Του Λάζαρου Γαβαλά
Η δημοσιογραφία στις μέρες μας βασίζεται όλο και περισσότερο στην υπερβολή. Μια απλή βροχή βαπτίζεται (στην κυριολεξία, αφού της δίνεται και όνομα…) «κύμα κακοκαιρίας», γίνεται πρώτη είδηση και παράγει ρεπορτάζ αγωνίας από βρεγμένους ρεπόρτερ, που χειρονομούν πανικόβλητοι. Τα διαχρονικά ελληνο-τουρκικά προβλήματα παρουσιάζονται σαν απειλή τουλάχιστον καταστροφικού πολέμου, με ρεπορτάζ και περισπούδαστες αναλύσεις από τα ξημερώματα μέχρι τα μεσάνυχτα για το τι είπε, τι εννοούσε και τι πιθανόν σκέφτεται ο Ερντογάν. Οι πέτρες που πέταξαν οι αντιεξουσιαστές σε μια κατάληψη από το μπαλκόνι στους αστυνομικούς έγιναν τσιμεντόλιθοι, ενώ την ίδια στιγμή προβαλλόταν το βίντεο που έθετε την είδηση στην πραγματική της διάσταση. Η κοινή λογική ότι οι καταλήψεις κτιρίων είναι ένα αδίκημα και δουλειά της αστυνομίας είναι να συλλάβει και να προσάγει στη δικαιοσύνη τους υπόπτους έχει χαθεί. Οι παράνομοι και οι εγκληματίες είναι φυσικό να αντιστέκονται κατά τη σύλληψη. Αυτά δεν είναι ειδήσεις. Είναι υπερβολές.
Μια προφανής εξήγηση του φαινομένου είναι η πληθώρα των ειδήσεων, των μέσων ενημέρωσης και η συνεχής ροή πληροφοριών, στα οποία είναι εκτεθειμένος ο σημερινός άνθρωπος. Οπότε η είδηση πρέπει να τονιστεί, να διανθιστεί, να φωτιστεί, όσο πιο έντονα γίνεται, για να τραβήξει το ενδιαφέρον. Γιατί ο άνθρωπος είναι πάνω από όλα πελάτης, είτε άμεσος, είτε έμμεσος, καθότι η ακροαματικότητα/ αναγνωσιμότητα της είδησης καθορίζει τη διαφήμιση.
Δεν είναι, όμως, αρκετό να εκπέμπεται υπερβολή από τους πομπούς. Πρέπει και οι δέκτες να είναι δεκτικοί σε αυτή. Να τη δέχονται, να την πιστεύουν και με τη μαζική συμμετοχή τους στην ακρόαση/ ανάγνωσή της, να την αναπαράγουν. Αυτό προϋποθέτει εμπιστοσύνη. Ο Anthony Giddens υποστηρίζει ότι ένα από τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά των απρόσωπων νεωτερικών κοινωνικών δομών είναι η εμπιστοσύνη στα εξειδικευμένα συστήματα. Η εμπιστοσύνη οργανώνει τη σύγχρονη ζωή, στο ότι την απομακρύνει από την αμεσότητα της αναφοράς. «Το είπε η τηλεόραση». «Το λέει το ίντερνετ». Όλοι το έχουμε πει, το έχουμε σκεφτεί και έχουμε επηρεαστεί. Χωρίς να αναρωτηθούμε ποιος ακριβώς το λέει, που, πότε και γιατί. Μήπως λέει με έμφαση κάτι (π.χ. την «κακοκαιρία», τον φόβο πανδημίας, τις νίκες του Τσιτσιπά, κ.ο.κ.) για να απομακρύνει το ενδιαφέρον από κάτι άλλο (π.χ. την αστυνομική διαφθορά, το προσφυγικό, την κυβερνητική αβελτηρία); Η νεωτερικότητα αποκτά τον ιδιάζοντα δυναμισμό της, λέει ο Giddens, από την αποσύνδεση ( disembedding) των κοινωνικών δράσεων από τον χώρο και τον χρόνο -το συγκεκριμένο και την αναμόρφωσή τους σε πάγια, απρόσωπα και, βέβαια, ελεγχόμενα συστήματα. Όλοι συμμετέχουμε στη διαμόρφωση αυτή με την εμπιστοσύνη και το δέος που νιώθουμε για τους «ειδικούς». Αυτές οι μαζικές και ακούσιες κοινωνικές πρακτικές αναπαράγουν τις κοινωνικές δομές, αλλά και τις ανασυγκροτούν προς την κατεύθυνση που ορίζουν οι ειδικοί και, κυρίως, αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις.
* Ο κ. Λάζαρος Γαβαλάς είναι Κοινωνικός Επιστήμονας