Του Διονύση Λεϊμονή
Αφορμή για αυτό το άρθρο αποτέλεσε η συμμετοχή μου πρόσφατα σε διαδικτυακή εκδήλωση της ανεξάρτητης Ομάδας Εκπαιδευτικών «Μαχόμενοι Εκπαιδευτικοί Λακωνίας με θέμα «Διαπολιτισμικότητα και Εκπαίδευση-Προσεγγίζουμε τον άλλον». Θέμα της δικής μου εισήγησης ήταν «Διαπολιτισμικότητα και Δημιουργική Γραφή-Ανάγνωση» στη σχολική τάξη. Η διαπολιτισμική εκπαίδευση είμαστε, θαρρώ, πεπεισμένοι πια πως προβάλλει ως ανάγκη σήμερα σε ένα σχολείο όπου φοιτούν μαθητές από διαφορετικά εθνικά περιβάλλοντα, διαφορετική θρησκεία και κοσμοθεωρία…
Στην ανάγκη αυτή συμβάλλει η «δημιουργική ανάγνωση και γραφή», πρωτίστως κειμένων Λογοτεχνίας που περιλαμβάνονται στα σχολικά εγχειρίδια και στη συνέχεια και άλλων παράλληλων κειμένων που μπορεί να ανατροφοδοτήσουν την ήδη κεκτημένη γνώση άλλοτε ως «λόγος» κι άλλοτε ως «αντίλογος»…
Με τον όρο «δημιουργική ανάγνωση» εννοούμε την αναζήτηση πέρα από το μήνυμα του συγγραφέα που για πολλά χρόνια ήταν αυτοσκοπός – μεγάλος βραχνάς για μαθητές και εκπαιδευτικούς – του μηνύματος των αναγνωστών. Τι μπορεί να προσλάβει δηλαδή ο μαθητής από το κείμενο και «πόσο παραπέρα» μπορεί να πάει το κείμενο. Αυτό προϋποθέτει μια δημιουργική ανάπλαση του πρωταρχικού κειμένου με «όπλο» τη φαντασία και τις γνώσεις που μπορεί να φέρουν οι μαθητές από το διαφορετικό περιβάλλον από το οποίο προέρχονται, αλλά και την πλαισίωση των κειμένων τόσο από μουσική, όσο και ζωγραφικές απεικονίσεις ενεργοποιώντας κρυμμένα ταλέντα και δεξιότητές τους.
Για παράδειγμα, αν έχουμε να διδάξουμε στην τάξη ένα νανούρισμα, δεν θα είχε ενδιαφέρον να διερευνήσουμε πώς νανουρίζουν τα μωρά τους γονείς Ρομά, πώς γονείς άλλης εθνικότητας (Αλβανοί, Βούλγαροι, Άγγλοι, Ρώσοι κ.λπ.), Ευρωπαίοι γονείς ή Ασιάτες γονείς; Δεν θα είχε ενδιαφέρον για όλους μέσα στη σχολική τάξη, αλλά και για τον ίδιο τον εκπαιδευτικό ομολογουμένως να ακουστούν όλες οι «φωνές» φροντίζοντας να μην περάσει τίποτα ως «ανώτερο» ή «κατώτερο», «αυθεντικό» ή «νόθο», «καλό» ή «κακό»; Ίσως έτσι αναζητώντας ανάλογα κείμενα από διαφορετικές χώρες, να επιδιώκαμε τη μετάφραση ενός νανουρίσματος σε άλλη γλώσσα, την αναζήτηση παραλλαγών του ίδιου κειμένου σε διαφορετικούς τόπους ή τον εντοπισμό κοινών στοιχείων αλλά και δικαιολόγηση των διαφορών τους;
Ή διδάσκοντας ένα λογοτεχνικό κείμενο με θρησκευτικό περιεχόμενο (π.χ. Η Παναγιά η Σαλονικιά του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη), δεν θα είχε αξία να δώσουμε στους μαθητές της τάξης τη δυνατότητα να περιγράψουν έναν ναό, ένα τέμενος, τη συναγωγή, έναν εξωτερικό χώρο που ίσως αντάμωσαν κάποτε τον Θεό τους; Πώς αλλιώς θα προσεγγίσουν βιωματικά τη Λογοτεχνία μαθητές από διαφορετικά εθνικά περιβάλλοντα, αν δεν τους δώσουμε τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσουν στην πράξη πόσο κοινοί είναι οι φόβοι των ανθρώπων, πόσο κοινά τα συναισθήματα, πόσο ομοιάζουν οι δοξασίες, οι αντιλήψεις στον κόσμο για τον κόσμο και τα πράγματα; Για να μην αναφέρω τις παροιμίες και τα γνωμικά, τους μύθους και τους θρύλους, τα είδη του λαϊκού θεάτρου, τα μέσα ψυχαγωγίας, τα μουσικά όργανα, τα τραγούδια, τις προλήψεις και μύρια όσα κοινά σε φαινομενικά διαφορετικούς πολιτισμούς μπορεί να αναζητήσουμε σε λογοτεχνικά κείμενα.
Η λογοτεχνία βρίθει από ευκαιρίες ελεύθερης και πολύμορφης έκφρασης των σκέψεων και των συναισθημάτων των μαθητών μας ξεπερνώντας γεωγραφικά-εθνικά, κοινωνικά, πολιτικά στεγανά και όρια. Με τη δημιουργική ανάγνωση και γραφή δίνουμε την ευκαιρία σε όλους. Και σ’ αυτούς που κατέχουν τη γλώσσα σε ικανοποιητικό βαθμό – να γράψουν… Και σ’ αυτούς που δεν κατέχουν καλά τη γλώσσα – να ζωγραφίσουν, τραγουδήσουν… Και σ’ αυτούς που έχουν τεχνικές δεξιότητες – να κατασκευάσουν… Και σ’ αυτούς που έχουν διοικητικές ικανότητες -να οργανώσουν…
Μέσα από την ενασχόλησή μου τα τελευταία δέκα χρόνια με τη δημιουργική γραφή στην τάξη μπορώ να εκφράσω την πεποίθησή μου πως η διαπολιτισμικότητα μπορεί να επιτευχθεί με την αποδοχή όλων των μαθητών μας στη σχολική τάξη, την αξιοποίηση όλων των δυνατοτήτων τους, την έκφραση όλων των απόψεων και των αντιλήψεων απ’ όπου κι αν προέρχονται έχοντας πάντα ως παιδαγωγοί τον διακριτικό έλεγχο των γραφομένων και των ειπωμένων και την ανοχή, αποδοχή και συγχώνευση όλων των διαφορετικών φωνών στο σχολείο με αφόρμηση και βάση τη Λογοτεχνία, «παντρεμένη» με όλες τις μορφές τέχνης. Νομίζω όμως πως είναι ίσως η πιο καλή στιγμή για τον σκοπό αυτό να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, να συμπράξουμε για να προσεγγίσουμε κάθε παιδί μέσα στη σχολική τάξη απ’ όπου κι αν προέρχεται, αφού δώσουμε πρώτοι εμείς το άριστο παράδειγμα επιτυχούς και δημιουργικής προσέγγισης επικοινωνίας και συνεργασίας…