε; Τι γίνεται αν είναι η αντίθετη κατάσταση της επαγγελματικής εξουθένωσης – η πλήξη, η βαρεμάρα ή αλλιώς μονοτονία – που είναι η πραγματική ύπουλη απειλή για την ευημερία;
Οι μελέτες έχουν δείξει πως η χρόνια πλήξη στην εργασία μπορεί να προκαλέσει κατάθλιψη, άγχος, στρες, αϋπνία και υψηλότερο κύκλο εργασιών. Η πλήξη είναι μια συναισθηματική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από αίσθημα μη διέγερσης, μη εστίασης και ανησυχίας, αλλά και χωρίς την επιθυμία να εμπλακεί. Συνήθως υπάρχει, όταν είμαστε διανοητικά αδρανείς. Ενώ υπάρχουν ατομικές διαφορές στο πόσο επιρρεπείς είμαστε στην πλήξη, όλοι το έχουν αισθανθεί κάποια στιγμή στη δουλειά. Η Korn Ferry σε μία έρευνά της, αποδεικνύει πως ότι η πλήξη είναι ο κορυφαίος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι εγκαταλείπουν τις δουλειές τους.
Η πλήξη προκαλείται από έναν συνδυασμό παραγόντων. Μπορεί να είναι έλλειψη διέγερσης, δηλαδή βρίσκουμε τη δουλειά μας αδιάφορη και μη ελκυστική. Ή ίσως οι άνθρωποι δεν έχουν αρκετή δουλειά να κάνουν – ο πολύς ελεύθερος χρόνος μπορεί επίσης να προκαλέσει πλήξη. Επιδεινώνεται επίσης από την αναντιστοιχία μεταξύ προσδοκιών και πραγματικότητας. Κάποιος, μπορεί επίσης να υποστηρίξει ότι η σύγχρονη ζωή έχει επιφέρει νέες βιομηχανίες, όπου οι άνθρωποι που εργάζονται σε αυτές, πιστεύουν κρυφά ότι η δουλειά που κάνουν δεν χρειάζεται να γίνει.
Η πλήξη στην εργασία είναι επίσης στενά συνδεδεμένη με αυτό που ο Adam Grant αποκαλεί «μαρασμό». Το ορίζει ως μια αίσθηση στασιμότητας και κενού – ακόμη και όταν υπάρχει ενέργεια για την ολοκλήρωση εργασιών, αν κάποιος το επιθυμεί. Η εξασθένιση δεν είναι τόσο σοβαρή όσο η κατάθλιψη, αλλά παρεμποδίζει την ικανότητα εστίασης και το κίνητρο για εργασία και μπορεί δυνητικά, να προκαλέσει εργατικό ατύχημα. Ένα μονότονο εργασιακό περιβάλλον είναι η μεγαλύτερη απειλή για την ευτυχία και την ευημερία των εργαζομένων και έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζει αρνητικά το ηθικό, την απόδοση και την ποιότητα της ίδιας της εργασίας.
Μελέτες δείχνουν ότι η κατάθλιψη από τη μονοτονία της εργασίας και η πλήξη μπορούν να ακολουθήσουν τους εργαζόμενους εκτός γραφείου και να οδηγήσουν σε σωματικές ασθένειες από αϋπνία έως πονοκεφάλους. Μια μελέτη του 2014 εξέτασε περισσότερους από 11.000 εργαζόμενους σε 87 φινλανδικούς οργανισμούς. Η έρευνα διαπίστωσε ότι η χρόνια πλήξη λόγω ενός μονότονου εργασιακού περιβάλλοντος «αύξησε την πιθανότητα εναλλαγής των εργαζομένων και τις προθέσεις πρόωρης συνταξιοδότησης, την κακή αυτοαξιολόγηση της υγείας και τα συμπτώματα άγχους». Μια μελέτη του 2021 έδειξε ότι 186 κυβερνητικοί υπάλληλοι στην Τουρκία που υπέφεραν από πλήξη αντιμετώπισαν επίσης κατάθλιψη και υψηλά ποσοστά στρες και άγχους.
Πρόσφατες μελέτες που διεξήγαγε η ομάδα μας, ως «Εργαστήριο Εμβιομηχανικής και Εργονομίας» του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σε δύο κυρίαρχες Εταιρείες του χώρου της Ενέργειας, έδειξαν ότι οι εργαζόμενοι, στο σύνολό τους εμφανίζονται να κυμαίνονται σε μέσες τιμές (71%), σε ότι αφορά τους δείκτες της ποιότητας ζωής τους, με τις γυναίκες σε χαμηλότερο επίπεδο (70,6%) έναντι των ανδρών (72,1%). Είναι ένα αναμενόμενο φαινόμενο, δεδομένων και των πρόσθετων υποχρεώσεων των γυναικών ως προς τη φροντίδα της οικογένειας και του σπιτιού. Επίσης, η συνολική εικόνα των εργαζομένων, δικαιολογούσε τα μεσαία σκορ, λόγω της φύσης της εργασίας της πλειοψηφίας των συμμετεχόντων, με χαρακτηριστικά γραφείου, ελέγχου και διοίκησης, σε κλειστούς χώρους και στοιχεία μονοτονίας (πλην μερικών εξαιρέσεων). Επιπλέον, από τις συσχετίσεις των παραμέτρων της μελέτης, η ποιότητα ζωής των συμμετεχόντων εμφάνισε θετική συσχέτιση με τη φυσική τους δραστηριότητα, γεγονός που υποδηλώνει πως αρκετοί από τους συμμετέχοντες που δήλωσαν χαμηλή φυσική δραστηριότητα, εμφάνισαν και χαμηλότερη ποιότητα ζωής. Σε αυτά προστίθενται κατά περίπτωση, προβλήματα υγείας τα οποία καταγράφηκαν και κοινωνικής συμβίωσης και αλληλεπίδρασης. Η χρήση του Η/Υ, που ήταν και το κύριο εργαλείο για την εργασία της πλειοψηφίας των συμμετεχόντων, έδειξε μέσες τιμές επικινδυνότητας, αλλά από μόνο του αυτό το γεγονός δεν είναι καθησυχαστικό, μιας και επηρεάζεται άμεσα από τον χρόνο χρήσης και τους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες, για τον κάθε εργαζόμενο. Παρατηρήσαμε επίσης, αυξημένες τιμές στον δείκτη μάζας σώματος, για τους άνδρες και τις γυναίκες που συμμετείχαν, οι οποίες συνάδουν με την περιορισμένη φυσική δραστηριότητα που μας δήλωσε η πλειοψηφία, σε συνδυασμό με την πολύωρη εργασία γραφείου και άλλες ψυχοκοινωνικές παραμέτρους της ζωής τους.
Δεν μπορούν όλες οι δουλειές να είναι διασκεδαστικές. Έχουμε ανθρώπους που εργάζονται σε μηχανικούς και επαναλαμβανόμενους ρόλους εργασίας εδώ και χρόνια. Εάν μετακινείστε ποτέ με τα μέσα μαζικής μεταφοράς, θα μπορούσατε να κοιτάξετε τα πρόσωπα των ανθρώπων στον δρόμο τους προς τη δουλειά – τα περισσότερα είναι συνώνυμα του εργασιακού άγχους και της χρόνιας πλήξης που προκαλείται από ένα μονότονο περιβάλλον εργασίας.
Μερικές προτάσεις για το πώς μπορούμε να διαχειριστούμε τη μονοτονία:
#1: Χωρίστε κουραστικές εργασίες και ημέρες. Όταν το κάνουμε, η εργασία μας είναι πιο ευέλικτη από ποτέ, χάρη και στην υβριδική εργασία. Η αντιμετώπιση κουραστικών εργασιών όταν η ενέργεια μειώνεται φυσικά, μπορεί να είναι ένα ωραίο πνευματικό και φυσικό διάλειμμα. Τα καθήκοντα δε χρειάζεται να ολοκληρωθούν με τη μία. Ο προγραμματισμός κάποιων κουραστικών εργασιών για λίγες ώρες το πρωί, ένας μακρύς περίπατος κατόπιν ή κάτι άλλο που παρέχει μια πολύ τονωτική «ένεση» ντοπαμίνης και στη συνέχεια η επιστροφή, για να ολοκληρώσετε τις κουραστικές εργασίες στο τέλος της ημέρας, μπορεί να βοηθήσει να σπάσει η πλήξη.
#2: Καλλιεργήστε την ψυχολογική ασφάλεια, ώστε οι εργαζόμενοι να μπορούν να μιλήσουν. Η παραδοχή ότι βαριέστε ή είστε αποκομμένοι από τη δουλειά, είναι ταμπού σε πολλούς οργανισμούς, αλλά δεν πρέπει να είναι. Αντ’ αυτού, μιλώντας μπορεί να σηματοδοτήσει στους διευθυντές ότι κάποιος είναι δυσαρεστημένος ή αναξιοποίητος και τους δίνει χρόνο να διορθώσουν την πορεία. Οι διευθυντές μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό νέων τομέων εντός της επιχείρησης για να υποστηρίξει κάποιος ή άλλες νέες εμπειρίες που θα προσφέρουν μια αλλαγή. Μπορούν επίσης να ενθαρρύνουν τους εργαζόμενους να επιδιώξουν εξωτερικά ενδιαφέροντα που ωφελούν τόσο τον εργαζόμενο όσο και τον εργοδότη.
#3: Διπλασιάστε την εργασία με γνώμονα τον σκοπό και τις προκλήσεις. Η εύρεση ουσιαστικής εργασίας δεν είναι αποκλειστικά ευθύνη των εργαζομένων. Οι υπεύθυνοι της εργασίας, θα πρέπει να συνδέουν τακτικά αυτό που κάνουν οι άνθρωποι στην καθημερινή τους εργασία με τον μεγαλύτερο αντίκτυπό της. Παρατηρώντας τον αντίκτυπο και την πρόοδο, είναι ίσως ο πιο σημαντικός παράγοντας για τα κίνητρα και την ευημερία. Οι υπεύθυνοι, θα πρέπει επίσης να εντοπίσουν ευκαιρίες για τη δημιουργία πιο προκλητικής εργασίας, με αύξηση της πνευματικής δέσμευσης του εργαζόμενου. Αυτό μπορεί να λάβει τη μορφή συμμετοχής σε νέες επιτροπές ή ειδικές ομάδες ή ίσως να ζητηθεί να βοηθήσει ο εργαζόμενος στην επίλυση ενός περίπλοκου προβλήματος στο οποίο διαφορετικά δεν θα συμμετείχε.
#4: Ενθαρρύνετε την κατανομή εργασίας ή / και τη δημιουργία εργασίας. Μια γρήγορη λύση είναι η ανάληψη πιο ποικίλων/σύνθετων εργασιών και ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι μέσω της από κοινού εργασίας ή της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Το job crafting, μια έννοια που εισήχθη για πρώτη φορά το 2001 από την Amy Wrzesniewski και την Jane Dutton, είναι όταν κάποιος επανασχεδιάζει προληπτικά τη δουλειά του για να ευθυγραμμιστεί καλύτερα με τα ενδιαφέροντά του, διασφαλίζοντας παράλληλα ότι εξακολουθούν να εκτελούνται οι θεμελιώδεις απαιτήσεις του ρόλου του. Για παράδειγμα, κάποιος που ενδιαφέρεται να αναπτύξει τις δεξιότητές του στον προγραμματισμό θα μπορούσε να αυξήσει το χρόνο που εργάζεται με διαδικτυακές εφαρμογές. Ο καταμερισμός εργασίας είναι όταν δύο άτομα μοιράζονται την ίδια δουλειά μέσα σε μια εταιρεία, που εργάζονται σε βάση μερικής απασχόλησης. Κάποιος που θέλει να καταπολεμήσει την πλήξη στην εργασία θα μπορούσε θεωρητικά να εργαστεί σε δύο διαφορετικές θέσεις εργασίας στη βάση μερικής απασχόλησης, για να εισαγάγει περισσότερη καινοτομία και εναλλαγή καθηκόντων στην ημέρα του.
Διευρύνοντας τους ορίζοντές μας και αφιερώνοντας χρόνο για δημιουργικότητα, μπορούμε να ξεφύγουμε από τη μονοτονία της πλήξης στη δουλειά και να βρούμε έμπνευση και πάλι. Χρειάζεται επίσης, μια καλή και προσεκτική ηγεσία για να αναγνωρίσει και να προσφέρει την κατάλληλη βοήθεια. Σίγουρα μπορούμε να αυτοματοποιήσουμε ότι είναι δυνατό για να μειώσουμε τις χειροκίνητες επαναλαμβανόμενες εργασίες. Αλλά για να σπάσουμε τη μονοτονία, πρέπει να εμπλουτίσουμε τις ώρες εργασίας με πνευματική «διασκέδαση» και επαρκή δημιουργικά διαλείμματα.