Του Λάζαρου Γαβαλά*
Ομολογώ ότι δεν έχω καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει με τα σκληρά μέτρα κοινωνικής απόστασης και με το (συνεχώς αυστηρότερο) κλείσιμο στο σπίτι. Μια παγκόσμια πανδημία έχει προκαλέσει μέσα σε έναν μήνα γύρω στους πενήντα νεκρούς στη χώρα. Σχεδόν όλοι ήταν ηλικιωμένοι (ως πολύ ηλικιωμένοι) και βαριά άρρωστοι από άλλες παθήσεις. Η γλώσσα μπορεί να φωτίσει επιλεκτικά ένα μέρος της αλήθειας. Τα νοσήματα των δύστυχων αυτών συνανθρώπων μας μπορεί να ήταν «υποκείμενα», μπορεί όμως να ήταν και «υπερκείμενα», δηλαδή να ευθύνονταν αυτά ή, τουλάχιστον, και αυτά για τη θλιβερή κατάληξη. Μπορεί να είναι κανείς σίγουρος για τον επιμερισμό των αιτιών θανάτου, ιδιαίτερα μέσα σε αυτόν τον πανικό;
Είμαστε, όμως, απόλυτα σίγουροι ότι κάνουμε το σωστό και το αναγκαίο, κλείνοντας όλη την αγορά και αποκλείοντας τους πάντες στο σπίτι. Ή σχεδόν όλη την αγορά. Τα σούπερ μάρκετ κάνουν χρυσές δουλειές. Μα, πωλούν είδη πρώτης ανάγκης, είναι η δικαιολογία. Αν όμως είναι ζήτημα ζωής και θανάτου η παραμονή στο σπίτι, τότε γιατί να μη γίνονται και οι αγορές τροφίμων μόνο από το τηλέφωνο ή το ίντερνετ; Να υπάρχει και η δυνατότητα επιλογής. Μπορεί κάποιος να ψώνιζε (τηλεφωνικά) από κάποιον μικρό παραγωγό, ένα μαγαζάκι της γειτονιάς, έναν μικροπωλητή του δρόμου. Ή μήπως οι μεγάλοι όμιλοι των σούπερ μάρκετ δεν πρέπει να θιγούν ή πρέπει ακόμα και να προωθηθούν;
Τα περισσότερα μεγάλα εργοστάσια λειτουργούν κανονικά. Ο κόσμος που μετακινείται προς / από αυτά και συνωστίζεται στους εργασιακούς χώρους δεν συνιστά κίνδυνο; Αυτές που έκλεισαν είναι οι μικρές, οικογενειακές επιχειρήσεις. Όσες κατάφεραν να επιβιώσουν μετά από μια δεκαετία κρίσης. Ύστερα είναι το ζήτημα των επιδομάτων. Είναι απορίας άξιο ότι η φτωχή Ελλάδα μπορεί να συντηρεί με το όχι ευκαταφρόνητο ποσό των 800 ευρώ εκατοντάδες χιλιάδες απολυμένους, εργαζόμενους σε κλειστές επιχειρήσεις και τελούντες σε αναστολή εργασίας. Αλήθεια, με τους υπόλοιπους τι γίνεται; Με όσους εργάζονται σε υπολειτουργούσες επιχειρήσεις; Με τους ελεύθερους επαγγελματίες που δεν εμπίπτουν στις πολυάριθμες και ισχυρές κατηγορίες των μειζόνων επιστημονικών επαγγελμάτων, δηλαδή τους μη- δικηγόρους, γιατρούς και μηχανικούς. Κυρίως, όμως, τι γίνεται με τους μακροχρόνια άνεργους, με τους όσους τα έφερναν δύσκολα βόλτα με κανένα (μαύρο) μεροκάματο αραιά και που, με τους υποαπασχολούμενους, με τους πραγματικά φτωχούς; Η αδήλωτη και μαύρη εργασία αποτελεί το 30-40% της ελληνικής οικονομίας. Μήπως αυτοί οι αδύναμοι οικονομικά και ευάλωτοι κοινωνικά συμπολίτες και συνάνθρωποί μας αποτελούν και αυτοί ένα περιττό βάρος, μαζί με τους ηλικιωμένους και τους άρρωστους; Τι βολικός που είναι αυτός ο ιός. Τι εξυπηρετικός για το ασφαλιστικό σύστημα και το «κοινωνικό κράτος». Ούτε εργαστηριακά κατασκευασμένος με συγκεκριμένες προδιαγραφές να ήταν.
Τι σύμπτωση που χτυπήθηκε αλύπητα η «άτακτη» Ιταλία με τα τεράστια ελλείμματα, τη σπάταλη δημοσιονομική πολιτική, τις απειλές για Italexit και την άρνηση να δεχθεί τα κύματα των μεταναστών. Και η ακόμα πιο «άτακτη» Καταλονία. Είναι ένα τέλειο παράδειγμα – απειλή για να είμαστε οι υπόλοιποι «καλά παιδιά». Να μένουμε στο σπίτι, να υπακούμε στις αρχές και να ακούμε τους celebrities, που διαφημίζουν (με το αζημίωτο) το «μένουμε σπίτι» από τις επαύλεις τους ή ακόμα και εκμεταλλεύονται την (περισσότερο ή λιγότερο πραγματική) ασθένειά τους για προσωπική προβολή. Αλλά ποτέ δεν θα μπορούσε να «περάσει» στα ευρύτερα στρώματα του πληθυσμού ένα τέτοιο μήνυμα χειραγώγησης και περιορισμού της προσωπικής ελευθερίας, μια άνευ προηγουμένου βίαιη κατάργηση των αρχών του κοινωνικού συμβολαίου και της διακήρυξης των ανθρώπινων δικαιωμάτων, χωρίς το αμίμητο, σχεδόν γελοιογραφικό δίδυμο.
Ένας φοβισμένος, μελιστάλαχτος και πειθήνιος μεγάλος επιστήμονας και ένας εκφοβιστικός και χυδαίος πολιτικός προϊστάμενος αλληλο-συμπληρώνονται τέλεια. Το ρεφραίν το ίδιο, κάθε μέρα. «Άμα δεν υπακούστε, θα πεθάνετε». «Αν δεν είχαμε πάρει μέτρα, θα υπήρχε τόσος αριθμός νεκρών». «Απαγορεύεται το κολύμπι, ακόμα και αν είστε μόνοι σας». «Απαγορεύεται το σούβλισμα αρνιού». «Είδατε τι συμβαίνει στην Ιταλία και την Ισπανία». Όσο περισσότερες οι μέρες του αποκλεισμού και της εκφοβιστικής (παρα) πληροφόρησης, τόσο πιο ακραίες οι απαγορεύσεις, τόσο πιο ωμές οι διαταγές, τόσο πιο ασφυκτικός ο κλοιός. Θα μπορούσε κάλλιστα όλο αυτό να είναι ένα πείραμα ολοκληρωτισμού. Και να εφαρμοστεί ή να εφαρμόζεται στο μέλλον αποτελεσματικά και δοκιμασμένα όποτε παρίσταται ανάγκη. Ή ακόμα και να μείνει για πάντα, ίσως με κάποιο χαλάρωμα του λουριού.
Η μεταβιομηχανική κοινωνία της πληροφορίας και του αυτοματισμού δεν (χρειάζεται να) παράγει, αλλά (πρέπει μόνο να) καταναλώνει. Και χειραγωγείται εύκολα μέσω των δικτύων στα οποία εντάχθηκε τόσο πρόθυμα και από τους ειδικούς, τους οποίους εμπιστεύεται τόσο τυφλά. Η διάχυση του φόβου δεν αφήνει κανένα περιθώριο αστοχίας. Αυτό ακριβώς είναι ο ολοκληρωτισμός. Η απόλυτη πολιτική εξουσία που επιβάλλεται σε όλους μέσα από την ιδεολογική χειραγώγηση και τον απροκάλυπτο τρόμο. Είναι η κατάργηση της ανοιχτής κοινωνίας.
*Ο Λάζαρος Γαβαλάς είναι κοινωνικός επιστήμονας