Του Αλέξανδρου Καπανιάρη*
Οι τρεις μεγάλες προσωπικότητες που συνδέθηκαν με τη Σχολή των Μηλεών, ο Άνθιμος Γαζής, ο Γρηγόριος Κωσταντάς και ο Δανιήλ Φιλιππίδης, ήταν συγγενείς μεταξύ τους και γεννήθηκαν γύρω στα 1750, περίοδος που στο Πήλιο συντελείται ανάπτυξη της βιοτεχνίας και του εμπορίου. Επιπρόσθετα αναπτύσσονται σχέσεις με τη Δύση, μέσω ταξιδιών, ενώ οι σπουδές αρκετών ανθρώπων σε πόλεις της Ευρώπης τους φέρνουν σε επαφή με τις φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού. Οι Γαζής, Κωσταντάς και Φιλιππίδης, γρήγορα θα καταστούν σημαντικές προσωπικότητες της περιόδου αυτής με πολλές ιδιότητες όπως ιερωμένοι, δάσκαλοι, συγγραφείς, μεταφραστές, εκδότες και ιδρυτές σχολείου (Τζώρτζη, 2004:4).
Η Μηλιώτικη Σχολή ιδρύθηκε το 1814 από τρεις Μηλιώτες λογίους ιερείς και υπέρμαχους του Διαφωτισμού: Τον Άνθιμο Γαζή, τον Γρηγόριο Κωνσταντά και τον Δανιήλ Φιλιππίδη. Οι ιδρυτές της τής έδωσαν το όνομα Ψυχής Άκος, που σημαίνει θεραπεία ψυχής. Αρχικός σκοπός των ιδρυτών της Σχολής ήταν να δημιουργήσουν μία Ακαδημία, κάτι σαν πανεπιστήμιο, αλλά οι οθωμανικές Αρχές αρνήθηκαν να δώσουν άδεια για κάτι τέτοιο. Το κτίσιμο της Σχολής ολοκληρώθηκε το 1817, με την οικονομική συνδρομή των δύο πρώτων ιδρυτών, οι οποίοι πρόσφεραν για τον σκοπό αυτό 500 χρυσά φλουριά ολλανδικά, αλλά και τη συνεισφορά πολλών άλλων πηλιορειτών. Ο Γαζής πρόσφερε στη Σχολή και την προσωπική του βιβλιοθήκη. Η Σχολή εμπλουτίστηκε επίσης με πλούσιο για την εποχή εποπτικό υλικό, όπως επιστημονικά όργανα, χάρτες, κ.ά. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση του 1821, η Σχολή διέκοψε τη λειτουργία της, μιας και οι ιδρυτές της ήταν μεταξύ των πρωτεργατών των επαναστατών. Η Σχολή επαναλειτούργησε το 1834 με τη φροντίδα του Γρηγορίου Κωνσταντά. Όταν πέθανε ο Κωνσταντάς το 1844, η Σχολή έκλεισε οριστικά (Σκουβαράς & Μακρής, 1999· Τζώρτζη, Μιχαλοκοπούλου & Τσιργούλα, 2005· Τζώρτζη, 2004:12).
Άνθιμος Γαζής (Μηλιές Πηλίου, Μάρτιος 1764 – Σύρος, 28 Νοεμβρίου 1828)
Ο Άνθιμος Γαζής γεννήθηκε στις Μηλιές του Πηλίου το 1764 από φτωχούς γονείς (Κορδάτος, 1983:137) και είχε συνολικά άλλα επτά αδέλφια. Το κοσμικό του όνομα ήταν Αναστάσιος και το οικογενειακό του Γκάζαλης, που το μετέτρεψε σε Γαζής (Τζώρτζη, 2004:4). Σπούδασε στη γενέτειρά του, κοντά στον ιερομόναχο Άνθιμο Παπαπανταζή, στη Ζαγορά κοντά σε έναν εύπορο, αλλά φιλάργυρο κληρικό και στην Κωνσταντινούπολη, όπου και χειροτονήθηκε αρχιμανδρίτης (Χατζηφώτης, 1973:106).
Το 1797 έγινε εφημέριος του ναού του Αγίου Γεωργίου της ελληνικής παροικίας στη Βιέννη της Αυστρίας. Από το 1799 ώς το 1812 ανέπτυξε ιδιαίτερη συγγραφική και εκδοτική δραστηριότητα, εκδίδοντας έργα Ελλήνων ή ξένων συγγραφέων μεταφρασμένα από τον ίδιο. Ξεχωρίζουν τα δικά του έργα, όπως η πεντάτομη Ελληνική Βιβλιοθήκη (1807), η οποία περιλαμβάνει βιογραφίες αρχαίων συγγραφέων, και το τρίτομο Λεξικό της Αρχαίας Ελληνικής (1809-1816) (Τζώρτζη, 2004:4,6).
H χαρτογραφική του ενασχόληση ήταν πολύ αξιόλογη. Σημαντικότερο έργο του είναι ο Πίναξ Γεωγραφικός της Ελλάδος, τον οποίο εξέδωσε στη Βιέννη το 1800, που θεωρείται μία νέα έκδοση της Χάρτας του Ρήγα. Μικρότερων διαστάσεων από αυτήν (102 Χ 104 εκ.), είναι σήμερα, ένας από τους σπανιότερους ελληνικούς χάρτες, αφού σώζονται μόνο 6 αντίτυπά του στο εξωτερικό.
Ο Γαζής πίστευε ότι μόνο με την πνευματική αφύπνιση των υποδούλων θα επιτυγχανόταν η Επανάσταση. Ως άνθρωπος πνευματικής αναζήτησης, ο Γαζής επιθυμούσε να αναπτυχθεί το επίπεδο του εκπαιδευτικού συστήματος στην Ελλάδα. Το 1814, σε συνεργασία με τον Καποδίστρια και άλλους σημαντικούς Έλληνες, ίδρυσε τη Φιλόμουσο Εταιρεία (Βιέννης), πολιτιστική οργάνωση, η οποία είχε ουσιαστικά πολιτική χροιά. Παράλληλα, ξεκίνησε την ανέγερση στην πατρίδα του προτύπου σχολείου, εστιασμένου στις φυσικές επιστήμες (Σκουβαράς & Μακρής, 1999· Τζώρτζη, Μιχαλοκοπούλου & Τσιργούλα, 2005).
Τον Μάιο του 1821 κήρυξε την επανάσταση στη Θεσσαλία και τη Μαγνησία και έλαβε μέρος σε όλες τις μετέπειτα μάχες στην περιοχή. Στις 7 Μαΐου 1821 εξέδωσε τη διακήρυξή του με τίτλο «Προς τους λαούς της Ζαγοράς, των Φερών και της Αγυιάς». Συνιστά να συγκληθεί Συνέλευση με αντιπροσώπους από τις κοινότητες της Θετταλομαγνησίας με σκοπό να συντάξουν Σύνταγμα στα πρότυπα του δημοκρατικού συντάγματος του Ρήγα. Να συστήσουν τη Βουλή Θετταλομαγνησίας. Η Συνέλευση των επαναστατών προς τιμήν του Ρήγα συνεδρίασε στο Βελεστίνο στις 11 Μαΐου 1821 και η Συνέλευση ονομάστηκε «Βουλή Θετταλομαγνησίας». Πρόεδρος ήταν ο Άνθιμος Γαζής και γραμματέας ο Φίλιππος Ιωάννου, ο μετέπειτα καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Καραμπερόπουλος, 2009: 6-8).
Μετά την αποτυχία της επανάστασης στη Θεσσαλία κατέφυγε στον Νότο και διορίσθηκε μέλος του Αρείου Πάγου. Συμμετείχε στις πρώτες εθνοσυνελεύσεις ως εκπρόσωπος της Θεσσαλίας (Α’ Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου (Gordon, 1844· Τσουκαλάς, 2006), Β’ Εθνοσυνέλευση Άστρους (Λουκοβίτη 2007) και Τροιζήνας (Βουρβέρης, 1974), αλλά ύστερα έγινε σχολάρχης στην Τήνο και τη Σύρο, όπου και πέθανε το 1828 σε ηλικία 70 ετών.
Βιβλιογραφία
Καπανιάρης, Α. (2020). Νεοελληνικός Διαφωτισμός και Εκπαίδευση στο Πήλιο πριν την Επανάσταση του 1821 – Τεκμήρια μέσα από τους θησαυρούς των Πηλιορείτικων Δημόσιων Ιστορικών Βιβλιοθηκών Ζαγοράς και Μηλεών. Βόλος ιδιόμελον, σ. 66-74.
Καραμπερόπουλος, Δ. (2009)., «Ιστορικό της σύγκλησης της Βουλής ΘΕΤΤΑΛΟΜΑΓΝΗΣΙΑΣ», Βουλή ΘΕΤΤΑΛΟΜΑΓΝΗΣΙΑΣ. Αθήνα: Επιστημονική Εταιρία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, σ. 6-8.
Σκουβαράς, Β. & Μακρής, Κ. (1999). Αρχαιολογικός και ιστορικός οδηγός Θεσσαλίας. Βόλος: Εκδόσεις Όμηρος, σ. 66-69.
Τζώρτζη, Ρ. (2004). Η Ιστορική Βιβλιοθήκη Μηλεών «Ψυχής Άκος». Μηλιές: Δημόσια Βιβλιοθήκη Μηλεών.
Τζώρτζη, Ρ., Μιχαλακοπούλου, Χ. & Τσιργούλα, Β. (2005). Δημόσια Βιβλιοθήκη Μηλεών Πηλίου «ΨΥΧΗΣ ΑΚΟ, Θεραπεία Ψυχής», Ιστορικά στοιχεία. Διαθέσιμο στο http://vivl-mileon.mag.sch.gr/hist01_GR.html (τελευταία ανάγνωση 9 Νοεμβρίου 2020).
Χατζηφώτης, Ι. (1973). «Ο Άνθιμος Γαζής με τον Φακό της Ιστορίας», Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 56 (Φεβρουάριος 1973), σ. 106.
*Ο Αλέξανδρος Γ. Καπανιάρης είναι διδάκτωρ Ψηφιακής Λαογραφίας, μεταδιδακτορικός ερευνητής του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του Δ.Π.Θ. και συντονιστής Εκπαιδευτικού Έργου Πληροφορικής Θεσσαλίας.